بخشی از مقاله
چكيده :
هدف از تحقيق حاضر مقايسه افسردگي در بين نوجوانان ورزشكار و غير ورزشكار 18 ساله شهر كرج است كه فرضيه هاي عنوان شده در تحقيق حاضر عبارتست از از اينكه بين ورزش و افسردگي رابطه وجaود دارد و همين طور جوانان ورزشكار و غير ورزشكار از لحاظ افسردگي داراي تفاوت هستند كه جامعه مورد مطالعه جوانان ورزشكار و غير ورزشكار كرج كه در حدود 100 نفر بعنوان نمونه انتخاب گرديده كه انتخاب نمونه بصورت تصادفي بوده است كه جهت آزمون از آزمون
افسردگي يك داراي 21 سئوال 4 گزينه اي است بر روي آزمودنيها اجرا گرديده است . جهت آزمون فرضيه ها از ارزش آماري t و متغيير مستقل استفاده گرديده كه نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه بين جوانان ورزشكار و غير ورزشكار ا لحاظ افسردگي تفاوت وجود دارد و سطح ذهني داراي آن برابر 5 % است.
فصل اول
كليات تحقيق
مقدمه
در زندگي همه ي ما روز هايي وجود دارند كه همه چيز را سياه مي بينم و هيچ چيز شادي ما را بر نمي انگيزد و هيچ اميدي به موفقعيت نداريم .بد خلق و غمگين هستيم و احساس تنهايي ، خلأ نا اميدي و گنهكاري بر ما چيره مي شود و اضطراب ما را فرا مي گيرد همه ما با چنين حالتها و احساسهايي كه اغلب
پس از شكست ها يا فقدا نها و يا حتي بدون دليل آشكار به وجود مي آيند ،كم و بيش آشنا هستيم و با آنها با موفعقيت بيش وكم ، مقابله مي كنيم . اما انچه موجب مي شود تا چنين احساسهايي به صورت اختلال هاي رواني درآيند نوع و تعداد نشانه هاي،شدت و طول مدت و هم چنين حدي است كه به جريان
بهنجار زندگي روزمره آسيب مي رسانند در قلمره زندگي بهنجار و در زمينه تجربه آسيب شناختي ، اين احساس ها و شيوه دريافت آنها را با مفهوم افسردگي مرتبط ساخته اند .از زماني كه بقراط نخستين نظريه علت شناختي افسردگي را با عنوان عارضه سودا ارائه كرد فرضيه هاي متعددي درباره ي مبناي افسردگي مطرح شده اند و كوشش هاي فراواني براي درمانگري آن انجام داده اند معادل اصطلاح سودا در زبان يوناني ،اصطلاح ماليخوليا ست كه امروزه نوع خاصي از
افسردگي را مشخص مي كند .بدرغم پايدار ماندن مفهوم ماليخوليا در خلال قرون ،همواه معاني مبهم و متفاوتي به آن نسبت داده شده است كه با معناي كنوني ماليخوليا كه عبارت است از ختلال عميق خلقي و بر اساس غمگيني مرضي مشخص مي شود متفاوت بوده است در قرن 19 مؤلفان دو گروه هذيانهايي كه «تك جنوني »ناميده ميشوند «هذيانهاي جزي غمگيني » «با ماليخوليايي هذياني»را متمايز كردند و در وهله بعد مفاهيم جنون ادواري (فالزه) وجنون دو
شكلي ( با يارژه)به منظور متمايز كردن افسردگي هاي راجعه كه در تناوب با حالات شادي نا آرام بودند ،ظاهر شدند و سپس بيماري اخير توسط كرپلين «روان گستسگي– آشفتگي افسردگي »ناميده شد ، اما حالت افسردگي اين روان گستسگي ،انواع ديگر افسردگيها را پوشش نميدهد و فقط مي توان آنرا به عنوان يك زير گروه افسردگيها در نظر گرفت ، بنا بر اين بايد گفت كه اصطلاح افسردگي از چنين چارچوبي فراتر مي رود وهله غمگيني و كاهش تنود رواني كه رفتار و زندگي فرد را زير تأثير مي گيرد متمايز كند .
( دادستان -1382-صفحه269 )
بيان مسئله
گرچه غمگيني معادل افسردگي نيست اما بي تريد افسردگي شامل حالت غمگيني است كه بر زندگي روزمره فعاليت و ارزشيابي خود ، قضاوت و كنشهاي ابتدايي مانند خواب و اشتها اثر مي گذارد .
غمگيني ميتواند واكنشي نسبت به يك ديدار رنج آور باشد و هنگامي مرضي محسوب مي شود كه از لحاظ شدت و طول مدت با در نظر گرفتن اهميت اين رويداد ، جنبه افراطي پيدا كند و به خصوص وقتي بدون علت ظاهري آشكار شود ، بنا بر اين غمگيني افراطي يا بدون علت موجه در چارچوب افسردگي قرار مي گيرد و وجود عوامل آمادگي و آسيب پذيري فردي را القا مي كند اين عوامل ميتواند ژنيتكي روان شناختي –وزيست شناختي يا محيطي باشند و در اغلب موارد با هم در تنيدگي آنها مواجه هستيم افسردگي در اقشار مختلف كودك ونوجوانان و ورزشكار و غير ورزشكار مي تواند وجود داشته باشد كه بر حسب ويژگي هاي هر فرد اين افسردگي مي تواند كم يا زياد باشد كه مسأله مورد تحقيق در اين پژوهش مقايسه افسردگي در بين افرادي كه ورزش مي كنند با افرادي كه ورزش نمي كنند است .
