بخشی از مقاله
ناهنجاری های قامتی
يکي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين مسايل بهداشتي، تامين نيازهاي جسمي‌دانش آموزان است که سلامت آنها را تامين مي‌کند. بررسي و تحقيقات نشان‌دهنده وجود تغيير شکل‌هاي بدني در بين دانش‌آموزان است. اين تغيير شکل‌ها که اغلب شديد نيست با تمرين حرکات ساده قابل اصلاح خواهد بود.
داشتن وضعيت صحيح بدني به تنهايي هر چند براي سالم بودن کافي نيست اما بخشي از سلامت کلي فرد را شامل مي‌شود. والدين و مربياني که دستيابي به وضعيت صحيح بدن و عوامل موثر بر آن را مي‌شناسند، به خوبي مي‌توانند در سلامت زندگي روزمره دانش‌آموزان سهيم شوند بنابراين در يک برنامه صحيح آموزش بهداشتي نبايد آموزش دستيابي به وضعيت صحيح بدن را از ياد برد. در عين حال براي آنکه دانش آموزان به همکاري لازم علاقه نشان دهند، در امر آموزش نبايد سختگيري شود. پيشگيري از اختلال مهم‌تر از درمان پس از ابتلا است. پيشگيري نيز تا حد زيادي به آموزش اصول صحيح و حفظ وضعيت‌هاي صحيح بستگي دارد.
علل مساعدکننده و به وجود آورنده تغيير وضعيت ستون فقرات در سنين مدرسه به‌طور عمده عبارتنداز: ضعف‌هاي عضلاني، بيماري‌هاي دوران مدرسه، استاندارد نبودن ارتفاع ميز و صندلي‌هاي مدارس، يکسان نبودن قد دانش‌آموزان، در وضعيت‌هاي غلط قرار گرفتن در سر کلاس، پيشرفت بيماري‌ها و عوارضي که از دوران پيش از مدرسه شروع شده است.
کيفوز: کيفوز، تغيير شکل واضح، کاهش ميزان بازشدگي قفسه سينه دردم، ناتواني در صاف ايستادن به مدت طولاني، گرد بودن شانه‌ها (به هم نزديک مي‌شوند) تنگي نفس و خستگي زودرس
اسکوليوز: اسکوليوز انحراف طرفي ستون فقرات، پايين افتادگي يک شانه، تنگي نفس، قوز دنده‌اي در اثر چرخش مهره‌ها، ناتواني در چرخش به طرف مخالف، تغيير شکل و خم شدن به طرفين به صورت قرينه نيست.
لازم به ذکر است که تغيير شکل‌هاي فوق هرچه سريع‌تر تشخيص داده شوند و تمرين‌هاي مربوطه هرچه زودتر انجام شوند، بهبودي سريع‌تر و بيشتر خواهد بود.
اسکوليوز عادتي يا مدرسه‌اي
اين اسکوليوز در کودکاني که در سنين مدرسه هستند بر اثر قرار گرفتن در وضعيت‌هاي غلط و عادت به آن ايجاد مي‌شود. اسکوليوز اغلب پيش از 14 سالگي ايجاد مي‌شود و اگر اصلاح نشود در سنين بالا نيز پايدار مي‌ماند. به عنوان مثال نشستن به صورت غلط ، همچنين وضعيت بچه‌هاي راست دست که موقع نوشتن اغلب به سمت راست خم مي‌شوند و بر عکس. در اين اسکوليوز انحراف جانبي ستون فقرات در حد متوسط است وضعف عضلاني هم کاملا مشهود است. نشستن طولاني‌مدت پشت ميز تحرير موجب مي‌شود که فشارزيادي روي مهره‌ها وارد شود. قرار گرفتن در چنين وضعيت‌هايي به مدت طولاني اگر با ضعف عضلاني همراه باشد دانش‌آموز را وادار مي‌کند که با تکيه دادن روي يک طرف (تکيه يک‌طرفه) نشستن را براي خود راحت و قابل تحمل کند. در نتيجه عادت بد قرار گرفتن و وضعيت غلط موجب پيشرفت اسکوليوزها در کودکاني که هنوز به مدرسه نرفته اند نيز مشاهده مي‌شود. البته کودکاني نيز وجود دارند که اين تغيير شکل‌ها در دوران مدرسه در آنها شروع شده و پيشرفت کرده است اما اين احتمال نيز وجود دارد که بچه‌هايي که در دوران مدرسه به وضعيت معيوب عادت مي‌کنند از قبل داراي مهره‌هاي تغيير شکل يافته بوده‌اند.
