بخشی از مقاله
چکیده
براي دستیابی به توسعه پایدار لازم است پسماندها و مواد زاید تولید شده به نحو مطلوب جمعآوري، فرآوري و دفع گردند. استان تهران از نظر تولید پسماندها در کشور پیشرو بوده و هدف از این مطالعات انتخاب بهترین محل هاي ممکن جهت مدیریت پسماندهاي ویژه در سطح استان تهران بود. ابتدا مطالعات پایه هواشناسی، هیدرولوژي، هیدروژئولوژي و زمینشناسی استان تهران انجام شد. در مرحله دوم تحلیلهاي GIS در دو مقیاس 000،1/250 و 000،1/25 انجام گرفت.
مدل مکانیابی شامل گروه معیارهاي "پراکنش جمعیتی"، "مراکز آموزشی، تفریحی و تجمعی"، "هیدرولوژي و هیدروژئولوژي"، "زمینشناسی"، "کاربري اراضی و پوشش گیاهی"، "راه ها و خطوط انتقال" و "مناطق صنعتی" است.
در مرحله نهایی مطالعات تکمیلی بر روي سایتهاي پیشنهادي از مرحله دوم انجام گرفته و از بین سایتهاي شناسایی شده پهنههاي مناسب در استان تهران براي دفع پسماندهاي ویژه (خطرناك) معرفی شد.
کلمات کلیدي: مکانیابی، پسماند ویژه، همپوشانی وزنی، محل دفن، GIS
.1 مقدمه
طی پنج سال گذشته، سازمان حفاظت محیطزیست ایران پروژههایی در سطح ملی تعریف نمود که هدف از آنها معرفی
پهنههاي مناسب جهت احداث مرکز مدیریت پسماندهاي ویژه (Hazardous Waste Treatment Center)هر در سطح
استان بود. پسماند ویژه (Hazardous Waste) مواد جامد و یا مایعی است که باعث آسیب غیر قابل جبران به انسان و محیطزیست می گردد. اصل پنجاهم قانون اساسی تحت عنوان قانون مدیریت پسماندهاي جمهوري اسلامی ایران پسماندي را ویژه مینامد که بدلیل خواص ویژه از قبیل سمیت، بیماريزائی، قابلیت انفجار، اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد.
در انتخاب مکان مناسب جهت احداث مرکز مدیریت پسماندهاي ویژه عوامل بسیاري تاثیرگذار هستند. مراکز دفع باید به گونهاي انتخاب شوند که کمترین خطر را براي محیطزیست و مراکز جمعیتی داشته و در عین حال در فاصله معقولی از صنایع باشد. با توجه به تنوععوارضِ تاثیرگذار استفاده از سیستم اطلاعات رقومی (GIS) الزامی است. هدف از این مقاله
مروري بر متدولوژي انتخاب بهترین محلهايجهتممکن دفع و دفن پسماندهاي ویژه در سطح استان تهران است.
- 1 -
مطالعات مربوط به مکانیابی محل دفع پسماندهاي ویژه استان تهران در سه مرحله انجام شد .[1] مرحله اول مطالعات
شامل جمعآوري اطلاعات پایه هواشناسی، هیدرولوژي، هیدروژئولوژي و زمینشناسی استان تهران بود. این مطالعاتهاي داده پایه لازم جهت انجام تحلیل GIS را فراهم نمود. در مرحله دوم ابتدا تحلیلهاي GIS مقدماتی در مقیاس 000،1/250 انجام و بر روي نتایج حاصل مطالعات تکمیلی در مقیاس 000،1/25 صورت پذیرفت.
روش "همپوشانی وزنی" یا به عبارتی Simple Additive Weighted (SAW) به دلیل درك نسبتا ساده و روشن از فیزیک مسئله شامل اهمیت عوارض و فواصل از آنها همواره مورد استقبال مشاورین محیط زیست بوده است [2] و .[3] این تحلیل بر این اساس استوار است که هر چه نقطهاي از عارضه خطرآفرین بیشتر فاصله داشته باشد امتیاز بهتري خواهد داشت. چون تاثیرگذاري تمام عوارض در ایجاد خطر براي طرح به یک اندازه نیست ضرایب وزنی متغیر براي عوارض (با اهمیت متفاوت از نقطه نظر مکانیابی) در نظر گرفته میشود. جواب نهایی از جمع امتیاز لایههاي ضریبدار بدست میآید. مدل مکانیابی به کار رفته در این تحقیق شامل گروه معیارهاي "پراکنش جمعیتی"، "مراکز آموزشی، تفریحی و تجمعی"، "هیدرولوژي و هیدروژئولوژي"، "زمینشناسی"، "کاربري اراضی و پوشش گیاهی"، "راهها و خطوط انتقال" و "مناطق صنعتی" بوده که هر گروه معیار از تعدادي لایه
اطلاعاتی تشکیل شده است.
