دانلود مقاله کارآموزی کنترل کیفیت و تولید محصولات داروئی – بهداشتی در شرکت تولید دارو

بخشی از مقاله

گزارش كارآموزي كنترل كيفيت و توليد محصولات داروئي – بهداشتي در شركت توليد دارو

تاريخچه

شركت توليد‌دارو
در سال 1334 كارخانه توليد دارو در زميني به مساحت حدود 78 هزار مترمربع زيربنا، با سرمايه‌اي معادل 20 ميليون ريال در جنوب فرودگاه مهرآباد ساخته شد. پس‌از نصب ماشين‌آلات مورد نياز و صدور پروانه‌اي تأسيس و بهره‌برداري، قرار گرفت و در ارديبهشت ماه سال 1337 رسما افتتاح شد. فعاليت كارخانه ابتدا با 50 كارگر، كارمند و تكنسين و دكتر داروساز به‌ تهيه25 قلم محصولات به صورت آمپول پني‌سيلين، قطره و سوسپانسيون و چند قلم ديگر از فرآورده هاي بهداشتي اشتغال داشتند، آغاز شد.

گسترش فعاليت
دو سال پس از بهره‌برداري از كارخانه با توجه به توليد مقدار بيشتري از محصولات دارويي و به منظور جلوگيري از آلودگي آنها در جريان واحد ايجاد تخصص و رعايت استانداردهاي بين‌المللي در امر داروسازي به واحد آرايشي و بهداشتي اين شركت از واحد دارويي آن جدا شدو در همين هنگام با انعقاد قراردادهايي با شركت‌هاي بين‌المللي مانند اينگرااينگهم آلمان كه از تشكيلات تحقيقاتي وسيعي برخوردار و همچنين از بنيان‌گذاران صنعت نوين داروسازي در اروپا به شمار مي‌آيد، توليد دارو و فعاليت وسيع خود را آغاز كرد. به اين ترتيب شركت با تهيه فرآورده‌اي جديد قلبي، عروقي، آنتي‌اسپاسموديك چهار هاضمه‌اي به صورت دراژه، آمپول، شياف و عرضه آنها به جامعه پزشكي و استفاده بيماران از انها توانست به موفقيت‌هاي شايان دست يابد.

توسعه آزمايشگاه
همزمان با گسترش فعاليت هاي يكي از هد فهاي مهم شركت كه توسعه آزمايشگاه كنترل آن بود برآورده شد و اين ازمايشگاه به دستگاههاي مدرن و افراد كارآموزده مجهز شد. در حال حاضر ساختمان مجهز و مدرن كنترل توليد دارو در حدود 1300 وسعت دارد تعداد زيادي از متخصصان كه شمار آنان به پيش از يكصد نفر مي‌رسد درآن مشغول كارند و در حال حاضر آزمايشگاه توليد دارو كه يكي از مجهزترين آزمايشگاههاي كشور به شمار مي‌رود داراي سه بخش عمده به شرح زير است.

كنترل و آناليز
بخش كنترل و آناليز و مواد اوليه و محصولات آماده طبق استانداردهاي بين‌المللي و فارمه كپه هاي B. P وUSP تحقيقات كاربردي. بخش تحقيقات كاربردي و فرمولاسيون دارويي و آرايشي بهداشتي براي امكان استفاده از مواد اوليه در اشكال دارويي، آرايشي و بهداشتي. ‌
تحقيقات پايه
بخش تحقيقات پايه كه متخصصان آن روي امكان سنتز مواد اوليه دارويي مطالعه و تحقيق مي‌كنند. بخش تحقيقات پايه آزمايشگاه در سال 1362 تأسيس وشروع به كاركرده است. هدف از تاسيس‌آن سنتزمواد‌ اوليه دارويي‌مورد نياز شركت و فروش مازاد آن به ديگر كارخانه‌هاي داروسازي بوده است. در سال 2369 نيز يك پايلوت با خط بري و سنتز مواد اوليه خريداري و نصب شد كه اين پايلوت در آينده نزديك پس از بهره برداري به بازدهي خواهي رسيد.

محصولات شركت
شركت توليد داروكه وابسته به سرمايه‌گذاري البرز است تحت پوشش بنياد 15 خرداد تا كنون با حدود 1200 نفر از كار‌كنان، متخصصان ماهر و نيمه ماهر خود در محلي با 45 هزار متر‌مربع‌ زيربنا، حدود 85 قلم ژنريك را با استانداردهاي بين‌المللي تهيه و به بازار مصرف عرضه مي‌كنند. در بخش آرايشي و بهداشتي توليد دارو در حال حاضر حدود 50 قلم كالا مانند شامپوهاي معمولي و تخصصي، خميردندان‌هاي مختلف، تقويت‌كننده مو، آنتي‌سپتيك‌ها، رنگ‌هاي مو وكرم‌هاي مختلف تخصصي دربخش ديگرآن داروهاي دامي و مكمل هاي غذايي دامي تهيه مي‌شود. هدف كاركنان متخصصين توليد دارو، عرضه محصولاتي با كيفيت بالا و قيمت مناسب در عرصه بين‌المللي و داخل كشور است.

