بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بر این نکته اتفاق نظر وجود دارد که پدیده جرم و آسیب های اجتماعی - انحراف - جزء لاینفک یک جامعه می باشد.در کنار این مساله، گسترش روزافزون جرائم شهری و تاثیر غیرقابل انکار محیط های مصنوع بر این مساله، ارائه راهکارهای مبتنی بر طراحی شهری مناسب و فضاهای امن، یکی از ضرورت های ساماندهی و طراحی بافت های فرسوده شهری می باشد. بافت های فرسوده شهری به دلیل عدم توجه به الزامات کالبدی،اقتصادی،اجتماعی آنان و با از بین رفتن حس تعلق در این بافت ها،زمینه های لازم برای آسیب های اجتماعی را فراهم آورده اند.
یکی از اهداف اساسی در معماری بناهای مسکونی یا تجاری،حفظ "ایمنی و امنیت " است که تنها از طریق گسترش "امنیت" کالبدی حاصل می شود.بر این اساس محیط های انسان ساخت شهری را باید به گونه ای طراحی کرد که از پتانسیل کافی برای جرم خیزی برخوردار نباشند. محدوده محیاشهر سیرجان به عنوان یک بافت فرسوده شهری دارای مشکلات زیادی در زمینه وقوع جرائم شهری می باشد.در این پژوهش سعی بر این است تا ضمن شناسایی مکان های دارای معضل،عوامل محیطی موثر بر ایجاد این مکان ها شناسایی شده و راهکارهای طراحی محیط در ساماندهی این محله ارائه شود.
-1 مقدمه
یکی از پیچیده ترین مسائل در شهرهای جهان،نرخ بالای جرم و افزایش ناهنجاری های اجتماعی در آنهاست.بروز انواع جرم و ناهنجاری باعث ایجاد حس نا امنی و تحمیل مشکلات مالی بر دوش جامعه،دولت و تشکیلات قضایی کشور میشود.امروزه افزایش تصاعدی میزان وقوع جرم به موازات افزایش جمعیت،در اکثر کشورهای جهان قابل مشاهده است. مبارزه با جرم و کج رویهای اجتماعی منوط به شناخت عوامل جرم زا است.بنابراین با از بین بردن این عوامل یا کاهش اثرات آن می توان از بروز جرایم پیشگیری نموده و یا حداقل از میزان آن در جامعه کاست.آمارهای موجود در کشورهای جهان نشان می دهد پیشگیری از جرم از طریق افزایش نیروهای پلیس،تدابیر شدید امنیتی،صدور احکام و مجازاتهای شدیدتر و احداث زندانهای بیشتر راه به جایی نمی برد.
یکی از مشکلات اصلی کشورهای جهان این است که در بیشتر موارد به روش انتزاعی و مجرد به مقابله با - - نفس جرم - - پرداخته و این پدیده نامطلوب را جدای از بزهکار و شرایط مکانی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی حاکم در حال ارتکاب توسط وی در نظر میگیرد.این در حالی است که نخستین گام مبارزه با تبهکاری، از بین بردن عوامل جرم زا و کاهش اثرات آن می باشد. در حقیقت احساس عدم امنیت مانعی جدی در برابر فعالیت های اجتماعی شهروندان به ویژه در مکان های خاص خواهد شد که خود از یک سو موجب تداوم و تشدید ناهنجاری های اجتماعی می گردد و از سوی دیگر تنزل ارزش های هویتی و کاهش سرمایه ی اجتماعی خواهد گردید.
لذا بررسی و شناسایی عوامل تاثیرگذار در این راستا از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این پژوهش برآنیم علاوه بر شناخت ناهنجاری های اجتماعی و بررسی علل آن،از طریق مناسب سازی فضاهای شهری و ارائه راهکارهای کالبدی شهر،رفتارهای ناهنجار و پیامدهای ناشی از آن کاهش داده شود.در نهایت با استخراج معیارها و شاخص های کاهش ناهنجاری های اجتماعی به طراحی شهری محدوده ی محیاشهر سیرجان می پردازیم.
-2 مبانی نظری
ناهنجاری های اجتماعی
کلمه ناهنجار یعنی - دور از هنجار - .هر جامعه ای برای رفتارهای قابل قبول خود معیارهای معین یا - هنجارهایی - دارد و رفتاری که به طور مشخص از این معیارها دور و منحرف شده باشد،رفتار نا به هنجار شناخته می شود. البته ممکن است رفتاری که در جامعه معینی به هنجار تلقی می شود در جامعه دیگر نابه هنجار تلقی گردد و همچنین نا به هنجاری هم در یک جامعه در طول زمان تغییر پیدا می کند.به طور کلی فضاهای ناهنجار:بی هویتی،نا امنی،استرس و اضطراب های شهری را منتقل و منجر به کژکارکردی می شوند.
ناهنجاریهای اجتماعی افراد در فضاهای شهری دارای عوارض و پیامدهای مادی و معنوی بوده و باعث ایجاد آسیبهای اقتصادی،زیست محیطی،اجتماعی می شود.بین بزه کاری یا همان ناهنجاری های اجتماعی و شرایط محیطی رابطه متقابلی وجود دارد.به گونه ای که محیط هم می تواند زمینه ساز بروز ناهنجاری های رفتاری باشد و از طرف دیگر می تواند عامل بازدارنده وقوع جرایم باشد.از این رو با طراحی صحیح ،خلق و استفاده مناسب از فضاهای شهری وعمومی که نظارت و مشارکت محلی و اجتماعی را افزایش دهند می توان سطح امنیت را بالا برد و در مقابل فرصت های بزه کاری را کاهش داد و کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشید.