نشستن روي نيمکت‌هايي که نامناسب هستند و همچنين حمل روزانه کيف و کتاب به‌طور مداوم با يک دست بدون شک در شکل‌گيري اسکوليوز دخالت دارند. بنابراين معلم و مربي بهداشت بايد رشد و تکامل دانش‌آموزان را کنترل کنند و به‌طريقه نشستن آنها هنگام گوش دادن به درس ، توجه کافي داشته باشند.
کيفوز در سنين مدرسه
تعدادي از کودکان در سنين مدرسه دچار کوژ پشتي مي‌شوند.آنچه مسلم است ضعف عضلات پشت و فقدان توانايي کودکان در نگهداري ستون مهره‌ها به يک وضعيت خاص و صحيح يکي از علل عمده اين تغيير شکل محسوب مي‌شود. بيماري‌هايي نيز در سنين نوجواني و جواني وجود دارند که مي‌توانند تغيير شکل فوق را ايجاد کنند. يکي ديگر از علل کيفوز در سنين دبستان نامناسب بودن ارتفاع ميز و صندلي با قد دانش آموز است. اين امر موجب اتخاذ وضعيت غلط (به صورت تحميلي) از سوي دانش‌آموز و ايجاد کوژ پشتي مي‌شود. همچنين دانش‌آموزان بلند قد در هنگام صحبت با ساير همکلاسي‌هاي خود مجبورند که سر خود را پايين بگيرند و با آنها صحبت کنند. تکرار اين حالات موجب شروع و پيشرفت تغيير شکل مي‌شود.
همچنين بچه‌هايي که خجالتي هستند و هنگام حرف زدن و راه رفتن هميشه سرشان روبه پايين است و يا دختران به هنگام بلوغ و رشد سينه‌ها براي پوشيده نگهداشتن اين امر شانه‌ها را به هم نزديک مي‌کنند و حالت قوز به خود مي‌گيرند، بيشتر داراي کيفوز هستند.
مربيان بهداشت مي‌توانند خيلي از تغيير شکل‌ها را در ساعات تفريح و يا در سرکلاس شناسايي کنند و فرد را براي مراجعه به پزشک راهنمايي نمايند و يا به کمک مربي تربيت بدني با انجام چند تست و حرکات خيلي ساده پس از شناسايي اين تغيير شکل‌ها و با دادن ورزش‌هاي اصلاحي مي‌توان ورزش‌هاي مناسب (حرکات اصلاحي) آنها را بهبود بخشيد. به عبارت ديگر با شناخت تغيير شکل‌ها با دادن ورزش‌هاي اصلاحي مي‌توان ورزش‌هاي متنوع و اصلاحي را جايگزين ورزش‌هاي معمولي کرد.
حرکات اصلاحي ساده براي رفع ناهنجاري‌هاي ستون مهره‌ها
• آويزان شدن از بار فيکس مي‌تواند در بهبود انعطاف‌پذيري مفيد باشد.
• شناي کرال سينه در اصلاح تغيير شکل کيفوز بسيار موثر است.
• حفظ وضعيت صحيح در ايستادن ، نشستن و خوابيدن ضروري است و به اصلاح کمک مي‌کند.
