بخشی از مقاله
پرتال در تجارت الکترونیک
مقدمه
امروزه با رشد اينترنت و دسترسي سادهتر به آن و از طرف ديگر، فهم اينكه با استفاده از اين محيط ارتباطي، ميتوان انجام امو را سريعتر كرد، بحث IT و مواردي چون تجارت الكترونيكي، دولت الكترونيكي، آموزش الكترونيكي و دهها مورد ديگر داغ شد.
اين مقاله سعي دارد تا بر اساس مفاهيم مورد تاكيد بر IT، به يكي از اهداف اصلي در اين مقوله كه همانا Customer- Based بودن محصول است، برسد.
از مواردي كه باعث ميشود تا سازمانها و ارگانها با ديد بهتري در مورد تكنولوژي اطلاعات دپارتمان خود كه بعضاً بدان احساس نياز فراوان ميشود، بنگرند، مبحث پرتال است كه با بهرهگيري از نكات دقيق و اساسي در سرويسدهي بهتر به ذينفعها، امروزه توجه بسياري از توليدكنندگاني چون اوراكل، Redhat و ... را به خو جلب كرده است. در واقع پرتال، راهي است در جهت دادن اختيارات و راحتي بيشتر به كاربران.
تعريف
در محيط رقابتي اقتصادي امروز، سازمانها تحت فشار شديدي از طرف ذينفعها براي كم كردن هزينههاي عملكردي هستند. با وجود اين، مشتريان، شركا و كارمندان اين سازمانها، دسترسي سنگين به سرويسها و اطلاعات دارند. در نهايت، سازمانها در حال پيادهسازي پرتالهاي وب به عنوان يك درگاه هستند كه از طريق آن كاربران ميتوانند به سادگي به برنامههاي كاربردي چندگانه، سرويسها و منابع اطلاعاتي دسترسي پيدا كنند. پرتالها مجالي را براي تاسيس و توسعه ارتباطات و درآمدزايي فراهم ميكند.
كابران بايد مطمئن باشند كه با يك سازمان مشروع روبرو هستند و اطلاعاتشان محافظت خواهد شد. از طرف ديگر، سازمانها هم بايد مطمئن باشند كه ميتوانند برنامههاي كاربردي و سرويسهاي با ارزشي از طريق پرتال را ارائه دهند، در حالي كه اطلاعات و تعاملاتشان محافظت خواهد شد. شكل زير شايد تا حدودي بتواند مفهوم پرتال را در ذهن تداعي كند.
شكل
+++
تاريخچه پرتال
وب به عنوان يك فضاي گسترده اطللاعاتي است كه از منابع اطلاعاتي مختلف، با شكل و ساختارهاي متفاوت تشكيل شده است. اين فضاي اطلاعاتي بسيار ديناميك و در عين حال توزيع شده است كه اطلاعات به صورت لينكهايي به هم متصل شدهاند و اين توزيع فيزيكي و اتصال منطقي از قدرتهاي اصلي وب محسوب ميشود، ولي همين ويژگي بروز پيچيدگيهايي در امر جستجوي اطلاعات شده است.
راه حلهاي زيادي در اين رابطه ارائه شده كه در حال حاضر در موتورها (مثل google, altavista) و در دايركتورها (مثل yahoo) مورد استفاده قرار ميگيرد. بدين ترتيب كه كلمات كليدي استخراج شده از متنها را همراه با تعداد دفعات تكرار آنها در يك پايگاه داده بزرگ ذخيره ميشود و در هنگام جستجو به اين پايگاه داده مراجعه ميشود. اما در اين روي، ممكن است آنچه كه كاربر نياز دارد، با آنچه كه از جستجو به دست ميآيد، بسيار فاصله داشته باشد، حتي استفاده از متدهاي پيشرفتهتر در ايندكسگذاري نيز اين مشكل را حل نكرده است.
در نوامبر سال 1998، Merrill Lynch پرتال را با شرح زير ارائه داد:
«Enterprise Information Portal، برنامههاي كاربردي هستند كه به كمپانيها امكان ارائه اطلاعات داخلي و خارجي را ميدهد و يك دروازه تك (Single gateway) همراه با امكان Personalization، اطلاعات مورد نياز كاربر را براي او فراهم كرده و منجر به تصميمگيريهاي بهتر ميشود.
