بخشی از مقاله
چکیده:
در این مطالعه، هدف اصلی بررسی تأثیر تحریمهای اقتصادی بر تجارت خارجی ایران با استفاده از مدل دادههای ترکیبی و مدل جاذبه-ی تجارت خارجی طی سالهای 2014-1998 میباشد. با توجه به اینکه اقتصاد ایران وابسته به درآمدهای نفتی است و در چند سال اخیر کشورهای غربی با علم به این موضوع، آن را هدف تحریمهای شدیدی قرار دادهاند تا فشار بیشتری بر اقتصاد ایران وارد کنند، در این مطالعه، تجارت خارجی ایران به تجارت نفتی و غیرنفتی تفکیک شده است.
در این مطالعه، تحریمها به ضعیف و قوی دستهبندی شده و شرکای تجاری ایران با توجه به تجارت نفتی و غیرنفتی به چهار گروه تقسیمشدهاند. شرکای گروه اول و گروه سوم را کشورهای اتحادیه اروپا، استرالیا و کانادا و شرکای گروه دوم و گروه چهارم را کشورهای آسیایی و تعدادی از کشورهای آفریقایی تشکیل میدهند. نتایج، نشان میدهند که اجرای تحریمهای ضعیف و قوی در گروه اول موجب کاهش تجارت نفتی، در گروه دوم تحریمهای ضعیف باعث کاهش و تحریمهای قوی موجب افزایش تجارت نفتی ایران شده است. در گروههای سوم و چهارم تحریمهای ضعیف باعث افزایش و تحریمهای قوی باعث کاهش تجارت غیرنفتی ایران شدهاند.
هدف دیگر این مطالعه، بررسی آثار لغو تحریمهای اقتصادی بر تجارت ایران در فضای جدید اقتصاد ایران است که به دنبال توافق بر سر برنامه هستهای ایران با کشورهای5 +1 ایجاد شده است. برای این منظور از یک شبیهسازی در مدل جاذبه استفاده شده است که در آن تحریمها حضور ندارند. نتایج بیانگر تأثیرپذیری بسیار زیاد تجارت نفتی ایران از لغو تحریمها در مقایسه با تجارت غیرنفتی است.
مقدمه
تحریم اقتصادی بعد از جنگ جهانی دوم بهعنوان راهکار جایگزین برای برخوردهای نظامی بهمنظور تحت تأثیر قرار دادن رفتار کشورهای هدف، مورد استقبال سازمانها و دولتها قرارگرفته است. ایران از زمان حکومت مصدق تحت تحریمهای متعددی قرارگرفته است که اکثر آنها از سوی آمریکا و یا به تحریک آمریکا صورت گرفته است. بهانهی تحریمها در این مدت را میتوان در سه دستهی حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر و برنامهی هستهای خلاصه کرد. بااینوجود مهمترین بهانهی تحریمها در سالهای اخیر برنامهی هستهای ایران بوده است که به دنبال صدور چهار قطعنامهی شورای امنیت سازمان ملل - این قطعنامهها در سالهای 2006، 2007، 2008 و 2010 به تصویب رسیدند - کشورهای بیشتری ازجمله اتحادیه اروپا نیز به حمایت از تحریمهای ایران پیوستند.
بهطورکلی نفت علت بسیاری از نوسانات سیاسی و اقتصادی ایران و یکی از مهمترین مؤلفههای توسعه ناموزون و نامتعادل بوده است. در چند سال اخیر نیز، کشورهای تحریمکننده ایران، از نفت و درآمدهای نفتی بهعنوان اهرمی مؤثر برای اعمال فشار بر اقتصاد ایران استفاده کردهاند.
ایالاتمتحده میداند که ساختار اقتصادی ایران بر اساس اقتصاد نفت پایه میچرخد و با ارز بهدستآمده از فروش نفت، ارز موردنیاز خود را به اقتصاد کشور تزریق میکند؛ ازاینرو تلاش میکند تا با کمک اتحادیه اروپا برای تغییر رفتار ایران در برنامه هستهای منبع درآمد ایران را قطع کرده و شریان اقتصادی کشور را مختل نماید و با تحریم نفتی عملا ایران را از بخش اعظم درآمد خود محروم کرده و از ورود دلار به ایران جلوگیری کند. - مصلی نژاد عباس، - 1394
وابستگی اقتصاد کشور به نفت آن را در برابر شوکهایی که دیگران بر آن وارد میکنند بسیار آسیبپذیر میکند. در این صورت تأثیرپذیری ایران از تحریمها بیشتر میشود و ایران از تعامل با دنیا محروم میشود. به نظر میرسد که تنوعبخشی محصولات صادراتی کشور و ترغیب توسعه صادرات محصولات متنوع غیرنفتی باعث تنوع کانالهای درآمدی دولت و کسب ارز خارجی میگردد و بدین ترتیب ایمنی بیشتری را در جهت حفظ اقتصاد داخلی از گزند تحریمها و بحرانهای خارجی فراهم مینماید.
علاوه بر تنوعبخشی به محصولات صادراتی، تنوع در مقاصد صادراتی و تنوع مشتریها برای کاهش آسیبپذیری، لازم و ضروری است. یکی از عوامل آسیبزا در تحریمها، نداشتن تنوع و گستره مشتریها و خریداران برای کالاهای ایرانی بوده است.
در سالهای نخستین دهه 2000 میلادی و به دنبال تشدید سیاستهای خصمانه کشورهای غربی علیه فعالیتهای هستهای ایران از کانال اعمال تحریمهای تجاری بر روی کالاهای صادراتی و وارداتی ایران، بهتدریج تجارت ایران تغییرات محسوسی را از سمت شرکای غربی نظیر آلمان، فرانسه، ایتالیا و... به سمت کشورهای منطقه و شرق آسیا نظیر امارات، چین و هند و... تجربه نموده است. با ایجاد تغییرات ضروری در رویکرد سیاست تجاری ایران هرچند تا حدودی سعی شده است تا با فشارهای شدید تحریمها مقابله گردد ولی درهرصورت اقتصاد ایران مزایا و منافع تجارت با کشورهای پیشرفته اقتصادی دنیا را ازدستداده است.
از طرف دیگر ایران در 14 ژوئیه سال 2015 اتفاق بسیار متفاوتی را تجربه کرد. ایران و اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان - کشورهای - 5+1 بر سر برنامهی هستهای ایران به توافق رسیدند که نتیجه این توافق لغو تحریمهای اعمالشده بر ایران خواهد بود. با لغو تحریمها ازیکطرف کشور سابقا تحریم شده تمایل خواهد داشت تا جهت استفاده از مزایای تجارت بینالملل شرکای تجاری خود را بازتعریف نماید و به دنبال تجارت با کشورهایی باشد که اولا هزینههای تجاری کمتری را به همراه داشته باشند و از طرف دیگر درآمدهای بیشتری را نصیب اقتصاد داخلی نمایند. از طرف دیگر ممکن است که به دلیل عدم اطمینان به وجود آمده در خلال تحریم-هایی که کشورهای صادرکننده بر روی کشور هدف وضع کرده بودند، کشور موردنظر تمایل چندانی برای بازسازی تجارت با کشورهای متخاصم قبلی نداشته باشد.