محصولات دارويي
آموكسي سيلين كپسول 250 ميلي آمپي سيلين كپسول 250 ميلي
آموكسي سيلين كپسول 500 ميلي آمپ سيلين كپسول 500 ميلي
آموكسي سيلين شربت 125 ميلي(5/2 گرم) آموكسي سيلين شربت 250 ميلي(5 گرمي)
آمپي سيلين شربت 250 ميلي (5 گرمي) آمپي سيلين شربت 125 ميلي(5/2 گرمي)
آلمينيوم ام. جي. اس. سوسپانسون 240 ميلي آلمينيوم ام. جي. اس. قرص
آ. اس. آ قرص 100 ميلي گرم آتنولول قرصي پوششدار

ايزو سور بايد دي نيترات 5 ميلي ايزوسور بايد دي نيترات 10 ميلي
اكسازپام قرص 10 ميلي ايزوكوپرين قرص
ا. س. ا قرص دو لايه اكسپكتورانت شربت 60 ميلي
ايندومتاسين شياف 100 ميلي گرمي استامينوفن الگريز 60 ميلي
استامينوفن قطره 15 ميلي برم هگزين الگريز 60 ميلي
برم هگزين آمپول 2 ميلي برم هگزين قرص 8 ميلي گرمي

بيزاكوديل شياف اطفال بيزكوديل شياف بالغين
پروپرانولول قرص 40 ميلي گرمي پنتازوسين آمپول 1 ميلي
ترمور آب پماد 19 گرمي ترمورب پماد 38 گرمي
ديسوپيراميد كپسول 100 ميلي گرمي ديسوپيراميد كپسول 150 ميلي گرمي
دهان‌ شويه ستيل‌پيريدينيوم‌كلرايد قطره 30 ميلي دي متيكون قطره سيميتيكون‌) 30 ميلي
اي سيكلومين دراژه اي سيكلوميلين الگزير 60 ميلي

اي سيكلو آمپول 2 ميلي دكسترومتور فان شربت 60 ميلي
دكسترومتورفان قطره 15 ميلي دي پيريدامون دراژه 15 ميلي گرمي
دي پيريه امون دراژه 15 ميلي گرمي دي پيريه امون دراژه 15 ميلي گرمي
سيمفيبريت كپسول سرماخوردگي قرص
سيتي كولين آمپول 2 ميلي سولفاستاميد قطره 10%10 ميلي
سولفاستاميد قطره 20%10 ميلي فنوباربيتال شربت 60 ميلي
قلم بيني احتقان 1 ميلي كلوبوتينول دراژه

گلوبوتينول قطره 15 ميلي كلونيدين قرص
گايافنزين شربت 60 ميلي لاكتوز شربت 240 ميلي
محلول شستشوي چشم مانتول ويتامني با آن قطره
متاپروترونول قرص نالوكسان آمپول
نيفيديپين قرص پوششدرا ويتامين آ دراژه
ويتمين آ + د پماد 30 گرمي هيدروكسيد منيزيم 8%
هيوسين ان بوتيل برومايد دراژه هيوسين ان بوتيل برومايد شياف بالغين
هيوسين ان بوتيل برومايد شياف اطفال پماد سوختگي 30 گرمي
ويتامين ث پودر متاپروترتول آمپول 1 ميلي


محصولات بهداشتي
كلدكرم 5/28 گرمي افسون كلد كرم 48 گرمي افسون
كرم محافظ دست افسون به‌به خوشبو كننده هوا
محلول ضد عفوني كننده اوج كرم نيوا 60 گرمي
كرم افشان براي موهاي خشك كرم افشان براي موهاي چرب و خشك
كرم موبر پرند كرم آتريكس
شامپو بچه پاوه شامپو بچه سدر پاوه

شامپو بالشتي 10 گرمي پاوه كرم سفيد‌كننده هيدروكينون 101
خميردندان 80 گرمي درخشان خميردندان 50 گرمي پاوه
خمير دندان 80 گرمي پاوه خمير دندان 50 گرمي نعنايي پاوه
وازلين بهداشتي پاوه مسواك پاوه
شامپو 200 گرمي افشان شامپو تخم مرغي 200 گرمي افشان
شامپو سبز 145 گرمي افشان نرم‌كننده موي افشان بزر
كرم افشان براي موهاي خشك كرم افشان براي موهاي چرب
كرم توپي 101 كرم 60 گرمي 101
كرم مرطوب‌كننده 101 كرم شب 101
كرم 150 گرمي 101 كرم صورت و زير چشم

شير پاك‌كن 101 كرم سفيد كننده هيدروكنون 101
كرم پودر مايع 101 رنگ موي افسون
رنگ موي افشان شامپو رنگ موي افسون
قرص اكسيژه‌ نتا500 عددي ادكلن 120 سي‌سي101
كرم نيوا 150 گرمي خميردندان 50 گرمي درخشان
خميردندان 80 گرمي نعناعي پاوه ادكلن 100 سي‌سي 101

آشنايي با دارو
تعريف دارو
دارو به ماده‌اي اطلاق مي‌شود كه براي بهبود درمان و يا جلوگيري از ابتلا به بيماري تجويز مي‌گردد و يا به عبارت ديگر جسمي است غير از مواد غذايي كه در اعمال فيزيولوژي بدن موثر بوده و كتاب‌هارسمي داروسازي يا مزنومر‌هاي دارويي آن را پذيرفته‌اند. همچنين دارو مي‌تواند با تغييراتي كه در بدن ايجاد مي‌كند1ـ بروز بيماري پيشگيري مي‌كند مانند واكسن آنتي‌بيوتيك (براي ورود به مناطق آلوده ) هورمون‌ها يا جانشين مواد درونزا 2- موجب درمان بيماري مي‌شود مانند اكثر دارو‌ها.
تاريخ مربوطه به محصولات دارويي