• براي رفع گردي شانه‌ها فرد مي‌تواند حرکت عقب بردن کتف‌ها را انجام دهد.
• طريل کردن تنه در حالت نشسته (افزايش ارتفاع تنه)
• انجام تمرينات تنفسي همراه با ساير تمرينات اصلاحي لازم است.
• بالا کشيدن شانه‌ها به خصوص سمت مبتلا و تقويت عضلات همان طرف
• بهتر است دانش آموز مبتلا جلوي آينه قدي نشسته و وضعيت صحيح نشستن را تمرين کند. به اين صورت که فرد در حالي که روي صندلي نشسته است، تنه خود را به سمت بالا مي‌کشد. اين عمل نه تنها به انعطاف‌پذيري ستون مهره‌ها کمک مي‌کند بلکه در اصلاح تغيير شکل و بهبود قدرت عمل عضلات نيز موثر است. کودک مبتلا مي‌تواند راه رفتن را جلوي آينه قدي تمرين کند و وضعيت بدني خود را مشاهده کند. در هنگام راه رفتن شانه‌ها بايد در يک سطح باشند.
وقتی صحبت از درد مفاصل می شود، شاید اصلا" وضعیت صحیح بدن و ناهنجاری قامتی به ذهن ما خطور نکند، اما عدم قرار گرفتن اسکلت و ساختار قامتی بدن در وضعیت های صحیح آن موجب بروز ناهنجاری قامتی و ایجاد درد در مفاصل می شود. در این مطلب به بررسی ناهنجاری قامتی و وضعیت های صحیح بدن می پردازیم. شما می توانید بر اساس تصاویر و توضیحات قرار گرفته در این مطلب وضعیت ساختار قامتی خود را بررسی کنید.
ایستادن را آزمایش کنید
در کنار یک آیینه ی تمام قد، به پهلو بایستید. اگر بتوانید از دو آیینه استفاده کنید، بهتر است. این دو آیینه را با زاویه ای نسبت یه یکدیگر قرار دهید تا بتوانید هنگام ایستادن در کنار آیینه، نمای نسبتا" کاملی از خود را ببینید.
تنفس عمیق انجام دهید. هنگام عمل بازدم، بدنتان را راحت بگیرید و هر گونه فشار درونی را از آن خارج کنید. وضعیت مشخصی از ایستادن را که پس از سپری کردن یک روز دشوار به خود می گیرید، در آیینه نمایش دهید. نواحی اصلی بدن را به عنوان سلسله بلوک هایی در نظر بگیرید که روی یکدیگر قرار گرفته اند، یک بلوک را برای سر، یکی را برای تنه، یکی برای لگن و برای هر زانو و پا، یک بلوک دیگر را در نظر بگیرید. از نحوه ی قرار گیری "بلوک ها" روی یکدیگر و ارتباط آن ها با همدیگر آگاهی یابید. سپس راستای قرار گیری" بلوک های" بدنتان را از جلو و پهلو بررسی کنید.
