بخشی از مقاله
چکیده
زیست شناسی رشته اي از علوم در کنار فیزیک، شیمی و ریاضی است . این رشته به بررسی حیات و موجود زنده - اعم از : جنین، ژن ، میکرب ، جانور ، گیاه و... - می پردازد و مهندسی آن را گاه عهده دار است . توجه علوم زیستی بیشتر به اندام، محیط رشد ، سیستم، سلول ، ملکول، تنفس، دیرینه، تنوع ،گونه ، کشت و تولید مثل موجود زنده است و براي دست یابی به علوم زیستی از مبانی ، روش تحقیق، رویکرد و دروس ویژه برخوردار است. اسلام نیز داراي مشخصات خاص در حوزه مراحل شناخت و معرفت می باشد .
مراحل شناخت در دین خاتم پیامبران حضرت محمد صلی االله علیه و آله با دوره هاي قبل متفاوت است و از جامعیت و کمال ویژه برخوردارست. ولی مبانی و اموزه هاي شناخت شناسانه اسلام و مراحل شناخت در اسلام کدامند ؟ آیا تاثیر در رشته زیست شناسی دارند؟
مهمترین تاثیرات احتمالی مراحل شناخت در علوم زیستی کدامند؟ در این پژوهش به تاثیر و کاربرد روش و مراحل شناخت در علوم زیست شناسی اشاره شده است. بررسی نشان می دهد کاربرد روش معرفتی اسلام در زیست شناسی سبب ایجاد دسته بندي، روش تحقیق ، رویکرد ، دروس و مباحث جدیدي در زیست شناسی گیاه ، جانور ، انگل ، ژن می گردد و تحول در علوم بیو تکنیک را به دنبال دارد. روش کار این مقاله ، کاربرد تحلیلی مراحل شناخت از دیدگاه اسلام در زیست شناسی است و با استخراج و استنتاج تغییر به پیش بینی و آینده نگاري نتایج تحلیلی حاصله در حوزه علوم زیستی می پردازد و توصیه بر کاربرد مراحل عمیق شناخت اسلامی در علوم پایه و زیست شناسی دارد.
.1 مقدمه
آموزه هاي اسلام به سه دسته ، شناخت - علی احمدي، علیرضا و حسین، مبانی و اصول مدیریت اسلامی ، تهران، تولید دانش، 1387، صص - 75-73، جهان بینی - مطهري ، مرتضی، جهان بینی توحیدي، قم، صدرا، چاپ ششم، 1372، ص - 2 و ایدئولوزي، تقسیم می شود و ایدئولوژي بر پایه جهان بینی استوار است و جهان بینی از شناخت سرچشمه می گیرد. ایدئولوژي از نوع " حکمت عملی " است و جهان بینی از نوع " حکمت نظري " هر نوع خاص از حکمت عملی مبتنی بر نوعی خاص از حکمت نظري است ، مثلا حکمت عملی سقراط بر اساس بینش خاصی است که سقراط از جهان دارد که همان حکمت نظري اوست ، و همچنین است رابطه حکمت عملی اپیکور و حکمت نظري او.
زیست شناسی رشته اي از علوم طبیعی است و در کنار علومی نظیر فیزیک، شیمی و ریاضی قرار دارد . این رشته به بررسی حیات و موجود زنده - اعم از : جنین، ژن ، میکرب ، جانور ، گیاه و... - می پردازد و مهندسی آن را نیز بعضا عهده دار است و شامل برخی از مباحث علوم زیستی نظیر - بیو تکنیک و زیست فناوري، علوم ژنتیک ، مهندسی محیط زیست، بیو ژنتیک، علوم گیاهی، بافت شناسی، علوم جانوري، علوم خاك شناسی، علوم دریا، اکولوژي دریا و خاك، زیست شناسی محیط ، علوم میکروبیولوژي ، ویروس شناسی، علوم ایمنی در برابرانگل ها ، علوم آزمایشگاهی، علوم بیوشیمی، علوم بیوفیزیک، علوم کشت، رشد و نموگیاهی و جانوري ، علوم فیزیولوزي و علم الاعضا ، علوم ریختی و اندام واره هاي گیاهی و جانوري، سلول و ملوکول شناسی گیاهی و جانوري، سیستم شناسی جانوري و گیاهی، مهندسی سیستم در جانوران و گیاهان ، اکوسیستم شناسی گیاهی و جانوري، علوم دسته بندي و طیف شناسی جانوري و گیاهی، علوم تیپ شناسی زیستی ، علوم دیرینه شناسی زیستی ، علوم تحولات زیست محیطی ، علوم ماهوي جانورشناسی، علوم ماهوي گیاه شناسی، علوم ماهوي آمیب شناسی ، علوم ماهوي میکروب شناسی - می گردد.