در بهيه مصرف فرآورده ‌هاي دارويي عموما چهار نوع تاريخ كه جداگانه و داراي استفاده اختصاصي است به كار گرفته مي‌شود:
1- تاريخ ساخت Date Of Mnufactore
2- تاريخ انقضاء مصرف Exapiration Pate
3- مدت تضمين uarantee Time G
4- مدت پايداري Shelf Life
تاريخ ساخت
زماني كه فرآورده دارويي تهيه مي‌گردد را تاريخ ساخت مي‌نامند. اين تاريخ عموما روي برچسب مواد دارويي با مبدا بيولوژي و يا برخي ار آنتيبيوتيكها ذكر مي‌گردد.
انقضاي تاريخ مصرف
قدرت تاثير (Ptence) اغلب آنتي بيوتيكها به مرور زمان كاهش مي‌يابد. محصول غير قابل مصرف خواهد بود بنابراين تاريخي كه استفاده از فرآورده دارويي آنتي بيوتيك را منع مي‌نمايد انقضاي تاريخ مصرف مي‌نامند. مدت قابليت مصرف مواد اوليه اكسپيان در حفظ قدرت تاثير آنتي بيوتيك بسيار موثر است بنابراين انقضاي تاريخ مصرف مواد اوليه آنتي‌بيوتيكها را نمي‌توان مستقيما روي بر چسب برخي از فرآورده‌هاي دارويي اسپياليته ذكر نمود.
مدت پايداري

در لابراتوار داروسازي مكاني براي تعيين مدت وجود دارد. بدين ترتيب كه نمونه‌هاي از سري‌هاي مختلف فرآورده‌هاي دارويي تا مدت معيني با ذكر مشخصات كامل آنها در محل مخصوص نگهداري نمايند. اين فاصله مدت را مدت پايداري مي‌نامند. اين مدت در انواع فرآورده‌هاي دارويي متفاوت است. پس از اتمام مدت لابراتور سازنده هيچگونه مسئوليتي در قبال فساد، كاهش ماده موثر و يا تغيير رنگ و تغيير رنگ و تغيير شكل محصول دارويي قبول نمي‌نمايند.

كنترل مواد اوليه و اجازه استفاده در توليد:
در اين مرحله بايد حداكثر كنترل روي مواد شيميايي اعمال مي‌شود. و كنترل‌ها و نتايج بستگي كامل به نحوه نمونه برداري دارد. چون نتايج حاصله بايد از دقت بالايي برخودار باشند و اين دقت به صحت نمونه برداري بستگي دارد.
كنترل ها عبارتند از:
1ـ بررسي و كنترل تغييرات در ووزن مخصوص
2ـ زمان باز شدن، مدت و ميزان انحلال جامدات دارويي
3ـ يكنواختي و همگوني مخلوط تشكيل دهنده محصول
4- شفافيت و كامل بودن PH در حلال‌ها

كنترل‌ها درحين ساخت:
1ـ كنترل هاييكه د رطول عمليات توليد انجام مي‌شود.
2ـ كنترل‌هايي كه قبل از مراحل بعدي توليد تا ترخيص كار به انجام مي‌گيرد.
جدول‌هاي ثبت و كنترل بايد موارد زير را شامل شود:
1- نام و شماره فرآورده
2- شماره بچ يا سري Batch number) )
3- برنامه نمونه برداري

4- شماره ظرف محصول در حين ساخت و نمونه برداري
5- تاريخ نمونه برداري
6- نام آزمايش كننده
7- نام اپراتور
8- ويژگيها يا پارامترهاي مورد آزمايش‌

اشكال داروييPharmaceutical Dosage Forms
داروها به اشكال مختلف وجود دارند كه در زير آنها را طبقه‌بندي كرده‌اند.

گرانول – كريستال-شياف-قلم


مراحل توليد
بخش هاي مهم توليدات دارويي عبارتند از:
1ـ بخش تهيه پودر گرانول خوراكي و استعمال خوراكي
2ـ بخش تهيه پودر قرص يك لايه و دو لايه – قرص‌هاي آنتي بيوتيك دار
3ـ بخش قرص هاي روكش دارد كه به طور كلي بخش دراژه سازي ناميده مي‌شود.
4ـ بخش تهيه كپسول ژلاتين سخت و نرم

‌5ـ بخش داروهاي نيمه مايع مانند كرم و پماد
6 ـ بخش اوول و شياف
7ـ بخش تهيه مايعات به استعمال خارجي استريل شده كه شامل محصولات چشم، گوش و بيني و نيمه مايع هاي استريل داخلي شامل داروهاي تزريقي.
8 ـ بخش تهيه مايعات غير استريل و داروهاي خوراكي و محلول‌هاي استعمال خارجي و افشان ها
9‌ـ بخش تهيه پودرهاب استريل تزريقي پنيسيلين.