زانو های خود را بررسی کنید
A )زانو ها بطور بسیار مناسب، باید در آرامش کامل قرار داشته و نسبتا صاف باشند. آن ها نباید قفل شده و سفت گرفته شوند. تصویر A
B)آن ها نباید قفل شده و سفت گرفته شده اند یا به عقب متمایل شده باشند. تصویرb
(Cآن ها نباید بیش از حد به جلو خم شده باشند. تصویر C
نکته: اگر زانوهای شما قفل و سفت شده یا به جلو خم شده اند، آن ها را حرکت داده و جابه جا کنید تا بدون اینکه قفل شوند، صاف شده و در وضعیت مناسب قرار گیرند. توجه داشته باشید که آیا این حالت بر کج شدن لگن شما به جلو یا عقب تاثیر می گذارد یا نه؟
کمر، شکم و لگنتان را بررسی کنید
A) کمر شما بطور بسیار مناسب باید انحنای اندکی به جلو داشته باشد؛ شکمتان صاف بوده و حتی در حالتی که عضله های آن آرامش دارند، باید کشیدگی خود را حفظ کند؛ لگن را یک سطل پر از آب فرض کنید که قسمت جلویی و عقبی آن در یک راستا قرار گرفته اند تا آب از آن بیرون نریزد. تصویر A
B) نباید انحنا و قوس کمر شما افزایش یافته و انحنای کمر به جلو زیادتر شود،نباید شکم شما به جلو برآمده شود، نباید باسن به عقب برآمده شود، نباید "سطل" لگنتان تمایل داشته باشد به جلو خم شود و آب به جلو بریزد. تصویر B
C )نباید انحنا و قوس کمر شما کاهش یافته و انحنای کمر به ظاهر از بین رفته و کمرتان صاف یا حتی گرد شود طوریکه به نظر برسد که به جلو قوس برداشته است، نباید باسن صافی داشته باشید، نباید "سطل" لگنتان تمایل داشته باشد تا به عقب کج شود و آب به عقب بریزد. تصویرC
تنه و قفسه ی سینه ی خود را بررسی کنید
A) قفسه ی سینه ی شما به طور بسیار مناسب باید تا اندازه ای صاف و کشیده بوده و در وضعیتی باشد که احساس آرامش کنید؛ باید احساس کنید بین قسمت بالایی لگن و قسمت پایینی دنده های شما هوا وجود دارد؛ قسمت بالایی کمرتان باید تا اندازه ای صاف بوده (یا اندکی به جلو قوس داشته باشد) تا تنه ی شما در وضعیت صاف قرار گیرد. تصویر A
B) نباید قفسه ی سینه ی شما به داخل فرو رفته، استخوان جناغ به کف زمین متمایل شده و دنده ها به یکدیگر فشرده شده باشند، نباید به نظر برسد قفسه ی سینه عملا" روی لگنتان قرار گرفته و بین آن ها فاصله ای وجود ندارد،نباید به نظر برسد قسمت بالایی بدنتان به طور مشخص به جلو قوس بر داشته و قد شما از آنچه که باید باشد، کوتاه تر به نظر برسد. تصویر B
C) نبایدقفسه ی سینه به بالا برآمده شده و حجم آن افزایش یافته باشد،نباید با استفاده کردن از عضله ها، شانه ها را بالا نگه دارید، اگر فکر می کنید یکی از حالت های زیر رخ داده است، به اثر های موقعیت قرار گیری قفسه ی سینه ی خود برای وضعیت و فشار وارد شده بر بلوک های گردن، سر، لگن و کمر توجه کنید. تصویرC
سر و گردن خود را بررسی کنید
A )سر شما به طور بسیار مناسب باید در راستای قفسه ی سینه و تا اندازه ای در موقعیت مرکزی آن، در بالای قفسه ی سینه قرار داشته باشد، گردن باید با اندکی انحنا به جلو، در وضعیت صاف و کشیده قرار داشته باشد، عضله های ناحیه ی گلو پشت گردن و بالای شانه ها باید راحت و آزاد به نظر برسند. تصویر A
B)نباید به نظر برسد گردنتان به جلو و پایین آویزان شده و از قسمت پایین به جلو خم شده است؛ نباید هنگام ایستادن یا راه رفتن تمایل داشته باشید به پایین و به زمین نگاه کنید.تصویر B
C)نباید به نظر برسد سر شما تحت فشار قرار گرفته ، به جلو نگاه داشته شده تا جایی که در اثر آن، شانه و گردنتان به جلو برآمده شده باشد؛ نباید عضله های گلو و بالای شانه هایتان سفت به نظر برسند. تصویر C
راستای قرار گیری کلی بدنتان در بین سر، قفسه ی سینه و لگن و فاصله ی بین پاهایتان را بررسی کنید.