سؤال مسئله
آيا افسردگي در بين جوانان غير ورزشكار بيشتر از جوانان ورزشكار است؟
اهميت و ضرورت تحقيق
اصطلاح افسردگي در بزرگسالان و كودكان داراي معناي مشابهي نيست و همين مورد در بين قشرهاي مختلف مانند جواناني كه ورزش مي كنند و به نوعي ورزشكار هستندو جواناني كه ورزش نمي كنند و به نوعي ورزشكار نيستند تحول مفهوم افسردگي دربين افراد ورزشكار به وضوح ديده مي شود و اين كه حتي پس از بازشناشي و پذيرش واقعيت باليني اين مفهوم نظريه هايي بيان شده كه شخص مي كند استفاده بهينه از وقت و به كار بردن اوقات فراغت به نحوه
احسن و حتي تمايل به ورزش كاهي باعث از بين رفتن ناراحتي هاي رواني بخصوص افسردگي مي شود و تمايل افراد به ورزش مي تواند راهي به سوي سلامت رواني فرد باشد . كه اميد است با تحقيقات انجام شده در اين رابطه ميزان افسردگي را در جوانان خود كاهش دهيم و تمايل آنها را به ورزش و ورزش كردن بيشتر كنيم تا به اين وسيله بتوانيم ميزان افسردگي را در اين گروه سني حساس كاهش دهيم.
اهداف تحقيق
هدف از تحقيق حاضر برسي مقايسه افسردگي در بين جوانان ورزشكار و غير ورزشكار شهر كرج است . و اين كه تمايل به ورزش و ورزشكار بودن افسردگي را در جوانان كاهش مي دهد يا نه هيچ تفاوتي از لحاظ افسردگي در بين ورزشكاران و غير ورزشكاران وجود ندارد؟
فرضيه هاي تحقيق
افسردگي در بين جوانان غير ورزشكار بيشتر از جوانان ورزشكار است.
متغييرهاي تحقيق
افسردگي = متغييرهاي وابسته
جوانان ورزشكار و جوانان غير ورزشكار = متغيير مستقل در دو گروه
تعاريف عملياتي واژ ها و مفاهيم
افسردگي :عبارتند از گوشه گيري و انزوا – احساس حقارت – كم شدن اشتها – گريه كردن كه اينها يك حالت رواني در فرد است كه به مرور زمان يا يك دفعه به سراغ آدمي مي آيد و تمام اين حالت در انسان باعث تمايل به خود كشي در مرحله آخر مي شود و بالاخره عبارتند ازغره اي است كه آزمودني از آزمون افسردگي بك بدست آورده است.
جوانان ورزشكار: عبارتند از جواناني كه به ورزش اشتغال دارند و براي گذراندن اوقات فراغت خود در رشته هاي ورزشي مشغول ورزش هستند.
جوانان غير ورزشكار به جواناني گفته مي شود كه اصلا" به ورزش علاقه ندارند و در ساعت بيكاري خود هم حتي ورزش نمي كنند.
فصل دوم
پيشينه و ادبيات تحقيق
اختلالهاي افسردگي و آشفتگي – افسردگي :
در زندگي همه ي ما روز هايي وجود دارند كه همه چيز را سياه مي بينم و هيچ چيز شادي ما را بر نمي انگيزد و هيچ اميدي به موفقعيت نداريم .بد خلق و غمگين هستيم و احساس تنهايي ، خلأ نا اميدي و گنهكاري بر ما چيره مي شود و اضطراب ما را فرا مي گيرد همه ما با چنين حالتها و احساسهايي كه اغلب پس از شكست ها يا فقدا نها و يا حتي بدون دليل آشكار به وجود مي آيند ،كم و بيش آشنا هستيم و با آنها با موفعقيت بيش وكم ، مقابله مي كنيم . اما انچه موجب مي شود تا چنين احساسهايي به صورت اختلال هاي رواني درآيند نوع و تعداد نشانه هاي،شدت و طول مدت و هم چنين حدي است كه به جريان
بهنجار زندگي روزمره آسيب مي رسانند در قلمره زندگي بهنجار و در زمينه تجربه آسيب شناختي ، اين احساس ها و شيوه دريافت آنها را با مفهوم افسردگي مرتبط ساخته اند .از زماني كه بقراط نخستين نظريه علت شناختي افسردگي را با عنوان عارضه سودا ارائه كرد فرضيه هاي متعددي درباره ي مبناي افسردگي مطرح شده اند و كوشش هاي فراواني براي درمانگري آن انجام داده اند معادل اصطلاح سودا در زبان يوناني ،اصطلاح ماليخوليا ست كه امروزه نوع خاصي از
افسردگي را مشخص مي كند .بدرغم پايدار ماندن مفهوم ماليخوليا در خلال قرون ،همواه معاني مبهم و متفاوتي به آن نسبت داده شده است كه با معناي كنوني ماليخوليا كه عبارت است از ختلال عميق خلقي و بر اساس غمگيني مرضي مشخص مي شود متفاوت بوده است در قرن 19 مؤلفان دو گروه هذيانهايي كه «تك جنوني »ناميده ميشوند «هذيانهاي جزي غمگيني » «با ماليخوليايي هذياني»را متمايز كردند و در وهله بعد مفاهيم جنون ادواري (فالزه) وجنون دو
شكلي ( با يارژه)به منظور متمايز كردن افسردگي هاي راجعه كه در تناوب با حالات شادي نا آرام بودند ،ظاهر شدند و سپس بيماري اخير توسط كرپلين «روان گستسگي– آشفتگي افسردگي »ناميده شد ، اما حالت افسردگي اين روان گستسگي ،انواع ديگر افسردگيها را پوشش نميدهد و فقط مي توان آنرا به عنوان يك زير گروه افسردگيها در نظر گرفت ، بنا بر اين بايد گفت كه اصطلاح افسردگي از چنين چارچوبي فراتر مي رود وهله غمگيني و كاهش تنود رواني كه رفتار و زندگي فرد را زير تأثير مي گيرد متمايز كند .