بخش تهيه پودر گرانول غير استيل
پودر هاي خوراكي ونيز گرانول قرصها در اين بخش ساخته مي‌شوند لذا كارخانجاتي كه پودر شيشه يا در ساشه پر مي‌كنند ويا داراي بخش قرص و كپسول دراژه هستند. بايد يك محل مناسب را جهت توليد پودر گرانول در نظر بگيرند. پودرهاي آنتي‌بيوتيك بايد در بخش اختصاصي خود تهيه شده و جهت تهيه پودر گرانول آنها نمي‌توان از بخش پودر گرانول‌سازي عمومي و لابراتور استفاده كرد. گرانول‌ها، حلب هاي بسيار كوچك محتوي مواد مؤثر خيلي قوي هستند. وزن آنها معمولا از حب كمتر در حدود 5/.تا 6./. گرم است و موادي بي اثري كه در تهيه گرانول‌ها بكار مي‌رود عبارتند از : گرد ، لاكتوز، سمغ عربي و شربت است. اصولا مراحل تهيه پودر عبارتند از

: توزين، آسياب كردن، الك كردن، مخلوط كردن ودر صورت لزوم خشك‌كردن لذا بايد وسايل اين مراحل در بخش پودر موجود باشد. توزين اكثرا در اتاق توزين انجام مي‌گيرد ولي توزين و. كنترل دباره در بخش مي‌باشد. لذا ترازوها‌، آسياب، الك‌هاي دارويي و مخلوط كنهاي در بسته بايد در محل مناسب قرار بگيرند. اسياب ها بايد داري سيستم مدار بسته بوده و دهانه تخليه انها طوري باشد كه ذرات در هوا منتشر ننمانيد. الك هاي دارويي (Miesh Scaeens ) واژه‌اي برچسب مشخصات الك بوده و بايد در كمد نگهداري شود و بعد از مصرف شسته و خشك مي‌گردند. اختلاف بايد در مخلوط‌كن مناسب و زمان طبق دستور‌كار باشد. پودر‌ها رابايد بعد از مخلوط كن مناسب باشد و بعد از مخلوط كردن خشك و بسته بندي نمايند، از مشخصات اين بخش تهيه قوي مي‌باشد كه بايد داراي دريچه‌هاي ورود و خروج هوا باشد. كانالهاي ورود هوا معمولا در بالا و مكند ها در اطراف ماشين آلات و در نقاط پر گردو غبار هستند. جهت كاهش ذرات هوا افراد در بخش بايد پودرها را در كسه يا ظرف در بسته تحويل و به آرامي آنها را در ماشين (آسياب و بهم زن) خالي نمايند و در نقاطي كه گرد و غبار است دستگاههاي مكنده و جاذب قرار دهند. براي ساخت گرانول ابتدا پودر تهيه كرده و سپس آن را به صورت گرانول در مي‌آورند كه ممكن است به صورت گرانول بسته بندي شود و با جهت قرص و كپسول يا دراژه به بخش مربوطه ارسال گردد.

گرانول سازي
اصولا مراحل تهيه يك پودر عبارت است از: توزين، آسياب كردن ، الك كرن، مخلوط كردن و در صورت لزوم خشك كردن، لذا بايد وسايل اين مراحل در بخش پودر موجود باشد. توزين معمولاً در اتاق توزين انجام مي‌گيرد ولي توزين و كنترل دوباره در بخش مي‌باشد. لذا ترازوها، آسياب‌، الكهاي دارويي و مخلوط كنهاي در بسته بايد در محل مناسب قرار بگيرند. آسياب ها بايد داري سيستم مداربسته بوده و دهانه تخليه آنها طوري باشد كه ذرات در هوا منتشر ننمانيد. الكهاي دارويي(Miesh Screens) واژه‌اي بر چسب مشخصات شامل نمره الك بوده و بايد در كمد نگهداري شود و بعد از مصرف بلافاصله شسته و خشك گردند

اختلاف بايد در مخلوط كردن خشك و بعد بسته بندي نمايند، از مشخصات اين بخش تهيه قوي مي‌باشد كه بايد داراي دريچه‌هاي ورود و خروج هوا باشد. كانالهاي و ورود هوا معمولا در بالا و مكنده‌ها در اطراف ماشين آلات و در نقاط پرگردو غبار هستند. جهت كاهش ذرات هوا افراد در تخش بايد پودرها را در كيسه يا ظرف در بسته تحويل و به آرامي آنها را در ماشين (آسياب و بهم‌زن) خالي نمايند و در نقاطي كه گرد و غبار است دستگاههاي مكنده و جاذب قرار دهند. براي ساخت گرانول ابتدا پودر تهيه كرده و سپس آن را به صورت گرانول در مي‌آورند كه ممكن است به صورت گرانول بسته بيدي شود و ا جهت قرص و كپسول با دراژه به بخش مربوطه ارسال گردد.

مراحل ساخت گرانول عبارت است از:
1ـ تهيه پودر ساده يا مخلوط
2ـ خمير كردن به وسيله خميركن برقي
3ـ عبور از دستگاه گرانولاتور
4ـ خشك كردن
5ـ الك كردن گرانول در صورت لزوم
6ـ تكميل و مخلوط كردن مجدد در صورت لزوم
خميركن ها اگر اتوماتيك بوده و حلال خميركننده به وسيله اسپري حلال و محلول كوشش بوسيله اسپري اتوماتيك و يا دستي وسط دهانه ديگ انجام مي شود وارد مخلوط كن شود و يا خميركن هاي نيمه اتوماتيك با دست حلال را روي مخلوط اسپري مي‌نمايند ارجحيت دارد و اگر از دستگاههايي كه خمير كردن و گرانول سازي و خشك كردن را توام انجام دهد استفاده گردد، نتيجه‌كار بهتراست. خشك كردن‌ها نيز در كيفيت گرانول و محصول بعدي تاثير زيادي دارد. بايد در خشك كردن دقت نمايند كه درجه حرارت مناسب جهت خشك كردن كه به كار رود تا:
1ـ مواد دارويي فاسد و ذوب نشوند