بدين ترتيب پرتالها همراه با موتورهاي جستجو پا به عرصه گذاشتند. پرتال به عنوان يك دايركتوري بزرگي بود كه لينكهايي به منابع اطلاعات داشت و كليه منابع اطلاعاتي را در يكجا جمع ميكرد (منطقاً). كمكم پرتالها پيشرفت كردند و توانمنديهاي زيادي پيدا كردند. از جمله، گروهبندي اطلاعات به منظور بهبود عمليات جستجو و سرويسهاي برقراري ارتباط مثل E-Mail، تا اينكه امروزه حتي به كاربر اجازه ميدهد تا Homepage خود را بر اساس نيازها و تمايلات شخصياش بسازد و او ميتواند مشخص كند كه چه المانهاي اطلاعاتي را نياز دارد.
بدين ترتيب سايتهاي جستجويي مثل Altavista, Yahoo, Google، پرتال را پايهريزي كردند.
جمعآوري اطلاعات پراكنده و دستهبندي آنها اساس كار پرتال گرديد. پرتال، كانالهايي را براي ورود به اين درياي عظيم اطلاعاتي، فراهم نمود و كليه دادهها، چه ساختاريافته (Database) و چه دادههاي بدون ساختار (E-Mail و فايل آرشيو) را تحت پوشش خود قرار داد.
شكل زير يك مدل كامل از پرتال است.
+++
معرفي پرتال
پرتال يك برنامه كاربردي است كه اطلاعات و سرويسهاي متنوعي را كه در كل اينترنت پراكنده هستند، را جمعآوري كرده و در نهايت از طريق يك واسط، دسترسي به اين منابع را براي كاربر امكانپذير ميكند (Single Point).
- پرتال در فارسي به معناي دروازه است و همانگونه كه از تعريف بالا مشخص است، اين دروازه تنها نقطه ورود و دسترسي به همه منابع اطلاعاتي است.
دو نكته اساسي زير استنتاج ميشود:
1. در يك سو، منابع مختلف اطلاعاتي قرار دارند كه با پرتال به متمركز كردن آنها پرداختهايم.
2. در طرف ديگر، كاربري است كه از طريق يك صفحه، چندين منبع اطلاعاتي دسترسي دارد.
- پرتالهاي تركيبي از برنامههاي كاربردي هستند كه يكپارچگي (Integration) و مديريت و تحليل اطلاعات توزيع شده را تضمين ميكند.
يكسري المانهاي كليدي وجود دارد كه وقتي قرار است يك Portal Framework را براي پشتيباني اطلاعاتي Enterprise خود انتخاب كنيد، لازم است كه پرتال به آنها توجه كند. از جمله:
• سايز پروژهاي كه الان روي آن كار ميكنيد و سايزي كه بعداً به آن اضافه خواهد شد.
1. پرتال بايد قابليت رفع نيازهاي سايزهاي مختلف پروژه را داشته باشد.
2. پرتال بايد بتواند به راحتي با افزودن ماژولهايي براي رفع نيازهاي پروژههاي اضافي و تعداد زياد كاربران، قابل گسترش باشد.
3. بايد بتوان با استفاده از پيادهسازي منفرد، پرتالهاي چندگانه قدرتمند طراحي كرد.
• تعداد و انواع سايتهايي كه پيادهسازي خواهد شد:
1. پرتالهاي بايد توانايي راهاندازي و مديريت پرتالهاي چندگانه را با يك نصب داشته باشد.
2. پرتال بايد بتواند توانايي صادر / وارد كردن Templateهاي پرتال، Workflowها، Intergrationها و منطق Application را داشته باشد.
• حجم ترافيكي كه در نيازهاي جاري و آينده انتظار داريد، ببينيد.
• نرخ تغييرات اطلاعات و نوع كاربران
• نرخ تغييرات Applicationها يا فرآيندها يا Functionality موردنياز توسط كاربران.
