بخشی از مقاله
نقدی بر آثار احمد شاملو
فهرست مطالب
عنوان صفحه
دیباچه 3
منابع 22
دیباچه
درارتباط با اشعار شاملومی توان گفت که او توانسته اندیشه ها و دانش خود را در قالب اشعارش ارائه دهد.
شاملو که شعر را ابزاری برای برپایی آزادی می داند در شعرهایش بی پرده سخن می گوید که باعث محو شدن ابهام هنری از اشعارش شده و جنبه شعاری به آن داده است .
نکته ی قابل توجه شعر شاملو آنست که اشعار وی هیچ گاه خالی از تعهد به انسان نبوده است و این در شعر های آخر او زیباتر و عاشقانه تر منعکس می شود . معمولاً اشعاراحمد شاملو مخیل در قالب نثر است و از وقتی سرودن شعر بی وزن را آغاز می کند و شاعری تأثیر گذارمی شود . در واقع شاملو به زبانی می رسد و آن را تا آخرین شعر خود حفظ می کند .
احمد شاملو عاشق نویسندگی بود و ترجمه « دن آرام » عطش نویسندگی شاملو را ارضا کرد.
« دن آرام » کتابی است که تقریبا دارای تصویری حماسی است و شاملو با ترجمه ی دوباره ی « دن آرام » ضرورت این کار را احساس کرده بود.
شاملو در خصوص ترجمه ی « دن آرام » نظر خاصی داشت که : (« دن آرام » یک اثر حماسی است و در این اثر حماس زبان کوچه بازار قابلیت های زیادی را به متن می دهد و « دن آرام » مرحله ی تکوینی زبان کوچه بازار است ) . شاملو با استفاده کردن زبان کوچه در ترجمه ی دوباره ی دن آرام زبان کوچه را رواج داد که پس از آن زبان کوچه مورد توجه شاعران و محققین ایرانی قرار گرفت.
محمود دولت آبادی که خود از نقادان آثار شاملو است درباره « دن آرام » شاملو افزود که این اثر مهر تا یید بر زبان کوچه بازار است و از یک ربع قرن پیش که واکنش های بسیاری درباره ی زبان و فرهنگ کوچه وجود داشته ولی شاملو توانست با این اثر خود ذخیره ی گرانبهایی از فرهنگ و زبان مردم را به جامعه ی ادبی ایران و دنیا هدیه کند.
اما در خصوص اشعار شاملو باید گفت که او توانسته اندیشه ها و دانش خود را در قالب اشعارش ارائه دهد که این موضوع در مورد اشعار شاملو حرف اول را می زند و بدون شک این مسئله بر خاسته از تخیلات اجتماعی و رخدادهای زمانه اوست. شاملو در مجموعه شعرهایش به شعریت اشعار خود توجه نمی کند . باید در مورد شاملو گفت بعضی از شاعران گذشته و هم نسل خود را طرد می کند و معتقد است که : شاعران کلاسیک انسان حقیقی را فراموش کرده اند . از نظر شاملو شاعر باید به بیان درد مشترک انسان ها اشاره کند و تعهد زیاد شاملو به همین موضوع باعث شده است که قسمتی از اشعارش جنبه ی شعارگونه پیدا کند .
شاملو که شعر را ابزاری برای برپایی آزادی می داند در شعرهایش بی پرده سخن می گوید که باعث محو شدن ابهام هنری از اشعارش شده و جنبه شعاری به آن داده است .
دلیل اصلی شعاری شدن نخستین اشعار شاملو نیز همین است . در واقع اشعار شاملو آیینه زمان خود است و متکی به نوسانات و بحران های زمانش است .
مجموعه شعر هوای تازه یکی از مهم ترین اشعار شاملو محسوب می شود زیرا تعداد زیادی از بهترین اشعار شاملو در این مجموعه مشاهده می شود ولی آثار و شعر های ضعیفی هم در آن وجود دارد . در این مجموعه در حالی که اندیشه درونی شده و با شعرش همراه می شود زبان خاص شاملو و بهره گیری از امکانات موسیقی زبان افزایش می یابد که همین امر باعث فردیت سبکی شاملو می شود . شاملو در مجموعه هوای تازه اشعاری را با عنوان سبانه خلق می کند . شاملو با شبانه ها محور تازه ای در شعر خود باز می کند که تا پایان دوران شاعری او با او همراه است.
شبانه ها آمیزه ای از اندیشه های شخصی و اجتماعی شاعر در هیات تجلی عشق شخصی واجتماعی در زبان و بیانی هنری هستند .