2ـ زمان خشك كردن به حداقل برسد

كنترل پودرها و گرانول خوراكي
1ـ كنترل وضع ظاهري و اندازه ذارت
2ـ تعيين درصد رطوبت
3ـ تعيين مقدار و كنترل يكنواختي به اندازه 10 نمونه از 10 محل متفاوت
4- بررسي درجه جريان پودر و كنترل وزن مخصوص
5ـ كنترل اختلاف اوزان هر 15 دقيقه يك بار
6ـ كنترل انحلال يا وضعيت مخلوط شدن با آب
7ـ كنترل بسته بندي

نام ماشين‌ هاي گرانول سازي
1ـ ماشين غبارزدايي از قرص و كپسول
2ـ مخلوط كن
3ـ دستگاه كلات(خشك كردن فلوشيدير)

بخش گرانول شامل 2 قسمت است:
1- تهيه گرانولاسيون
2- بسته بندي

تهيه گرانولاسيون
1ـ اختلاط اوليه موادموثر و مواد جانبي اين اختلاط در Beliender دو جهت افقي و عمودي انجام مي‌شود.
2ـ سپس بايد Belienderها كه بهتر است محلول در آب باشند مثل P.V.P با نشاسته به مخلوط اضافه شود سپس اين توره غنات را در سيني پخش مي‌كنند.
3ـ سپس خشك كردن در كوره انجام مي گيرد و زمان حرارت لازم متفاوت مي‌باشند.
4ـ خروج از كوره توده‌اي شامل مواد اوليه+ جانبي+ مواد چسبنده مي‌باشند.

5ـ سپس آن را الك مي‌كنند و براي Sizing داخل حفره مي‌ريزند. الك ها چكش‌هايي دارند كه تكه ها را خرد كرده و هر چه سوراخ ريزتر باشد گرانول ريزتر است.(اگر برقي باشد) حال گرانول ها تهيه شده است مواد جانبي ديگر مانند Labricant موارد چسبنده خشك را اضافه مي‌كنيم ( چون بعضي مواقع مواد خوب به هم نمي‌چسبد پس بازكننده هم اضافه مي‌شود). حاصل گرانول آماده پرس مي‌شود و وارد قسمت قرص‌سازي (Lobleoge) مي‌شود. در گرانول‌سازي Belender به شكل V هم هست كه براي پودرO.R.S استفاده مي‌شوند وبراي انتقال از مواد مكنده استفاده مي‌شوند (چون دستكاه بزرگ است). و در مورد O.R.S ابتدا نمكها را به صورت سنگ آسياب مي‌كنند اول الك كرده و بعد داخل بلندر مي‌ريزيند.

اصول اساسي توليد قرص
قرص ها فرآورده هاي دارويي جامدي هستند كه از شكل پذيري فرمولاسين هاي حاوي مواد موثر دارويي و كناري به دست مي‌آيند. اصطلاح قرص معمولا به صورت بدون روكش آن كه از راه دهان مصرف مي‌شود، اطلاق مي‌گردد. قرص‌ها به اشكال وا بعاد مختلفي توصيه مي‌شوند زيرا ظاهري مناسب داشته، نحوه مصرفشان آسان بوده و توليدشان نسبت به ساير اشكال دارويي ارزانتر تمام مي‌شود. به علاوه از نظر مصرف و مقدار خوراك كاملا دقيق و قابل كنترل است انواعي از قرص، به منظور مصرف ويژه توصيه مي‌گردد.مانند قرصها گونه‌اي BUCCLA))كه به تدريج در دهان حل مي‌شوند قرص‌ها زيرزباني

( INCUALSUB) كه به سرعت در زير زبان حل شده و جذب مي‌شوند. قرص‌هاي جويدني Chewable مانند ضد اسيد برخي و ويتامين ‌ها، قرص‌هاي جوشان EFFERVESCNTPC كه حل شدنشان در اثر توليد گاز حالصل از تركيت اسيدسيتريك و بي‌كربنات و يا فرمولهاي مشابه مي‌باشد. توليد قرصهاي چند لايه غالبا دو يا سه لايه هستند، توسط تراكم مكرر انجام مي‌شود. مزيت قرصي‌هايچند لايه جدا كردن مواد دارويي ناسازگار، تهيه فراورده‌ هاي پيوسته (SUSTAINEREDLEASE)و يا ظاهر مطلوب است.

اين قرص‌ها در اثر فشردن يك با يك قرص ديكر توصيه مي‌شود و ضمنا مي‌توان دوروكش در طرفين يك قرص متراكم نمود قرص عادي با روكش قندي توسط شربت قند پوشانده مي‌شوند. رنگ روكش و قطر آن متغير در قرص‌هاي روكش نازك (FILMCOATED ( پوشش نازكي سطح قرص را مي‌پوشاند. اين روكش در توليد قرص‌هاي روكش دار بسيار مناسب است زيرا خيلي اقتصادي بوده وقرص مدت كمتري در معرض گرماي حاصل قرار مي‌گيرد. در مواردي كه باز شدن قرص در روده مطرح باشد مي‌توان آن را با روكش روده‌اي (ENTERIC COATED) پوشاند. موادي كه دراين موارد جهت روكش‌دادن مصرف مي‌شوند در محيط اسيدي معده نا‌محلول بوده اما به سهولت در محيط روده حل مي‌شوند. در قرص‌هاي پيوسته رهش مواد موثر دارويي به طي مدت طولاني آزاد مي‌گردند.