• مقياسپذيري سيستم
• Infrastructure شما در سيستم
احتياجات كليدي براي ايجاد يك پرتال باارزش، شامل موارد زير است:
- شناسايي قوي كاربران و سرويسهاي پرتال چندگانه دسترسي Single Sing-on
- دسترسي شخصي شده به اطلاعات، برنامههاي كاربردي و تعملات
- Accountability و تماميت براي تعاملات اجرايي در پرتال
- محرمانگي و Privacy اطلاعات مشتريان، شركا و كارمندان كه از طريق پرتال قابل دسترسي است.
- عدم نياز به تغييرات در رفتار كاربر.
اگر بخواهيم در مورد Single Sing-on توضيح بيشتري بدهيم، بايد به اين نكته دقت شود كه ميخواهيم چيزي را به كاربرانمان ارائه دهيم كه با آن احساس راحتي كنند و احتياج دوباره كاري در هيچ زمينهاي وجود نداشته باشد. يكي از اعمالي كه در كاربر ناچار به انجام آن است، احراز هويت است. هروقت كاربرد احتياج به دسترسي منبعي را پيدا كرد، سيستم بايد او را احراز هويت كند كه اين در جهت حفظ امنيت سيستم و منابع اطلاعاتي است.
همانطور كه گفته شد، در پرتال دسترسي به منابع بسياري ـ در صورت مجاز بودن ـ امكانپذير است كه اين منابع ممكن است از Applicationهاي مختلفي باشد كه احتمالاً هر كدام عمل Authentication مربوط به خود را دارند . براي كاربر كسل كننده است كه بخواهد براي دستري به n منبع ارائه شده از طريق پرتال، n بار Login, Password خود را وارد كند. Single Sing-on راهي است در جهت سادگي كار براي كاربران.
در اين روش كاربر فقط يك بار Password, Login خود را وارد ميكند و اين احراز هويت براي تمام منابع مورد دسترس به كار ميرود.
مزيتهايي كه براي اين پرتال وجود دارد، را ميتوان در موارد زير خلاصه كرد:
- دسترسي امن به اطلاعات، برنامههاي كاربردي براي كارمندان، شركا و مشتريان.
- تجربههاي كاربري بهتر و كاهش هزينه از طريق دسترس Single Sing-on به منابع پرتال.
- بهبود بازگشت سرمايه از طريق كاهش هزينهها، بهبود كارايي و توانايي ايجاد سرويسهاي درآمدزا.
به دليل نقش و زمينههاي جداگانه كه در مواجه با پرتال وجود دارد، از ديدگاههاي مختلف ميتوان آنها را مورد توجه قرار داد. در بالاترين سطح، سه ديدگاه از پرتال جود دارد:
الف) از ديدگاه Business:
مالك Business يك پرتال، به عنوان وسيلهاي در جهت رسيدن به اهداف مشخص در زمينه شغلي با استفاده از يك سري اطلاعات و Applicationهاي به هم متصل مينگرد. اهداف موجود در اين نگرش:
• اولين هدف، بهينه كردن فعاليتها است. با ارائه ابزار Navigation, Search قدرتمند با Personalized, Applicationها، تركيب شده است (مثل Knowledge management, HR Integration, …)
• دومين هدف، كاهش هزينههاي عملكردي با تعبيرات عقلاني در مورد Infrastructure و متمركز كردن هزينههاي نرمافزاري است (چون يك پرتال با يك سري مشخصي از نرمافزارها جايگزين ميشود و يك دپارتمان فراساختاري متمركز، مسوليت انجام عملكردها را به عهده ميگيرد).
• سومين هدف، كاهش زمان هزينه براي معرفي Applicationهاي جديد است (Applicationهاي جديد، ميتوانند عملكردهاي پرتال را مثل SSO، امنيت، مديريت كاربر، دايركتوري، Interface و طراحي تعاملات كاربر و ... را دوباره استفاده كنند.)