استفاده از روش همپوشانی وزنی در حالتی که تعداد لایههاي اطلاعاتی زیاد است خالی از اشکال نبوده و باید اصلاحاتی در این روش اعمال شود. بزرگترین ایراد روش SAW عدم قطعیت نتایج نهایی این روش به هنگامی است که تعداد لایههاي شرکتکننده در تحلیل زیاد است. محققان معمولا با محدود کردن تعداد لایهها سعی در کنترل عدم قطعیت احتمالی
این روش دارند و این به معنی حذف تعدادي از لایهها از تحلیل و احتمال بیشتر شدن بازدیدهاي پرهزینه میدانی است.
Dorhofer (1993) با توجه به عواملی نظیر جنس و نوع خاك، نفوذپذیري، قطر ذرات خاك و سایر عوامل زمینشناسی، محل دفن پسماندها در منطقه Lower Oxony آلمان را انتخاب نموده است. در این مطالعات انتخاب بیشتر محدود به سنگ بستر و خاك محل پروژه بوده است Sener et al. (2005) .[4] با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در
مکانیابی محل دفن پسماندها از دو روش SAW و Analytic Hierarchy Process (AHP) [5]دفن براي مکانیابی محل پسماندها بهره گرفته است. در این تحقیق 16 لایه اطلاعاتی شامل، توپوگرافی، مراکز جمعیتی، جادهها، راه آهن، فرودگاه، اراضی مرطوب، خطوط انتقال نیرو، شیب، زمینشناسی، کاربري اراضی، دشتهاي سیلابی، آبخوانها و آبهاي سطحی در نظر گرفته شده است. این مطالعات در نهایت اشاره به تفاوت اندك در نتایج دو روش دارد .[6] در واقع روش AHP در نحوه تعیین ضرایب وزنی اصلاحاتی داشته و اساس محاسبات این روش نیز مشابه روش SAW بوده و داراي نقاط ضعف مشترك هستند. در این تحقیق در مطالعات تکمیلی GIS در مقیاس 000،1/25 در دو گام شامل ارائه روش تفکیک فرمولهپذیرنتایج و
کردن فرآیند تعیین حریمها سعی شده است تا نقاطروشضعف SAW برطرف گردد .[7]
در مرحله سوم، مطالعات تکمیلی شامل سفرهاي میدانی با همراهی کارشناسان هیدرولوژي، هیدروژئولوژي، خاكشناسی و زمینشناسی بر روي سایتهاي پیشنهادي از مرحله دوم انجام گرفت و در نهایت با توجه به نتایج تحلیلهاي
GIS و نظرات کارشناسان از بین سایتهاي شناسایی شده پهنههاي مناسب در سطح استان تهران معرفی شد. با در نظر گرفتن فواصل حمل و نکات اقتصادي طرح، بیش از یک مرکز براي مدیریت پسماندهاي خطرناك در سطح استان معرفی شد. یکی از این مراکز که از لحاظ دسترسی صنایع استان مرکزیت داشته و علاوه بر دارا بودن فضاي کافی براي دفن پسماندها، داراي کلیه تجهیزات و امکانات یک مرکز کامل مدیریت پسماندهاي ویژه است به عنوان "مرکز اصلی مدیریت پسماندها" معرفی
- 2 -
شد. سایر مراکز که صرفا مدفن میباشند به عنوان "مراکز فرعی مدیریت پسماندها" در نظر گرفته شدند. به این مراکز، پسماندهایی حمل میشوند که بدون نیاز به تجزیه و تبدیل و یا تمهیدات خاص دیگر میتوانند دفن گردند.