ويژگي‌هاي قرص
گرچه روشهاي توليد در قرص‌سازي ولي قرص مطلوب بايد واجد شرايط زير باشد:‍
1ـ در برابر عوامل مختلف فرسايشي در مراحل توليد، بسته‌بندي، حمل‌و نقل و مصرف مقاوم باشد.
2ـ مواد مؤثر در بدن به سطح درماني موردنياز برسد. جهت كنترل اين مواد دو آزمايش انجام مي‌گيرد اول زمان باز شدن قرص و دوم سرعت انحلال. از آنجاكه رسيدن غلظت دارو در خون به سطح درماني به عوامل پيچيده‌اي وابسته است. لذا نتايج حاصل از آزمايشهاي مكرر را نمي‌توان صد درصد قابل اتكاء دانست.

3ـ وزن كليه قرص‌ها و ميزان مواد موثر موجود در انها بايد يكسان باشد. اين موارد با انجام آزمايش تغييرات وزني و يكنواختي ماده موثر، كنترل مي‌شود.
4ـ قرص‌ها بايد داراي ظاهري مناسب بوده، رنگ، اندازه و ساير علائم ظاهري آنها انحصاري باشد در برخي از قرص‌ها شياري در امتداد قطر منظور مي‌گردد كه مزيت آن سهولت تقسيم قرص به دو جزء مساوي است.
5ـ قرص بايد از نظر عملي كليه اختصاصات لازم از جمله پايداري و متاثر درماني را دارا باشد.

شيوه هاي توليد قرص
قرص دراثر تراكم تركيبي از مواد گوناگون دارويي به دست مي‌آيند. ماشين هاي قرص‌سازي به دو گروه اصلي ضربه‌اي ( ECCNTRIC PRESS)و دوار
( ROTARY PRESS) تقسيم مي‌شوند.

تعاريف
هر دو ماشين ضربه اي و دوار داراي قطعات و ابزارهايي هستند كه فرايند به كمك آنها انجام پذير است. اين قطعات و ابزارها شامل قسمت‌هاي زير مي‌باشد:
1ـ قيف (HOPPER): نگهداري گرانول‌ها را بر عهده داشته و حفرات ماتريس را تغذيه مي‌نمايند.
2ـ (ماتريس): كه اندازه و شكل قرص را معين مي‌نمايد.

3ـ سنبه ها (PUNCHES ): به منظور تراكم گرانولها درون حفره ماتريس به كار مي‌رود. سنبه ها بر دو نوع بالا UPPERY وپايين LOWER تقسم مي‌گردند.
4ـ شبكه تغذيه و يا توزيع FEED FRAME : كه توزيع گرانولها در بخش پر كردن ماتريس ها تا محل كنترل وزن را در ماشين هاي دوار بر عهده دارد. شبكه تغذيه يا توزيع در زير قيف قرار دارد.
5ـ هدايت كننده (CAMTRACKS) كه حركت سيبه ها را در ماشين دوار هدايت مي نمايند.
6-كفشك (FEEDSHO) نقش تغذيه ماتريس را در ماشين هاي ضربه برعهده دارد.
ماشين ضربه‌اي
فرايند تراكم قرص در ماشين ضربه‌اي شامل مراحل زير است:
پر شدن:سنيه پاييني تا آخرين حد تنظيم شده پايين رفته و با سوراخ ماتريس حفره نسبتا عمقي را ايجاد مي‌كند كشفك به جلو آمده و گرانولهاي درون آن به داخل حفره مي‌ريزد.
تراكم: كفشك و قيف به عقب رفته و سنبه بالا، پايين آمده و گرانولها درون حفره ماتريش بين دو سنبه بالا وپايين متراكم شده و به قرص تبديل مي ‌شود.

خروج قرص: سنبه پايين آمده و همزمان كشفك نيز به جلو آمده و قرص توسط تيغه جلوي كشفش از روي صفحه مدور به جلو پرتاب مي‌شود. قرص متراكم شده از روي ناودانك سر خورد و به پايين و خارج مي‌افتد.اين ماشين ها حاوي 5ـ1 سنبه بوده و معمولا ظرفيت توليد بالايي ندارند.

ماشين دوار
ماشين دوار از تعداد زيادي سنبه هاي بالا و پايين و ماتريس تشكيل شده است. ماتريس هاي ماشين دوار در عمل استقرار، توسط صحفه نگهدارنده مي‌چرخند، سنبه هاي بالا و پايين توسط هدايت كننده ها جابه جا مي‌شوند. ماتريس ها نيز درون يك صفحه گرد قرار دارند. فرآيند تراكن قرص در ماشين هاي دوار به شرح زير مي‌باشد:

هدايت كننده پايين رو (C )
جابجاي سنبه پايين ترين نقطه ممكن ، برعهده دارد اين عمل سبب پر شدن حفرات ماتريس به طور كامل مي‌گردد. سپس سنبه هاي رو از قطعه كنترل وزن عبور مي‌نمايند. در اين فرآيند بخشي از گرانولها از درون حفرات ماتريس خارج شده و وزن گرانول به ميزان دلخواه تنظيم مي‌گردد.(D) تيغه پاك كننده‌هي در انتهاي شبكه تغذيه گرانولهاي اضافي را به سوي ديگر شبكه توزيع هدايت مي‌نمايد سنبه هاي پايين سپس از روي غلتك متراكم كننده پايين (F) عبور مي‌نمايند.همزمان سنبه هاي بالا از غلتك متراكم كننده