ب) پرتال از ديدگاه كاربر:
كاربرد پرتال، كاربر نهايي پرتال است. كاربر پرتال، ديد شخصي از كل اطلاعات و برنامههاي جمع شده دارد. براي كاربر پرتال، معمولاً موارد زير مورد علاقه است:
• Functionality
• Look and Fee
• Availability
• Ease of use
• Reliability
ج) ديدگاه تكنيكال پرتال:
مهندس پرتال (Technical staff)، در مورد ساخت و نگهداري پرتال، مسئول است. مهندس پرتال از ويژگيهاي ارائه شده در معماريو فراساختار تكنيكي، جهت ساخت عملكرد پرتال و برنامههاي Businessي، استفاده ميكند.
پرتالي براي مالك Business ساخته ميشود كه براي او با برگشت سرمايه همراه است. هزينه ايجاد و نگهداري يك پرتال با افزايش سود رسيده براي مالك آن، توجيه ميشود كه اين سود يا از راه بوجود آمدن Business جديد است و يا از راه كاهش هزينه سرويسهاي موجود.
و بعد، پرتال به عنوان Platformي كه در آن بسياري از سرويسها ارائه ميشود، منتشر ميشود. از آنجا كه در پرتال، نيازهاي يك شخص، در يك زمينه مشخص برآورده ميشود، لذا پرتالها بايد بسيار منعطف باشند كه اين انعطافپذيري ميتوان در ايجاد و ظهور پرتالهاي چندگانه، نمود پيدا كند، در حالي كه تنها با يك Infrastructure كار ميكنند.
فوايد ديگر پرتال
1. استفاده مفيد از برنامههاي كاربردي موجود
2. اولين قدم در بهينهسازي استفاده از اطلاعات بدون ساختار
3. دسترسي سريع و بهينهتر به كليه منابع اطلاعاتي، از هر جا.
4. كاهش هزينهها به دليل متمركز نمودن منابع و رفع بينظمي موجود در برنامهها و سيستمهاي پراكنده.
5. كاهش هزينههاي توسعه نرمافزار.
انواع پرتالها
دستهبندي پرتالها بسيار متنوع است. از يك ديد، ميتوان پرتالها را با توجه به محدودهاي كه پوشش ميدهند، دستهبندي كرد و از ديد ديگر، آنها را با توجه به كاربرد، درنظر گرفت.
در دستهبندي اول، ميتوان 4 طبقه را درنظر گرفت:
1. Enterprise portal
كه به پرتالهاي B2E دلالت ميكند و شامل موارد زير است:
EIP: به مثالهايي در اين زمينه ميتوان اشاره كرد:
- Business Intelligence portal
- Business Area portal
- Horizontal portals كه خود شامل مثالهاي زير است:
• Enterprise Collaborative portal (ECP)
• Enterprise Exprisite portal (EEP)
• Enterprise Knowledg portals (EKP)
• Content Management
• Document Management
- Role portal
2. e-Business portal كه شامل سه دسته زير است:
- Extended Enterprise portal
- e-Marketplace portal
- ASP portal
3. Personal (WAP) portals
- Pervasive portal or mobility portals
- Appliance portals
4. Piblic or Mega (Internet) portals كه شامل دستههاي زير است:
- General public portal or mega portal
- Industrial portals, vertical portal or vortal
از ديد ديگر، پرتالها به سه دسته تقسيم ميشوند:
- (Business to Employee) B2E
- (Business to Business) B2B
- (Business to Customer) B2C
معرفي Functionalityهاي پرتال
در اين بخش، به معرفي Functionalityهاي پرتال ميپردازيم. در حقيقت آنچه كه پرتال را از برنامههاي integrate شده جدا ميكند، داشتن Functionalityهايي است كه پرتال داراست.
Content Management
تاثيرات عموميسازي و حالت خاص اينترنت، چالشهاي ويژهاي را براي كمپانيها در پي دارد كه باعث ميشود تا نياز به مديريت دارايي خود را در يك مقياس سراسري يا ملي، احساس كنند.
به دليل نداشتن يك مديريت درست در دستكاري دادهها در وب، يك بينظمي به وجود خواهد آمد كه Content management اين مشكل را حل خواهد كرد. به دين صورت كه مديريت Content را از مرحله ايجاد انتشار به عهده ميگيرد.