گرچه غمگيني معادل افسردگي نيست اما بي تريد افسردگي شامل حالت غمگيني است كه بر زندگي روزمره فعاليت و ارزشيابي خود ، قضاوت و كنشهاي ابتدايي مانند خواب و اشتها اثر مي گذارد .
غمگيني ميتواند واكنشي نسبت به يك ديدار رنج آور باشد و هنگامي مرضي محسوب مي شود كه از لحاظ شدت و طول مدت با در نظر گرفتن اهميت اين رويداد ، جنبه افراطي پيدا كند و به خصوص وقتي بدون علت ظاهري آشكار شود ، بنا بر اين غمگيني افراطي يا بدون علت موجه در چارچوب افسردگي قرار مي گيرد و وجود عوامل آمادگي و آسيب پذيري فردي را القا مي كند اين عوامل ميتواند ژنيتكي روان شناختي –وزيست شناختي يا محيطي باشند و در اغلب موارد با هم در تنيدگي آنها مواجه هستيم .
اصطلاح افسردگي در بزرگسالان و كودكان داراي معناي مشابهي نيست . افسردگي كودكانه نيز محتواي مشابهي ندارد و بر حسب سنين مختلف ، نشان دهنده تجربه هاي متفاوتي است: در حالي كه پاره اي از مؤلفان افسردگي را به منزله وهله بهنجاري از تحول دانسته اند ، پاره اي ديگر، آن را به عنوان پديده مرضي تلقي كردن وگروهي نيز اعتقاد به واقعيت باليني آن نداشته اند.نكته كه بر اساس بررسي فرايند تحول مفهوم افسردگي در كودك آشكار مي شود اينست كه حتي پيش از باز شناسي و پذيرش واقعيت باليني اين مفهوم، نظريه هاي متعددي درباره آن ارائه شده اند و در نتيجه با كميابي وافر جدول باليني، حداقل به شكلي كه براي بزرگسالان تداركمي شود ، كه فراواني چشم گير مرجعهاي نظري در اين قلمرو مواجه هستيم.
بدين ترتيب، به رغم آنكه در حال حاضر ، مفهوم افسردگي در كودك پذيرفته شده است اما معنا و نشانه شناسي آن از ديدگاه مؤلفان مختلف بسيار متفاوت است و حتي در مورد مسأله ساده اي مانند درجه فراواني افسردگي ، اختلاف نظريه هاي گسترده اي وجود دارند .
در خلال اين فصل كوشش خواهيم كرد تا با در نظر گرفتن ديدگاه هاي مختلف دلايل عدم تجانس چارچوب باليني را ارائه دهيم.
2.تعريف افسردگي
ارائه تعريف افسردگي آسان نيست ، طبقه بندي آن باز هم مشكل تر است و پيشنهاد طرحي علت شناختي كه بتواند مورد پذيرش همه متخصصان و پژوهش گران قرار گيرد ،غير ممكن به نظر مي رسد . در سطوري كه در پي مي ايند به برخي تعاريف عمده افسردگي اشاره مي كنيم:
- در معناي محدود پزشكي ،افسردگي به منزله يك بيماري خلق وخو يا اختلال كنش خلق وخو است .
- درسطح معمول باليني ،افسردگي نشانگاني است كه تحت سلطه خلق افسرده است وبر اساس بين لفظي ويا غير لفظي عواطف غمگين ،اضطرابي ويا حالت هاي برانگيختگي نشان داده مي شود .
- افت گذرا يا دوام دار تنود عصبي –رواني كه به صورت يك مؤلفه بدني (سر دردهاي ،خستگي پذيري ،بي اشتها يي ،بيخوابي ،يبوست ،كاهش فشار خون و جز آن )ويك مؤلفه رواني (احساس به پايان رسيدن نيرو،كهتري ،نا توانمندي ،غمگيني وجز آن )نمايان مي شود .
- سقوط غير قابل توجيه تنود حياتي : اين حالت در قلمرو بدني با خستگي دائم آشكار مي شود ، در قلمرو شناختي به صورت پراكندگي دقت مشكل كوشش فكري و در قلمرو عاطفي به شكل حالت ما ليخوليا كه با هوشياري فرد نسبت به نا توانمندي واكنش همراه است ،متجلي مي شود .
- حالت رواني نا خوش كه با دلزدگي ،يأس و خستگي پذيري مشخص مي شود و در بيشتر مواقع با اضطرابي كم وبيش شديد همراه است .
در يك جمع بندي كلي متوجه مي شويم كه مفهوم افسردگي به گونه متفاوت به كار رفته است :
- به منظور مشخص كردن احساسهاي بهنجار غمگيني ، يأس ، نا اميدي و جز آن ،و بروز آنها به عنوان نشانه يك اختلال؛
- به منظور توصيف اختصاري يك نشانگان كه شامل نشانه هاي عاطفي ، شناختي ، حركتي ،فيژيولويكي و غدد مترشحه است؛
- براي مشخص كردن اختلالهاي افسردهوار در چارچوب اختلالات رواني كه داراي پاره اي از علل و گونه اي از تحول هستند و به پاره اي از درمانگريها پاسخ مي دهند.