بالا G عبور كرده و به درون حفرات ماتريس فرو مي‌روند. گرانولها و يا گردها درون حفره ماتريس بين دو سنبه متراكم مي‌گردد. پس از مرحله تراكم سنبه ها بالا توسط هدايت كنده بالا رو جابجا شده و از درون حفرات ماتريس خارج گشته و به حالت اوليه بر مي‌گردد(H) شنبه هاي پايين نيز توسط هدايت كننده بالا رو ديگگري به قسمت فوقاني رانده شده را باخود به سطحم مي‌ؤآورد(I) سپس قرص هاي متراكم شده به تيغه پاك كننده جلوي شبكه توزيع برخورد كرده (A) و توسط ناوداني مخصوص به خارج و پايين رانده مي‌شود.

ماشين هاي دوار داراي تعداد متعددي سنبه و ماتريس(از12 تا 71 سنبه) مي‌باشد. سرعت ماشين هاي عادي نوين زياد بوده وقادر به تراكم تا يك ميليون قرص در ساعت مي‌باشد درماشين عادي دوار كنترل براي تغيير وزن محل استقرار قطعه كنترل‌كننده وزن و سختي هر دو توسط سنبه پايين انجام گرفته و سنبه بالاهيچ نقشي دراين ميان بازي نمي‌كند.

براي تغييروزن، محل استقرار قطعه كنترل‌كنندهوزن راجابجا نموده وتامحل استقرارسنبه هاي پايين درون حفرات ماتريس كاهش و يا افزايش يابد. در نتيجه حفره ماتريس بيشتر و يا كمتر از گرانول‌ها و يا گرده‌هاي دارويي بر‌مي‌گردد. براي افزايش سختي نيز غلتك پايين f را بالا و پايين برده با فاصله دو سنبه بالا و يا پايين كاهش ويا افزايش يابد. دگرگوني وزن و سختي‌ قرص در ماشين‌هاي دوار نوين با استفاده از امكانات رايانه‌اي و كنترل كنند‌هاي الكترونيك بسيار كم مي‌باشد

و اين نوع از دوار نوين با استفاده از امكانات كامپيوتري و كنترل‌كننده‌هاي الكترونيك بسيار كم مي‌باشد و اين نوع ماشين‌‌هااز كارايي و كيفيت بالايي برخوردارند. از نظر فرمولاسيون گرانولهايي كه جهت تولد قرص تهيه مي‌شوند بايد از رواني مناسب برخوردار باشند تا به آساني حفره ماتريس را تا حجم پيش‌بيني شده پر نمايند. قابليت تراكم‌پذيري مناسب داشته از حفره ماتريس خارج گردند.

مواد كمكي در قرصها عبارتند از
1ـ مواد تشكيل‌دهنده وزن يا حجيم‌كننده قرص: اين مواد حجم قرص را بالا برده مثل نشاسته ـ لاكتوز شكر پودر شده مانيتول و سوربيتول خشك (قند پنج كربنه )
2ـ‌موادچسبنده ذرات: مثل نشاسته ـ پودرشكرـ ژلاتين‌وگلو‌كزـ انواع‌گام‌ها ( polyriyle pirdum) p.b.p methyl cellose) carboxili c.n.c
3ـ مواد چرب‌كننده و سرد‌دهنده: كه قرص را چرب و لغزان كرده و قرص‌ها به آساني از محفظه قالب به بيرون پرتاب مي‌شوند.
4ـ مواد بازكننده قرص: نشاسته گندم ـ سيب‌زميني ـ سمغ عربي ( اكاسيا)‌ ـ كربوكسي‌متيل‌ استاج (نشاسته با عامل كربوكسي متيل است)
5ـ رنگها
6ـ مواد معطر طعم دهنده
7ـ مواد شيرين‌كننده مثل: ساخارين سديم، پودر شكر، لاكتوز، گلوكز، سوربيتول خشك

نقش مواد كمكي در فرمولاسيون قرص
در فرمولاسيون قرص به غير از مواد موثر تعدادي موار اضافي نيز ته كار مي رود اين مواد همانطور كه در بالا ذكر شده است شامل:
1ـ پركننده
2ـ چسبانده
3ـ باز‌كننده
4ـ لوبريكانت ها يا چرب كننده
غير از انواع مذكور مواد كناري دگري كه مواد مصرفي اختصاصي دارند، در قرص سازي به كار مي رود. در تعداد زيادي از قرص‌ها به منظور ويژگي ظاهري نيز جلوگيري از اشتباهات و اختلاط محصولات مختلف با يكديگر در فرآيند توليد، از مواد رنگي بهره برداري مي‌شود، در بعضي از فرمولاسيون ها مصرف سرد دهنده‌ها و مواد ضد چسباننده An ti aelheaets لازم است .. شيرين كننده ها و معطر كننده ها در قرص هاي نجويدني مورداستفاده قرار مي‌گيرند.

پر‌كننده‌ها
هدف از كاربرد پر كننده ها بالا بردن حجم فرمولاسيون در حصول مقدار مناسب از آن جهت توليد قرص هاي كمتر از 70 mgبا ماشينهاي دوار مقدور نيست. پركننده از غير از بالا بردن وزنن فرمولاسيون اثرات مطلوبي نيز در چسبندگي و ريزش گرانول نشان مي‌دهند اين مواد بايد بي اثر و با ثبات باشد.