A)لگن، قفسه ی سینه و سر شما به طور بسیار مناسب، باید در راستای عمودی و صاف روی یکدیگر قرار گرفته، در راستای قرار گیری پاها باشند. تصویر A
B)نباید لگن شما به جلو متمایل شده و جلو تر از راستای قرارگیری پاهایتان قرار گرفته و شکمتان برآمده شده باشد. تصویر B
C)نبایدقفسه ی سینه ی شما به بالا و جلو متمایل شده و جلوتر از راستای قرارگیری پاها و لگنتان قرار گرفته باشد.تصویر C
D)نباید سر شما به جلو متمایل شده و جلوتر از راستای قفسه ی سینه و لگنتان قرار گرفته شود. تصویر D
نحوه ی قرارگیری پاها و حفظ تعادلتان را بررسی کنید.
A) پاهای شما به طور بسیار مناسب باید به اندازه ای، بین دو اندازه ی "فاصله ی بین شانه ها" و "فاصله ی دو طرف لگن از هم" باز باشند، یعنی: پاهای شما نباید بیشتر از عرض شانه هایتان باز باشد. پاهای شما نباید کمتر از عرض لگنتان باز باشد.باید بتوانید خطی صاف را از هر پای خود به زانو و لگن همان طرف رسم کنید.تصویر A
B) آیا تمایل دارید پاهایتان را به یکدیگر نزدیک تر کنید؟ (این وضعیت به این دلیل که بدن باید برای حفض تعادل خود بیشتر کار کند، موجب می شود تا فشار وارد بر عضله ها افزایش یابد.) تصویر B
C) آیا پاها و زانوهایتان تمایل دارند به دو طرف متمایل شده و از یکدیگر فاصله بگیرند؟ (این وضعیت مو جب می شود بر رباط های پاها و زانوها فشار وارد شود؛ دراین حالت هیچ خط صافی در راستای پاها، زانوها و لگن وجود ندارد.) تصویر C
تمایل بدن برای کج شدن به یک سمت را بررسی کنید
متمایل شدن بدن هنگام ایستادن روی یک پا، عادتی طبیعی است که موجب کاهش خستگی و فشار وارد بر عضله های بدن می شود. از تمایل مداوم که برای منتقل کردن وزن روی یک پا وجود دارد، آگاه شوید. هنگام نشستن و قرار دادن یک پا روی پای دیگر، اگر عادت داشته باشید که وزن را فقط به یک سمت منحرف و به یک طرف بدن فشار وارد کنید، موجب می شود تا ساختار و چهارچوب بدن به یک سمت کج شده و تعادل شما از بین برود.
اگر علاقه مند هستید وزنتان را به یک پا منتقل کنید، مطمئن شوید این کار به طور متناوب برای هر دو پای خود انجام می دهید، یعنی اگر برای مدت ۵ دقیقه به سمت چپ منحرف شده و وزنتان را به پای چپ منتقل می کنید، پس از آن باید برای همین مدت زمان، وزنتان را به سمت راست منتقل کنید. در ضمن از منتقل کردن وزن به صورت عادتی، به یک پا و کج شدن هنگام ایستادن آگاه شوید.
به عنوان مثال، هنگامی که وزنتان را روی پای چپ منتقل کردید و پای راست را جلو آورده اید، اگر به پایین نگاه کنید باید بتوانید ببینید که سمت چپ بدن روی پای چپ در وضعیت متعادل قرار گرفته است. اگر متوجه شدید قسمت چپ لگن به خارج پای چپ منتقل شده و قسمت راست لگن به پایین کج شده است، بیش از اندازه به یک سمت منحرف شده اید.
در تصویر زیر کج شدن فرد به صورت متعادل و صحیح، نمایش داده شده است.
در تصویر زیر کج شدن بدن به صورت نامتعادل و غلط، نمایش داده شده است.