آشكارا مشاهده مي شود كه تعريف هاي مختلف افسردگي به نشانه هاي بسيار متنوعي اشاره دارند كه مي توانند به گونه هاي مختلف با يكديگر تركيب شوند و گاهي بازشناسي افسردگي از خلال اين تركيب ها بسيار مشكل است ؛بخصوص اگر جنبه پنهان داشته باشد و يا جلوه هاي دروني به خود گيرد .اما به هر حال اين نكته را مي توان پذيرفت كه افسردگي در عين حال با نشانه هاي رواني و جسماني همراه است و نشانه هاي جسماني گاهي چنان بر جدول باليني سايه مي افكنند كه مانع بازشناسي افسردگي مي شوند .
3.شكل گيري افسردگي در جريان تحوّل
نشانه شناسي افسردگي در خلال تحول متغير است .اين تغيير پذيري از يكسو به عوامل تحول وابسته است و از سوي ديگر ، بر نا همگراييهاي گسترده ديدگاههاي متخصصان.درسطوري كه در پي آيند به بررسي اين نشانه شناسي بر اساس دو محور توصيفي و زماني خواهيم پرداخت.
3-1) افسردگي هاي دوره اول كودكي
الف)نكات كلي
كشفـ«افسردگي اتكايي»د رنوزاد (اشپيتز ،1946)از دو زاويه ،يكي از برهه هاي مهم تاريخ روانپزشكي و روانشناسي مرضي محسوب مي شود .اين مفهوم همراه با توصيف مفهوم «درخود ماندگي» زودرس(كارنر، 1943)از سويي به استحكام منابع روانپزشكي كودككه تا آن زمان بسيار سست و شكننده بود منتهي شد و قلمرو مشاهدات باليني و درمانگري هاي خاص و گسترده اي را در برابر آن گشود و از سوي ديگر ،بر اساس بر انگيختن پرسشهايي مانند چگونكي روابط مفهوم افسردگي اتكايي با حالات افسردگي كه بعد ها و بخصوص در خلأل بزرگسالي متجلي مي شود به منزله يكي از مفاهيم بنيادي آس
يب شناسي رواني به معناي اعم ،قلمدادگشت .واز اين زاويه ،مي توان گفت كه بين ماههاي نخستين زندگي و جريان بعدي آن پيوندي را به وجود آورد .
از زمان اشپيتر تاكنون ،شناخت ما از حالتهاي افسرده وار نوزاد ،بخصوص در زمينه شكلهاي پنهان يا فاقد صراحت كافي و همچنين شرايط علت شناختي آنها مانند تأثير افسردگي هاي مادرانه ،پيشرفتهاي شاياني كرده است .
ب) افسردگي نوزاد به منزله يك واقعيت شايع باليني
گرچه افسردگي هاي پنهان يا فاقد صراحت كافي آشكارا فراوانتر ند با اين حال بايد براين نكته تأكيد شود كه افسردگي اتكايي ،آنچنان كه به طور معمول پنداشته مي شود ،در چهار چوب باليني نا درست نيست .
1.افسردگي اتكايي
جدول باليني افسردگي اتكايي نوزاد كه توسط اشپيتز توصيف شده است از زاويه نشانه شناسي صريح، شرايط بروز آن در نوزاد 6تا 18ماهه اي كه ناگهان از مادرش جدا مي شودو همچنين از زاويه فرايند تحول اختلالات ، بي ترديد دقيق ترين چارچوب تشخيصي را فراهم آورده است.با اين حال بايد متذكر شد كه آنافرويدو بر لينگهام(به نقل از مازه،1988) نيز بر اساس مشاهدات خود در خلال آخرين جنگ بين الملل د رشير خوارگاههامستد ،بر شدت واكنشهاي نا اميدانهكودكان خردسالي كه در جريان بمبارانهاي شهر لندن از مادران خود جدا شده بودند ،تأكيد فراوان داشته اند.
مع هذا آنچه به گونه اي بسيار جالب توسط اشپيتيز توصيف شده ،در واقع حالتي است كه «مشابه جدول باليني افسردگي بزرگسالان است» .به عبارت ديگر با يك حالت خمودگي گسترده همراه با امتنع از تماس يا بي تفاوتي نيست به اطرافيان هستيم كه بتدريج چند هفته پس از يك وهله ناله و زاري ،درآويختن و چسبيدن به بزرگسال و سپس اعتراض و فرياد بروز ميكند .روان بي اشتهايي همراه با كاهش وزن و بي خوابي نيز مشخص كنند اين جدول باليني است كه
اشپيتز در چارچوب آن ،چند نكته اصلي مانند توقف تحول، واپس روي اكتسابهاي حركتي و عقلي ، و حساسيت مفرط نسبت به عفونت ها را نيز قرار مي دهد.
نكته مهم اينست كه اين داده ها از مشاهدات اشپيتز درباره نوزاداني به دست آمده اند كه در شيرخوارگاهي وابسته به يك موسسه اصلاح و تربيت زنان جوان بزهكار به سر مي بردند .اين نوزادان كه سن آنها بيش از شش ماه بوده است ،حداقل،«پس از شش ماه روابط خوب با مادر» از حضور وي محروم شده و نتوانسته بودند «در جانشينهاي مادرانه اي كه با آن عرضه شده بود،به روابطي كه برايشان رضايت بخش باشد » دست يابند.
بنابراين با يك حالت «محروميت مادرانه» يعني حالتي واكنشي كه ناشي از فقدان رابطه با مادر و از دست دادن وي به منزله يك«تكيه گاه»است، مواجه هستيم و از اين جاست كه اشپيتز اصطلاح افسردگي اتكايي را براي توصيف اين حالت ابداع كرده است.