زیستشناسی مدرن از پنج اصل به هم وابسته تشکیل شده است . - سلول به عنوان واحد اصلی حیات، گونههاي جدید و صفات موروثی، محصول فرگشت، ژنها واحد اصلی وراثت، حفظ محیط داخلی ارگانیسمها، مصرف انرژي موجودات زنده و تبدیل انرژي - .
.2 دیدگاههاي تاریخی در ترابط علوم
برخی گمان دارند که زیست شناسی و علومی اکادمیک و مبتنی بر تجربه و ازمون بوده و تاثیر پذیري از عقاید و افکار ماورایی و غیبی ندارند و یا نباید زیست شناس این افکار را در اندیشه هاي اکادمیک خود تاثیر دهد. زیرا علم و دین را دو حوزه جدا از یکدیگر و غیر مرتبط فرض نموده اند. ولی بسیاري از متخصصان علوم و دینداران بر این باورند که زیست شناسی و طراحی انعکاسی از باورها و عقاید زیست شناس است که تجسم می یابد و بروز می نماید و اساسا تفکیک عمل از ایده و جدایی ایده و عمل از مبانی و اموزه هاي منطقی و شناختی نه ممکن و نه منطقی است.
دسته سومی نیز وجود دارند که ترابط بین علم ودین و یا مهندسی و علوم انسانی را بسیار گسترده تر از ان می دانند که نیاز به مطاله جدي این مبانی باشد و معتقند چه بخواهیم و چه نخواهیم زیست شناسی و شناخت داراي شناختی دو سویه می باشند ،هرچند نوع تاثیر ان دو بر یکدیگر شاید یکسان نباشد.
اما واقعیت آنست که علوم طبیعی و زیست شناسی بر اساس مبانی عقیدتی - شناخت، جهان بینی و ایدئولوژي - شکل می گیرند و مبانی نیز بر اساس معرفت و روش شکل می یابند. منطق و روش شناخت هر علم از تحلیل کلان آن پرده برمی دارد و معیارها ، ارزشها ، قواعد و اصول از شناخت حکایت دارند. نظریات علوم زیست شناسی بر اساس اطلاعاتی شکل می گیرند که زیست شناس از روش و مراحل فهم خود استفاده نموده و با آن به تحلیل پدیده ها می پردازد و این شناخت ها و معرفت ها داراي روش و مراحل گوناگون هستند و به تعبیري دیگر " فرهنگ زیر ساختی است که مبانی و اصول حاکم بر دانش ، بینش، نگرش و طرز تفکر و اندیشه ، نحوه زندگی، رفتار و اعمال فردي، جمعی و اجتماعی را می آفریند.
.3 ماهیت و تنوع علوم زیستی
زیست شناسی علم شناخت حیات است و تنوع حیات را مورد بررسی قرار می دهد. زیست شناسی بر ویژگی و رفتارهاي موجود زنده، چگونگی تشکیل گونه ها و انواع موجودات ، روابط موجودات زنده با یکدیگر و با محیط زیست آنها، اطلاق می شود. زیست شناسان حیات و موجود زنده را از روي دامنه وسیعی از شاخص ها مورد مطالعه قرار می دهند .در مقیاس ذره اي و مولکولی، زندگی مورد بررسی زیست شناسی مولکولی، زیست شیمی و علم وراثت مولکولی است.