محور دیگری که از هوای تازه شاملو آغاز می شود حدیث نفس شاملوست که آن هم تا پایان دوره ی شاعری وی ادامه می یابد نکته ی جالب شعر شاملو آنست که اشعار وی هیچ گاه خالی از تعهد به انسان نبوده است و این در شعر های آخر او زیباتر و عاشقانه تر منعکس می شود همچنین درباره ی جایگاه عشق در شعر شاملو می توان نوشت که : عشق در دیوان شاملو در مقوله عشق شخصی سه دوره را پشت سر گذاشت که اولین دوره ی آن متعلق به زمانی است که شاملو دوره ی خلاء عشق را به طور موقت پشت سر می گذارد و از فضای شعر هایش که بسیار مایوس کننده بودند کمی فاصله می گیرد . شاملو در شعر های این دوره انتظار تجلی عشق را دارد . مجموعه ی هوای تازه ی شاملو با شش عاشقانه زیبا آغاز می شود که شاعر در آن فضای متفاوتی را تجربه میکند که به نظر می رسد در این دوره زندگی شاعر شاهد تجلی یک عشق جدید اما موقت هستیم اما شاملو پس از سرایش این شعر ها باز هم وارد فضای انتظار می شود و پس از این دوره او با آیدا آشنا می شود و فضای جدیدی در شعر هایش مانند شعر در « آیدا در آینه » آغاز می شود . از این پس ما با زیباترین عاشقانه های او رو به رو می شویم که شاعر معشوق زن را مورد خطاب قرار می دهد . پس از این هسته ی اصلی عاشقانه های شاملو آیدی می شود و در شعر های شاملو آیدا تبدیل به یک معشوق فراگیر می شود و شاعر در این دوره زیبا ترین عاشقانه ها را می سراید .
شاملو پس از « مرتبه های خاک » وارد فضای جدیدی می شود . شعر های او با اینکه در این دوره بسیار عاشقانه است ملی با حسرت همراه است و علتش نزدیکی شاعر به سال های پیری و پایانی عمر است و شاملو در این زمان غصه می خورد که بمیرد و معشوق او تنها بماند واین تنها حسرتی است که در زندگی شاعر وجود دارد این مضمون به شدت در مجموعه ی « مرتبه های خاک » به چشم می خورد . بعد از سال 45 شعر های شاملو با نوعی حسرت فلسفی همراه می شود و این حسرت تا پایان عمر شاعری شاملو با او همراه است . البته هر چه به دوران پایانی عمر شاعر نزدیک می شویم تعداد عاشقانه های شاملو کمتر می شود اما شاعر به قدری برای شعر ارزش قائل است که در آخرین شعر هایش نیز در « حدیث بی قراری ماهان » باز هم عاشق است . در این شعر ها شاهد تصویری از مرگ و همراهی عشق با او هستیم که باعث می شود شاعر احساس تنهایی نکند.
در شعر های سال های 1341 شاملو آیدا همواره حضور دارد . اما نمی توان معشوق را در شعر شاملو فراگیر دید . البته باید این را هم را بگویم شعر شاملو هیچ گاه خالی از حضور آیدا نیست .
« شاملو برای مخالفت با سانسور به اشعار گویش ورانه روی آورد »
بهار اولین شعر گویش ورانه را سرود و شاملو در منظومه ی « پریا و دخترای ننه دریا » و فروغ در شعر « به علی گفت مادرش روزی » این گونه شعر را به کمال رساندند .
شاملو از جمله شاعرانی است که به زیبا یی اشعار گویش ورانه پی برد و معتقد بود که ما چنان به این ترانه ها عادت کرده ایم که از درک آنها عاجزیم . شاملو برای مخالفت با سانسور پس از کودتای 1332 به اشعار گویش ورانه روی آورد . او منظومه ی « پریا و دخترای ننه دریا » را در سال 1332 با توجه به فضای اختناق و سانسور به اصطلاح برای کودکان سرود ولی مخاطب اصلی او بزرگسالان بودند و بعد ها این منظومه را به صورت مستقل با نقاشی منتشر کرد .
شاملو در شعر « پریا و دخترای ننه دریا » و فروغ در شعر « به علی گفت مادرش روزی » به لحن گویش ورانه ی مردم تهران نزدیک شده اند . در پایان قصه ی « پریا و دخترای ننه دریا » شاهد پیروزی هستیم . اما شکست پایان قصه های ننه دریا را رقم می زند و پایان منظومه ی « به علی گفت مادرش روزی » نیز مرگ است .
فروغ و شاملو به دست آورد های بی نظیر این منظومه پی برده بودند ولی هر کدام با بیانی از ادامه این شیوه سر باز زدند . در واقع شاملو یک پیشنهاد دهنده است ودر دوره های بعد با دیدگاه هایی که او در شعر بیان می کند مورد اقبال شاعران زیادی قرار می گیرد . شاملو به ویژه در کتاب هوای تازه بدون آنکه خودش به این موضوع آگاهی داشته باشد در وهله ی نخست یک پیشنهاد دهنده است . فروغ فرخزاد با خواندن یکی از اشعارش « شعری که زندگیست » به نقطه ای می رسد که می گوید زبان فارسی از چه امکاناتی برای مکالمه و محاوره برخوردار است .