اگر قبل از يك دوره بحراني كه بين پايان ماه سوم و ماه پنجم جدايي قرار دارد ، مادر به كودك بازگردانده شود و يا امكان دستيابي به جانشيني قابل قبول براي كودك فراهم آيد ، افسردگي به سرعت از بين مي رود ، البته كودك نسبت به جدايي هاي احتمالي بعدي حساستر خواهد شد .در غير اينصورت ، يك حالت رنجوري بيش از پيش مضطرب كننده در سطح جسماني (همراه با مرگ احتمالي به خصوص به دلايل عفوني) و در سطح رواني (تشديد تأخير رواني – حركتي، بيحالي و سستي ) گسترش مي يابد و عواقب جبرن ناپذيري را درپي دارد .اين حالت با آنچه اشپيتز با اصطلاح«بيمارستان زدگي» مشخص مي كند ، مطابقت مي كند .
2.تصريحاي جديد در قلمرو نشانه شناسي افسردگي زودرس
گرچه توصيفهاي سنتي كه در سطور پيشين مطرح شدند هنوز ارزش خود را حفظ كرده اند اما در دهه هاي اخير ،مؤلفان توانسته اند بر اساس توصيف گونه هاي باليني ديگر ، به نشانه شناسي افسردگي زودرس ظرافت وغناي بيشتري ببخشند.
شيوه هاي بيان نشانه شناختي مي توانند به صورت اختلالهاي رفتار غذايي و بويژه روان بي اشتهايي و نشخوارگري ، توقف رشد ، تأخير تحول رواني – حركتي و همچنين بروز رفتارهايي كه با عادات پيشين نوزاد متفاوتند. آشكار شود و تنها بايك ارزشيابي عميق باليني ، به خصوص در قلمرو شكل هاي پنهان يا فاقد صراحت كافي ، مي تواند عناصر سه گانه نشانگان افسرده وار نوزاد را بازيافت .
• بي حالتي خلقي
كندي افسرده وار كه همواره به درجات متفاوت وجود دارد ، رفتار يكنواختي را ايجاد مي كند كه با تنوع و تحرك رفتار نوزاد بهنجار متضاد است و بر اساس بي حالتي چهره ، وقفه تحرك بدني ، كاهش نو آوريهاي رواني –حركتي و تضعيف پاسخ حركتي نسبت به محركها و خواسته هاي بروني متمايز مي شود .و افزون بر اين نشانه ها ، با گرايش به تكرار كه در سطح نخست نشانه شناسي افسرده وار قرار دارد، مواجه مي شويم.
• فقر تعاملي –كناره گيري
مشاهده نوزاد افسرده در موقعيت هاي تعاملي ، سكوت و نزول ابتكارها و پاسخ به محركهاي محيط را آشكار مي كند . بررسي فيلم هايي كه چگونگي تعامل نوزاد افسرده را نشان ميدهد و مقايسه شيو ه هاي ارتباطي وي در وهله افسردگي را برجسته مي سازد. افزايش سردرگمي و يأس اطرافيان در برابر بي تفاوتي نوزاد نيز به تشديد واكنش هاي وي مي انجامد . جدا از دگر گوني هايي كه در سطح مبادله هاي بدني و يا صوتي كودك افسرده ايجاد مي شوند، تغييرات بسيار مهمي نيز در سطح نگاه رخ مي دهند : نگاه اين كودكان ، سرد، خشك و ثابت است؛ هنگامي كه بزرگسال به آنها نزديك مي شود و يا آنها را در آغوش مي گيرد سر خود را بر مي گردانند و از تماس چشمي اجتناب مي كنند و حالت «مراقبت » ظاهري با كندي حركتي و بدني آنها متناقض است.
3.افسردگيهاي زودرس ديگر
در سطوري كه در پي مي آيند به موقعيتهاي باليني ديگري كه به وجود آورنده افسردگي زودرس هستند ،اشاره خواهيم كرد .
• افسردگي هاي ناش از محروميت هاي جزئي و افسردگي مادرانه
نخست بايد بر اين نكته تأكيد كرد كه پاره اي از افسردگي هاي زودرس در شرايطي متجلي مي شوند كه با شرايط بروز افسردگي اتكايي متفاوت است .بدين معنا كه گاهي بدون وقوع جداي بين مادر و نوزاد،كودك با محروميت مادرانه مواجه مي شود كه مي تواند ناشي از در اختيار نبودن مادر به دلايل متفاوت باشد :مانند از سر گيري فعاليت حرفه اي ،مشكلات خانوادگي و يا كاهش سرمايه گذاري مادربرنوزاد ،محروميت هايي كه مي توانند به بروز حالت افسردگي در وي منجر شوند .
تاثير افسردگي مادر در بروز حالت افسردگي در كودك خرد سال نيز عامل مهم ديگر ﻯ است كه مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است . اما افسردگي مادر را نمي توان فقط به افسردگي هاي كه داراي نشانه هاي باليني آشكارند محدود كرد بلكه بايد گفت كه افسردگي هاي واكنشي (مانند افسردگي به علت مرگ يكي از نزديكان يا قطع يك رابطه عاطفي معنا دار )،افسردگي هاي ناشي از نا كامي و سرخوردگي در زندگي شخصي يا حرفه اي ،افسردگي هاي ناشي از تولد يك نوزاد معلول و جز آن نيز مي توانند به ايجاد كمبود ، فقدان ،غمزدگي ، كاهش تدريجي تماس و فعل پذيري كودك خورد سال منجر شوند .