كوله پشتي باعث ايجاد مشكلات قامتي در دانش آموزان مي‌شود
با وجوديكه همه ساله در روزهاي آغازين سال تحصيلي هشدارهاي زيادي در رابطه با كوله پشتي سالم وجود دارد در حاليكه طرح كشوري "كوله پشتي سالم"عامل مهمي در جلوگيري از خريد و فروش اين دست كيف ها و در نهايت ممانعت از ناراحتي هاي اسكلتي است.
تقريبا ۱۰ روز به پايان ماه تابستان باقي مانده است و بازار خريد لوازم التحرير به وي‍ژه خريد كيف داغ است.
بسياري از والدين ترجيح مي دهند كه نوع كوله پشتي را براي فرزند خود خريداري كنند چون تصور آنها اينگونه است كه چون اين كيف از دو بند تشكيل شده است به راحتي در دو طرف شانه قرار گرفته و فشاري به بدن وارد نمي كند.
اما در اين بين كيف هايي هستند كه علاوه بر كوله پشتي بودن داراي دو چرخ هستند كه دانش آموز در زمان سنگين بودن وسايل خود مي تواند آن را بر روي زمين بكشد و به اين طريق آسيب كمتري را به بدن خود وارد كند، بسياري از متخصصان طب فيزيكي بر اين عقيده هستند كه اين دست كيف ها بهترين نوعي است كه دانش آموزان به وي‍ژه آنهايي كه وسايل زيادي را با خود حمل مي كنند مي توانند از آن استفاده كنند.
در حال حاضر و با تحقيقات انجام گرفته در وزارت بهداشت به علت سنگيني بيش از اندازه بسياري از اين كيف ها، تعداد زيادي از دانش آموزان با ناهنجاري هاي قامتي و اسكلتي مواجهه بوده و اين امر مشكلات فراواني از جمله درد مزمن در نواحي شانه و گردن را براي آنان به ارمغان آورده است.
با توجه به اين مسئله و با درنظرگيري سلامت دانش آموزان وزارت بهداشت نيز در يك اقدام جدي به تدوين برنامه جامع " كوله پشتي سلامت" پرداخت.
بهزاد دماري رييس مركز مديريت بيماري هاي غيرواگير وزارت بهداشت از محاسبه هنجار وزن کوله‌پشتی دانش‌آموزان ایرانی خبر داد و گفت: این برنامه جهت اجرا به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ می‌شود.
وي با اشاره به مطالعه انجام شده توسط پژوهشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی وزارت علوم، گفت: هنجار وزن کوله‌پشتی دانش‌آموزان ایرانی در این مطالعه محاسبه شد.
بر اساس نتایج به دست آمده از این گزارش، حداکثر وزن مجاز برای کوله‌پشتی دانش‌آموزان ۱۰ درصد وزن بدن آنها توصیه می‌شود، بنابراین وزن‌های بیشتر کوله‌پشتی‌ها در دانش‌آموزان علاوه بر آنکه به بروز تغییرات منفی در سیستم قلبی - عروقی و تنفسی منجر می‌شود، افزایش معنی‌دار دردهای شانه، پشت و کمر را به دنبال خواهد داشت.
رییس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در آستانه بازگشایی مدارس به دانش‌آموزان و والدین آنها توصیه کرد که از جاسازی وسایل سنگین و غیرضروری در کوله پشتی خودداری کنند.
وی با اشاره به تدوین برنامه "کوله پشتی سالم" در وزارت بهداشت جهت جلوگیری از بروز مشکلات در ستون فقرات و ایجاد دردهای مزمن و حاد پشت و کمر در دانش‌آموزان، گفت: طی جلسه‌ای با مسوولان وزارت آموزش و پرورش در مورد مقدمات این کار صحبت شده است. در مجموع این برنامه پس از طی مراحل تصویب در وزارت بهداشت، جهت اجرا در مدارس سراسر کشور، به زودی به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ می‌شود.