Content در حقيقت به آيتمهاي موجود در صفحه اشاره دارد كه ميتواند متن، تصوير، انيميشن و موارد ديگر باشد.
امروزه ادارههاي Paperless، با استفاده از انقلاب e-business به دستاوردهاي عمدهاي در دسترسي آني به اطلاعات الكترونيكي رسيدهاند.
چالشي كه صنايع با آن روبرو هستند، نگهداري دارائيشان و تامين مجموعهاي از آيتمهاي مديا مختلف است، به گونهاي كه سازگاري، صحت و تناسب در آن رعايت شود و در همان زمان قابل دسترسي و اصلاح باشد.
معمولاً اطلاعات الكترونيكي، يكي از انواع فرمتها است كه ميتواند متن، تصاوير گرافيكي از انواع مختلف انيميشن و صدا باشد. استفاده كردن از اين اطلاعات از طريق يك سازمان، نيازمند كنترل و اسمبلي بخشهاي اطلاعات در يك طرح سازگار و ارائه آن به همان نحو مورد درخواست است.
مسالهاي كه سازمانها با آن روبرو هستند، اين است كه رسيدن به هدف گفته شده، آيا از يك راه كمهزينه قابل انجام است؟
Content management يك چارچوب مديريتي را حول اطلاعات مالي و شغلي سازمانها، ارائه ميدهد. يك Content management خوب شامل مورد زير است:
- يك صورت اطلاعاتي دستهبندي شده از كل آيتمهاي Content و كنترل استفاده از آنها.
- اجازه sort و فيلترگذاري آيتمها كه ناشي از مورد اول است و باعث انعطافپذيري خواهد شد.
- كنترل تغييرات كه باعث اطمينان از اين ميشود كه تنها افراد مجاز قادر به ايجاد، تغيير يا اصلاح Content هستند.
- سازگاري بين بخشهاي مختلف توليد شده توسط افراد مختلف سازمان.
- اطمينان از جامعيت ساختار يافته براي آيتمهايي كه به عنوان يك موجوديت به هم لينك شدهاند. از طرف ديگر، با داشتن اين شرط، Remove كردن لينكها ممكن است.
با استفاده از سيستم Content management، كنترل اطلاعات در دستهاي مالك سيستم قرار خواهد گرفت و در ضمن، سطحي از سازگاري و در دسترس بودن كه مورد نياز يك تجارت مدرن است، توليد ميشود.
Integration
اين مفهوم به معني يكپارچه ساختن كليه منابع اطلاعاتي و برنامههاي كاربردي داخل و خارج پرتال است. در اين رابطه پيشنهاد شده است كه از Connector استفاده شود تا اطلاعات توليد شده جديد توسط منابع، سريعاً بازيابي شوند.
اين يك نياز حياتي براي پرتال است كه بتواند با منابع و برنامههاي ديگر ارتباط داشته باشد. براي نمونه فرض كنيد يك كاربر لازم است كه به صورت Real Time حسابهاي تجاري شركتها را تحليل كند و گزارش لحظه به لحظه از آنها داشته باشد، در اين صورت لازم است كه پرتال به منابع اطلاعاتي آن شركتها متصل باشند. بدين ترتيب به راحتي امكان تعامل كاربر با منابع زيادي فراهم ميشود.
شايد بتوان گفت مهمترين عملكرد پرتال، همين Integration است، چرا كه همانطور كه قبلاً گفته شد، باعث صرفهجويي در هزينههاي توسعه نرمافزار، دسترسي سريع به اطلاعات و ... شده است.
Aggregation
به معني جمعآوري اطلاعات از منابع توزي شده است. اين اطلاعات فايلهاي HTML, XML است كه از Legacy Application مختلف مثل (ERP) Enterprise Resource Planning, Mainframe و سيستمهاي بانك اطلاعاتي يا از Web Application مثل E-Mail جمعآوري شده است.
پرتال در اين رابطه اقدام به جمعآوري Content ها از منابع مختلف كرده و به مجموعهاي از كانالها تحويل ميدهد. به عبارت ديگر، Aggregation به عنوان يك پارسر در پرتال است كه همه محتواهاي دريافتي را فيلتر ميكند تا به شكل مناسبتري به كاربر ارائه داده شوند.