در مقیاس سلولی، مورد مطالعه زیست شناسی سلولی و در مقیاس هاي چند سلولی، مورد نظر فیزیولوژي،کالبد شناسی و بافت شناسی است. زیست شناسی رشدي حیات را در مقیاس رشد و نمو اندام یک موجود مورد مطالعه قرار می دهد .با بالا بردن مقیاس ها به بیش از یک موجود، علم وراثت چگونگی عملکرد وراثت بین والدین و فرزندان را مورد بررسی قرار می دهد .
رفتار شناسی جانوري رفتار گروهی بیش از یک موجود را مطالعه می کند. علم وراثت جمعیتی میزان یک جمعیت کل را در در نظر دارد و علم سیستماتیک شاخص چند گونه اي اجداد موجودات را بررسی می کند .جمعیتهاي بهم وابسته ومحل سکونتشان دربوم شناسی و زیست شناسی تکاملی مورد مطالعه قرار می گیرد.
بیوشیمی - مطالعه شیمی اولیه زندگی - ؛ زیستشناسی مولکولی - مطالعه فعل و انفعالات پیچیده در میان مولکولهاي زیستی - ؛ گیاهشناسی - مطالعه زیستشناسی گیاهان - ؛ زیستشناسی سلولی - بررسی واحدهاي ساختمانی همه حیات، سلول - ؛ فیزیولوژي - بررسی عملکردهاي فیزیکی و شیمیایی بافتها، اندامها و دستگاه زیستی هر موجود زنده - ؛ زیستشناسی فرگشتی - بررسی فرایندهاي موجب تنوع زیستی - ، بوم شناسی - بررسی فعل و انفعالات موجودات زنده در محیط خود - و بافت شناسی - بررسی ساختمان میکروسکوپی ارگانهاي مختلف بدن. -
هر بافت مجموعهاي از سلولهاي تخصص یافته میباشد که کار معینی را انجام میدهند. بافتهاي بدن به چهار دسته اصلی به نامهاي پوششی،همبندیا پیوندي ،عضلانی وعصبی تقسیم میشوند .بافتهاي غضروفی، استخوانی وخونی بافتهاي همبند تخصص یافته محسوب میشوند.
4. دروس، رشته، گرایش و مقاطع آکادمیک علوم زیستی
- رشته ها و گرایشات دانشگاهی علوم زیست شناسی در ایران1394
بر اساس اطلاعات موجود رشته ها و گرایشات مرتبط با علوم زیستی داراي برنامه مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوري در سال 1394 می باشند و برنامه آنان منسوخ نشده است ، عبارتند از:
رشته زیست فناوري ، جانوران دریا ، بوم شناسی دریا ، آلودگی دریا ، گیاهان دریا ، رشته زیست شناسی دریا با 4 گرایش - جانوران دریا ، بوم شناسی دریا ، آلودگی دریا ، گیاهان دریا - ،زیست فناوري میکروبی زیست شناسی دریا
رشته زیست شناسی دریا ، مهندسی پزشکی- گرایش بیو الکتری رشته مهندسی پزشکی- گرایش بیو الکتریک
رشته بوم شناسی آبزیان، بیو انفورماتیک - وزارت علوم، تحقیقات و فناوري، برنامه درسی دوره کارشناسی ارشد رشته بیو انفورماتیک،فیزیولوژي ، سیستماتیک بوم شناسی ، زیست شناسی سلولی و تکوینی - وزارت علوم، تحقیقات و فناوري
برنامه درسی دوره کارشناسی ارشد رشته علوم گیاهی 3 گرایش - فیزیولوژي ، سیستماتیک و بوم شناسی ، زیست شناسی سلولی و تکوینی -
فیزیولوژي ، بیوسیستماتیک ، زیست شناسی سلولی و تکوینی - وزارت علوم، تحقیقات و فناوري، برنامه درسی دوره کارشناسی ارشد رشته علوم جانوري گرایشات - فیزیولوژي ، بیوسیستماتیک ، زیست شناسی سلولی و تکوینی میکروبیولوژي