هنجارهای اجتماعی، شیوه های رفتاری معینی است که در جامعه متداول است. هر فردی که درجامعه زندگی می کند، آن را می آموزد، به کار می بندد و انتظار دارد دیگر افراد جامعه نیز آن را انجام دهند. بنابراین هنجارها و رفتارها، قاعده، معیار و میزانی است که با آن رفتار اجتماعی افراد در جامعه سنجیده شود. هر رفتاری که با آن مطابقت پیدا کند، رفتاری بهنجار است. چنانچه مخالف آن باشد، نابهنجار نامیده می شود. باید بدانیم که هنجارها مبتنی برارزش است. تمام قوانین و مقرراتی که در هر جامعه یی وجود دارد، مبتنی بر ارزش ها و هنجارهای اجتماعی است. یعنی ابتدا جامعه نیاز به آن را احساس می کند، سپس به مجلس شورا می رود و تصویب می شود.
مقررات راهنمایی و رانندگی، خوب و بد بودن و زشت و زیبا بودن هرچیز در جامعه. همه اینها هنجارهایی هستند که تعریف می شوند. براین اساس هنجارها نسبی اند و در طول زمان از بدو تولد انسان مرتب در حال تغییرکردن هستند. به طور کلی هنجارها به دو دسته تقسیم می شوند. هنجارهای مناسب و نامناسب. تمام قوانین و مقررات وضع شده درجامعه به نوعی هنجار محسوب می شوند. کسانی که در جامعه به لحاظ رفتاری از سوی مردم مورد قبول نیستند، ناهنجار تلقی می شوند. در واقع همان رفتارهایی که در زمان مناسب خود انجام نشوند، ناهنجاری های اجتماعی لقب می گیرند. - امان االله قرایی مقدم،جامعه شناس -
منظر/منظر شهری
منظر بخشی از محیط است که می توان در یک مکان خاص به آن توجه کرد و با بسترش در محیط ارتباط داد - بل، 1386،ص - 91 منظر از ریشه" نظر" است ،که نظردر فرهنگ دهخدا به معنای نگریستن در چیزی به تامل مترقب حضور چیزی شدن،بینش،فکر و رای آمده است،با این توضیح که "نظر" همان فکر است - نقی زاده،1384،ص . - 44 منظر شهری کلیه اطلاعات موجود از فضاست که توسط حواس قابل دریافت بوده و در فرایند ادراک پردازش می گردد.
اطلاعاتی از قبیل فرم،عملکرد و معنای فضا - پاکزاد،1385،ص . - 37 از ویژگی های اصلی مفهوم منظر شهری آن است که به عنوان یک پدیده "عینی-ذهنی"،"انسانی-کالبدی" ویک ساختار"اجتماعی-فضایی" مطرح می گردد.همچنین گونه های اصلی منظر شهری شامل منظر گسترده،چشم انداز درونی،مناظر سیمای شهری،کریدورهای بصری نیز می باشد. در نگاه "کوین لینچ" شهر مانند یک بنای نفیس معماری،ساختمانی است که در فضا قد بر می افروزد،با این تفاوت که مقیاسی بزرگتردارد و تنها با گذشت زمان شکل خود را می یابد - لینچ،. - 9:1387 او سه عامل ادراکی، فیزیکی و عملکردی را در منظر شهری حائز اهمیت می داند.
به اعتقاد جهانشاه پاکزاد نیز،منظر شهری چیزی است عینی،و منظر ذهنی معنایی نخواهد داشت جز چیزی که به چشم آید ولی به چشم دل - پاکزاد، - 21:1385او معتقد است منظر شهری کلیه اطلاعات موجود از فضاست که توسط حواس قابل دریافت بوده و در فرآیند ادراک پردازش می گردد.اطلاعاتی از قبیل :فرم،عملکرد و معنای فضا و همچنین بخشی از شکل شهر است که ناظر آن را دریافت میکند. شکل شهر در لایه منظر شهری به کیفیتی مستقیما محسوس تبدیل می شود،یعنی منظر شهر،عینیت قابل ادراک و فضای مورد ادراک ما از واقعیت موجود شهر پیرمون ماست - حبیب،1380 به نقل از رسولی و رحیم دخت، - 1388
طراحی شهری
طراحی شهری فرآیندی است که به شکل دهی فیزیکی بافت های مختلف شهری و روستایی منجر می شود. طراحی شهری با رویکرد ساختارگرایی به ایجاد اماکن متعدد می پردازد. این فرآیند، طراحی ساختمان ها، فضاها و چشم اندازها را در برمی گیرد و نهایتا جریانی را به راه می اندازد که به عمران و آبادی شهری کمک می کند. گوتهایم - - 1963 با تکیه بر بعد زیباشناختی و فرمال طراحی شهری می نویسد: - - طراحی شهری بخشی از برنامه ریزی شهری است که با زیباشناسی سروکار داشته و نظم و فرم شهر را معین می کند - - کلارنس اشتاین - 1955م - تعریفی معطوف به خصلت هنری طراحی شهری ارایه می کند: - - طراحی شهری،هنر خلق ارتباط بین ابنیه با یکدیگر ومیان ابنیه و قرارگاه طبیعی شان است - - پل زوکر - 1959 م - با تاکید بر خصوصیات بصری محیط شهری بر این باور است که: - چیزی که از یک میدان یک - فضای شهری - ویا برعکس یک - حفره و فضای توخالی - می سازد،خصوصیات بصری آن است.