پژوهشهاي متعددي چگونگي تعامل بين مادر افسرده و نوزاد را بررسي كرده اند پاره اي پژوهشگران ،مسأله را از ديدگاه تجربي مورد نظر قرار داده اند و بر جنبه هاي رفتاري اين تعامل ها متمركز شده اند .پاره اي ديگر از محققان ، تعاملهاي مادر افسرده و فرزند وي را بر اساس مشاهداتشان در چهارچوب باليني ، توصيف كرده اند .اما به رغم روش هاي پژوهشي متفاوتي كه در اين تحقيقا به كار رفته اند ،مي توان سه روي آورد كلي را متمايز كرد :
- بررسي توصيفي فرزندان والدين افسرده ؛
- بررسي مقايسه اي فرزندان والدين افسرده و فرزندان والديني كه ازسلامت رواني برخورداربوده ان
- و بررسي تحول كودكاني كه مادران آنها در جريان بارداري يا بلافاصله پس از وضع حمل ،دچار افسردگي شده اند .
بررسيهاي گروه نخست به طور عمده بر مطالعه فرزندان والديني كه دچار «اختلال آشفتگي – افسردگي » بوده اند متمركز است . (مك ،و همكاران 1980؛كانرز ؛1979).آنچه از مجموعه اين تحقيقات حاصل شده اين است كه اختلال افسردگي يا حالتهايي كه ميتواند به منزله ،معادلهاي افسرده وار تلقي شوند ،با فراواني چشمگيري در فرزندان اين بيناران مشاهده مي شوند . بي ترديد تفسير اين نتايج مشكل است ،زيرا بايد هم سهم تعيين كننده هاي ژنتيك در اختلال آشفتگي –افسردگي وهم سهم دگرگونيهاييكه بر اساس اين بيماري در محيط خانوادگي ايجاد مي شوند ،مورد نظر قرار گيرند .
تحقيقات گروه دوم يعني تحقيقات كه وضعيت رواني فرزندان والدين افسرده و فرزندان والديني را كه از سلامت رواني برخودارند ،مقايسه كرده اند ،به طيف وسيعي از اختلال هاي رواني در كودكان گروه نخست ،ئست يافته اند
:
- اختلال هاي تحول شناسي (كوهلر،1977)؛
- اختلال هاي سازشي (كه لر 1986)؛
- اختلال هاي رفتاري (راتر وديگران 1984؛كوپر ،1977)؛
- اختلال هايي كه بيشتر جنبه مرضي دارند مانند افسردگي ،و اضطراب و جز آن (وايسمن ،1984؛كه لر ،1986 ) .
- به رغم احتياطهايي كه در مقايسه اين تحقيقات بسيار متفاوت بايد رعايت شوند ،مي توان به تجانس گسترده نتايج آنها اشاره كرد :اختلال هاي رواني (صرف نظر از ماهيت بيماري )در فرزندان والدين افسره به طور معنادار بيشتر است وچنين كودكاني ،گروهي راتشكيل مي دهند كه در معرض خطر ابتلا به اختلال هاي رواني قراردارند .
گروه سوم پژوهشها به بررسي چگونگي تحول (در خلال چندين سال ) نوزاداني پرداخته است كه مادران آنها در جريان بارداري يا پس از آن دچار افسردگي شده اند .از مجموعه اين پژوهشها (قدسيان 1984؛ول كايند،1980وديگران) مي توان نكات زير زا استخراج كرد :
- افسردگي مادر در اختلال هاي رفتار ﻯ كودك مؤثر است .
- به نظر مي رسد كه كودك در وهله اي از زند گي خود نسبت به افسردگي مادر حساسيت بيشتري نشان مي دهد . اين وهله از نظر مؤلفان اخير از حد ماه چهاردهم زندگي شروع مي شود و تا حد ماه بيست و هفتم ادامه مي يابد البته درباره طيف سني اين وهله حساس بين مؤلفان اتفاق نظر وجود ندارد.
- بررسيها نشان مي دهند كه افسردگي مادر اغلب قبل از چهاردهمين ماه زندگي كودك آغاز مي شود ، اما آثار آن از حد چهاردهم در زندگي وي نمايان مي گردد.
- و بلاخره ، افسردگي ماه چهاردهم ممكن است با تأخير در كودك آشكار شود و بروز آن تا حد ماه چهل و دوم زندگي وي به تأخير افتد .
در يك جمع بندي كلي مي توان گفت كه اغلب افسردگي هاي مادرانه داراي صراحت كافي نيستند و در زير نقاب ضعف رواني و شكوه و شكايتهاي جسماني پنهان مي شوند اما فقر تعامل و كاهش تعادل عاطفي ناشي از كمبود هايي مي شوند كه در صورت تداوم ،تحول كودك را در معرض خطر مي دهند .
• نشانه هاي افسردگي ناشي از پاره اي از عارضه هاي جسماني و مشكلات پيش- تولدي
به نظر مي رسد در پاره اي از مورد ،شرايط جسماني به گونه هاي متفاوت ،در كناره گيري ،كاهش فعاليت و غمگيني ظاهر نقش دارند .به عنوان مثال مي توان از عارضه هاي ايجاد كننده درد جسماني ،اختلالهاي غذايي ،مشكلات پيش – تولدي و پاره اي از بيماري هاي عفوني نام برد .در اين قلمرو ،از يكسو مي توان به مشاهدات بادوال (به نقل از مازه ،1988) درباه فراواني حالت افسرده گونه در نوزادان بستري شده در بيمارستان به علت سوءتغذيه پروتئين – كالري و يا كمبود وخيم آهن ، اشاره كرد .و خاطر نشان ساخت كه رفع كمبود هاي خاص نوزاد ،بهبود رفتار كلي وي را در پي دارد . از سوي ديگر بايد گفت كه تعداد فزاينده اي از متخصصان باليني بر اين باورند كه آنچه از تحول بهنجار نوزادي كه مشكل پيش – تولدي دارند ،به عمل مي آورد بيش از آنكه نارسا ييهاي جسماني باشد .مشكلات هيجاني و بخصوص افسردگي است .در اين زمينه مي توان فرضيه تأثير اختلال هاي زودرس در تعامل مادر – نوزاد را عنوان كرد .