فرض كنيد پرتال، اطلاعات تجاري (مثل ارزش سهام) مربوط به هر فرد را براي او مهيا ميكند. براي ارائه و نمايش اين اطلاعات، روند كار بدين صورت است كه ابتدا يك سري كامپوننت كه Provider ناميده ميشوند، Feedهاي اطلاعاتي مربوطه را (كه قالباً به شكل فايلهاي Word, XML, … هستند) از منابع اطلاعاتي جمعآوري كرده و به پرتال تحويل ميدهند، در اين رابطه هرگونه اشتباه در Feedها توسط سيستم Aggregation گزارش شده و پردازش ميشود. نهايتاً اين Feedها به كاربر ارائه ميشوند. اين سيستم قادر است تعداد Feedهايي را كه به كاربر نمايش داده ميشود، را تنظيم كند. بدين ترتيب با استفاده از اين سيستم، كاربر ميتواند در تمامي لحظات، اطلاعات مربوط به سهام خود را داشته باشد و در نتيجه تصميمات تجاري (Business Decision) بهتري بگيرد.
فوايد:
1. ارائه يك Single view از اطلاعات براي كابر
2. عدم نياز / نياز بسيار محدود به يكپارچه كردن اطلاعات، زيرا بدون Aggregation لازم است كه از يكپارچگي (Integration) استفاده شود.
3. صرفهجويي در هزينهها
Security
دسترسي امن به منابع Enterprise، يكي از مهمترين سرويسهايي است كه يك پرتال بايد عرضه كند. از آنجا كه پرتال به عنوان يك Single Point براي دسترسي به يك سيستم اطلاعاتي است، اين عادي است كه احراز هويت كل كاربران را بايد يكي دانست.
سرعت و همبستگي كاربران، دو جزء اساسي يك استراتژي e-business موفق است. يك استراتژي e-business موفق، نيازمند سرعت و زمان براي فروش است. از طرف ديگر، هر پرتالي توسط زماني كه براي هر كاربر نهايي صرف ميكند، سنجيده ميشود. پرتالهاي درون شبكه، دربرگيرنده موجوديتهاي مرتبط و Enterpriseهستند. پرتالهاي داراي محيطي پويا و باز هستند. مثلاً در B2E، نياز به گسترش كسب و كار در اينترنت احساس ميشود و در نتيجه شريكان جديدي پيدا خواهند شد و يا در يك مكان فروش الكترونيكي B2B، تهيه كنندگان بسياري وجود دارد و همچنين با تغيير فروش شريكان و عرضه سرويسهاي شخصي شده روبرو هستيم. پس پويا بودن محيط پرتال كاملاً قابل درك است. پس امنيت بايد بخشي از استراتژي e-business باشد. شكل زير نشان دهنده رشد درآمد e-business در سالهاي اخير است، ولي در سوي ديگر با هكرها روبرو هستيم.
شكل
+++
امنيت در يك محيط پويا و باز متصور نيست، پس چه بايد كرد؟
همه فراهم كنندگان پرتالها، نياز به ارائه دسترسي كنترل شده دارند، هرچند كه ايدهها در اين زمينه متفاوت است.
يك Solution ايدهآل، خواهد توانست كه ماژولهاي احراز هويت منفرد كل Applicationهاي تحت يك پرتال را با يك سيستم امنيت سراسري جايگزين كند و نتيجتاً كاربران تنها در يك صفحه مجبورند كه تعيين هويت شوند. لازم نيست كه كاربران هر وقت كه بخواهند به ديگر برنامههايي كه از طريق پرتال قابل دسترسي
است، دستيابي داشته باشند، مرتب Login, Password خود را وارد كنند. خيلي از Enterpriseها براي پيادهسازي چنين سيستمي تلاش كردهاند كه در بهترين نوع خود به عنوان Single Sing-on شناخته شده است. در اين روش، براي دسترسي به چند Application، تنها به يك بار وارد كردن ID نياز است و Secure Solution را با Applicationهاي پرتال موردنظرمان Integerate ميكنيم.