به عبارت ديگر ،كم – كنشي بسياري از نوزادان همراه با بي حالتي چهره ة كاهش صوتي سازي و رغبت نسبت به ديگري ،موجب سرماخوردگي مادر مي شود ، احساس ناتواني و مادر «بد » بودن را در وي ايجاد مي كند و به سرما يه زدايي از نوزاد و يا سرما يه گذاري تعارضي در وي مي انجامد .
3-2افسردگي در خلال دوره هاي دوم و سوم كودكي
در توصيف باليني اين افسردگي ها مي توان چهار گروه از تظاهرات را متمايز كرد .
(آژوريا گرا ،1982)
- نشانه هاي كه مستقيما" به افسردگي وابسته اند ؛
- نشانه ها ﻯ كه رنج افسردهوار در ارتباطند ؛
- نشانه هاي كه به منزله دفاع عليه موضع افسرده وار محسوب مي شوند؛
- و با لا خره رفتار هاي معادل افسردگي .
الف) نشانه هايي كه مستقيما"به افسردگي وابسته اند
در اين گروه با تظاهراتي مواجه هستيم كه از لحاظ جدول باليني به آسيب شناسي بزرگسال نزديكند و هر چند نمي توانآنها را فراوانترين نوع دانست ،اما آشكارا قابل مشاهد ه اند .بدين تر تيب ، پاره اي از كودكان يك حالت خمودگي شديد دارند ،خود را كنار مي كشند و در گوشه اي منزوي مي شوند .باز داري حركتي آنها بر اساس مشكلات در بازي كردن يا انجام دادن هر وظيفه يا استغال (خاصه كارهاي كه پيشتر براي آنها لذت بخش بوده است )مشاهده مي شود . اين رفتار ها به صورت كندي حركتي جلوه گر مي شوند .
بندرت كودك از يك رنج رواني شكايت مي كند ،با اين حال گريه ها و غمگيني حالت صورت،كسالت ،بي تفاوتي نسبت به همه چيز و خستگي مداوم كواه درد و رنج او هستند .
كودك ،نا ارزنده سازي خود را با تكرار جمله هايي مانند «من نمي دانم »،«من نمي توانم »،«من موفق نمي شوم »نشان مي دهد .احساس مورد علاقه نبودن در اين كودكان فراوان است .
در سطح عقلي ،با مشكلات تمركز ،به خاطر سپردن و حتي كندي رواني مواجه هستيم .بالاخره نشانه هاي بدني مانند روان بي اشتها يي ،اختلال هاي خواب (بيخوابي ،كابوس)،سردرد هاي موقت يا مزمن فراوانند .
ب)نشانه هاي وابسته به رنج افسرده وار
اين گروه از نشانه ها كه فراوانترند ،تا حدي از نشانه شناسي بزرگسال فاصله مي گيرند .
«رفتار معقول»در حد مفرط كه مي تواند تا بي تفاوتي نسبي پيش رود ،گاهي نشانه افسردگي است و همچنين حالت باز داري يا وقفه اي كه همواره از واكنش كناره گيري و انزوا به آساني متمايز كردني نيست .بر فعل پذيري و حرف شنوي ظاهر ﻯ اين كودكان در برابر بزرگسالان و كودكان ديگر نيز بايد تأكيد كرد .
شكست تحصيلي و يا بي رغبتي و بي علاقگي نسبت به تحصيل بسيار فراوانند :
كودك با شكست ها مواجه مي شود كه با طراز عقلي خوب وي در تناقض است و يا آنكه نتايج تحصيلي وي ناگهان افت مي كنند .
رفتارهاي هراسي و بخصوص «مدرسه هراسي »مي تواند ترجمان ترس از دور شدن از كانون خانوادگي يا رها شدگي باشد و به يك حالت افسردهوار پوشش دهد .
در طراز بدني يا شكل ظاهري ،گاهي با بي توجهي كامل نسبت به بدن مواجه هستيم و كودك حالت ولگردان را به خود مي گيرد و مانند آن است كه نمي تواند به بدن و به ظاهر خود توجه كند يا علاقه نشان دهد .كودكاني كه مدم اشياي شخصي )لباس ،كليد ،بازيچه وجز آن )خود را گم مي كنند ،با اين گروه مشابهت دارند (همان منبع ).
پاره اي از رفتار هاي كودك به منزله نشان مستقيم يك احساس گنهكاري يا نياز به تنبيه به نظر مي رسند و ارتباط زماني آ‹ها با رويداد افسردگي آشكار است :زخمي شدنهاي مكرر ،باز خوردهاي خطرناك ،تنبيه شدنهاي مداوم در مدرسه بروز يا بروز مجدد رفتارهاي خود پر خاشگرانه .
و بالاخره بايد به قصد خود كشي در كودك اشاره كرد و بر اين نكته تأكيد نمود كه افسردگي و قصد خودكشي ،معادل يكديگر نيستند .
ج)نشانه هاي دفاعي عليه افسردگي
در اين گروه ،ماهيت نشانه بسيار متنوع است .يا بر اساس ارزشيابي آسيب شناختي در حين مصاحبه باليني ،يا استفاده از تستهاي فرافكن و يا بر مبناي بررسي تحولي است كه به «هسته افسردگي»پي برد.
پاره اي از رفتار ها مسقيما"در طيف رفتارهايي قرار مي كيرند كه كلاين آنها را دفاع آشفته وار مي نامد ؛رفتارهايي كه به منظور انكار هر حالت افسرده وار يا براي غلبه بر آنها بروز مي كنند . در اين زمينه مي توان به نا آرامي ها و پر جنب و جوشيهاي كه ممكن است به شكل نا پايداريها ﻯ واقعي حركتي يا رواني همراه با پر حرفي در آيند و به طور مستقيم گريز آشفته وار افكار را نشان دهند ،اشاره كرد .
رفتا رهاي ديگر ،رفتار هاي اعتراض آميز يا حق طلبانه اي هستند كه در مقابل حالت رنج بروز مي كنند و در اين زمينه مي توان به رفتار هايي كه در پي مي آيند اشاره كرد:
- تضاد ورزي ،لجبازي ،بد خلقي ،خشم يا حتي طعيان شديد ؛
- پر خاشگري (شكستن چيزها يا خشنونت با كودكان ديگر )؛
- گريز ،دزدي يا رفتارهاي بزهكارانه ديگر
د) رفتار هاي معادل افسردگي
بر اساس مشابهت با نشانه هاي باليني در بزرگسال ،از نشانه هاي مرضي ،خاصه نشانه هايي كه ماهيت روان – تني دارند ،به منزله رفتارهاي معادل افسردگي تلقي مي شود . در اين قلمرو ،مي توان به نشانه هاي زير اشاره كرد :
- ادرار بي احتياطي ؛
- اگزما ،نفس تنگي ؛
- فربهي ، روان بي اشتها يي محدود و جز آن .
در واقع مؤلفان كه مفهوم «معادل افسردگي »را به كار مي بندند ،همه رفتارهاي مرضي كودك را به نوعي با « افسردگي » مرتبط مي سازند وافسردگي (بخصوص در موقعيت هاي از دست دادن موضوع عشق )را ناشي از يك حادثه ضربه آميز پيشين مي دانند .اما تحقيقات دهه هاي اخير (ساندلر و جوف ،1967) عليه اين گسترش نا معقول بر خاسته اند و بر لزوم ايجاد تمايز بين از دست دادن موضوع محبت ،حالت رنج ناشي از آن ، و واكنش افسرده وار تأكيد كرده اند .
3-3افسردگيهاي نوجواني
مسأله بيماري شناختي افسردگي بر حسب آغاز ،ميانه يا پايان نوجواني به گونه هاي متفاوت مطرح مي شود .در آغاز نوجواني با مسائل مطرح شده به آنچه در خلال بزرگسالي مشاهده مي شود نزديكترند .
مانند آنچه در خلال دوره هاي كودكي ديده مي شود ،نشانه شناسي افسردگي در نوجواني نيز متغيير است و اين تغيير پذيري به طور عمده ناشي از ناهمگرايي ديدگاه متخصصان باليني از يكسو ،و غلبه از ابعاد افسردگي از سوي ديگر است . وبر ايناساس ميتوان چهار چوبهاي باليني مختلف مانند واكنش اضطرابي افسرده وار ،افسردگي ،مبتني بر احساس كهتري و احساس رها شدگي ،افسردگي ما ليخوليا يي ومعادل هاي افسرده وار را در خلال نوجواني از يكديگر متمايز كرد .
الف)واكنش اضطرابي افسرده وار
در برابر جدايي ،محروميت يا نا كامي ،پاره اي از نوجوانان اضطرابي افسرده وارﻯ را كه به منزله يك پاسخ حمايتي واقعي است ،نشان مي دهد مع هذا نبايد اضطراب و افسردكي را يكسان دانست . اضطراب همواره بر تجليات رواني ديگر مقدم است و مبارزه فرد را عليه خطري كه به نظر مي رسد وي را تهديد مي كند ،نشان مي دهد .درد ناكتر شدن تدريجي اين مبارزه به آشكار شدن پاسخ افسرده وار مي انجامد ؛پاسخي كه براي مدتي با پاسخ اضطرابي در هم تنيده مي شود تا بتدريج جانشين آن شود . اين حالت اغلب جنبه موقت دارد و با استقرار رئابط جديد و گسترش رغبتهاي نو ، به افول مي گرايد .
واكنش هاي اضطرابي افسرده وار معمولا"در آغاز نوجواني ،در افرادي كه در مرحله نهفتگي يا پيش – نوجواني داراي رگه هاي هراسي يا وسواسي بوئه اند ،بروز مي كند .
ب)افسردگي مبتني بر احساس كهتري
اين ريخت افسردگي يكي از انواعي است كه بخصوص در دوره نوجواني بروز مي كند .
گرچه كاهش سطح «حرمت خود»و احساس كهتري اي كه در پي دارد ،در انواع افسردگي صرفنظر از سن وقوع آنها مشترك است اما اهميت مفهوم حرمت خود در خلال نوجواني ،افراد اين سنين را در برابر اين ريخت افسردگي ،آسيب پذير تر مي سازد .
افسردگي مبتني بر احساس كهتري بر اساس مجموعه اي از «احساسات كهتري »كه به قلمرو خاصي مانند قلمرو آموزشگاهي يا جسماني و يا مجموعه شخصيت وابسته است ،و سر مايه زدايي موضوعي (كه بر اساس بي رغبتي نسبت به جهان بروني و يا جستجوي دلايل ارزنده بودن خود در جهان بروني ،متمايز شدني است .)با اين احساس همراهند .