فهرست پركننده ها
پركننده‌اي متداول در فرمولاسيون به روش گرانولاسيون مرطوب

سور بيتول نشاسته (نشاسته تعديل شده شامل كربوكسي متيل نشاسته ) سلولز ميكروكريستالين

چسباننده‌ها
تعريف
چسباننده ها موادي هستند كه براي افزايش قدرت چسبندگي گرد ها به فرمولاسيون قرص اضافه مي‌شود. اين مواد پودرها را به يكديگر چسبانده و باعث مي‌شوند.كه آنها به شكل گرانول درآيند اين مواد راگرانول‌كننده نيز مي گويند گرانول هاي به دست آمده در اثر تراكم يك توده متراكم قرص به وجود مي‌آورند.تبديل گرد‌هايي با اندازه هاي گوناگون به گرانول سبب مي‌شود كه اين ذرات نسبتا كروي به طور يكنواخت از قيف به طرف ماتريس حركت نمايند و به طور يكپارچه فضاي ماتريسي را پر كنند. گرانول ها در مقايسه با پودرها متراكم مي‌شوند

تمايل كمتري به نگهداري هوا از آن به وجود مي‌آيند. كيفيت گرانولهاي تهيه شده به ماده كار رفته روش ساخت و وسايل مورد استفاده بسياري بستگي دارد، از اين متغيرها هيچ كدام به اندازه چسباننده مهم نيستند، زيرا اين چسباننده‌ها كه در يكنواختي اندازه ذرات گرانول نقش اساسي را بازي مي‌كنند و به سختي مناسب راحتي‌، تراكم، اندازه دلخواه و كيفيت عمومي قرص بستگي دارد. مقدار چسباننده بكار رفته بايد با دقت تنظيم شود

چون قرص تا موقع بلعيده شدن به هم متصل باشد و بعد از بلع بايد بازشده و حل گردد، ماده موثر دارويي را آزاد كند. مقدار چسباننده بكار رفته اثر قابل توجهي ‌روي خواص قرص متراكم شده دارد. استفاده از مقدار زياد چسباننده خيلي قوي قرص به سختي يا به آساني بازبيني شود و بعث از بين رفتن سمبه و ماتريس مي‌گردد، زيرا گرانول‌ها سخت شده و براي تراكم به فشار زيادي نياز خواهند داشت. اگراين گرانول ها رنگين باشند سطح قرص‌ها لكه لكه مي‌شوند. اختلاف در چسبانندههاي بكار رفته در قرص متراكم شده اختلافي در خواص و اثرات پايين آورندگي قند خون و مطالعات باليني بوجود مي‌آورد.

انواع چسباننده
انواع چسباننده ها عبارتند از:
نشاسته، ژلاتين، سوكروز، گلوكز، دكستروز، ملاس استفاده مي‌شود. در تي دي لاكتوز و پلي مرهايي مانند صمع عربي (آكاسيا)، آلژينات سديم، عصاره خزه ايرلندي، كربوكسي، متيل سلولز، پليوينيل پيروليدين و ويگام.

مواد ديگري كه در شرايط خاص به عنوان چسباننده ممكن است به كار روند عبارتند از : پلي اتيلن گليكول، ابيل سلولز، موم ها، آب والكل. چسباننده هاي مختلف به طور مشخص مي توانند روي سرعت خشك شدن، زمان خشك شدن دلخواه يك توده گرانولاسنون و يا روي ميز تعادل رطوبات گرانولها اثر كند.

باز كننده ها
پودرها
بسياري از تحقيقات و مطالعات اخير در حيطه مواد باز كننده، قرص ها، اصولا مربوط به موادي هستند كه هنگامي كه به وسيله آب مرطوب ميشوند قادر به باز كردن يا افزايش حجم و انبساط باشند. فرض بر اين بود كه اين گونه مواد زماني كه در معرض مايعات گوارشي قرار مي‌گيرند متورم شده و ايجاد فشار مكانيكي كافي از داخل قرص جهت شكسته شدن و جدا شدن آن به اجزاء و قطعات كوچكتر مي‌نمايد و بنابراين عملي كلي جذب را به وسيله افزايش سطوح اجزاء سريع مي‌كنند و نتايج مطالعات خواص جذب آب مواد بازكننده نشان ميدهد كه باز كننده هاي با بيشترين درصد آب معمولا در اغلب سيستمهاي قرص بيشتر موثرند.

رنگها
وجود رنگ در قرص گذشته از مسئله زيبايي ظاهري عامل تشخيص فرآورده هاي مختلف از يكديگر در مرحله توليد مي‌باشد و همچنين در تشخيص دارو توسط بيمار نيز موثر است. غالبا در قرص ها از رنگهاي روشن استفاده ميشود، زيراكمتر از رنگهاي تيره‌تر لكه ها را نشان مي‌دهند. رنگهاي موردمصرف صنايع داروسازي‌كه توسط اداره‌كل موادغذايي‌دارويي‌آمريكا Foodand Drag Administraction (FDA) تاييد شده‌اند.

شامل رنگ‌هاي غذايي دارويي و آرايشي (Fdandc) رنگهاي دارويي و آرايشي(Dandc) و رنگهاي دارويي مصرف خارجي و آرايشي مي‌باشند. رنگهاي محلول در آب هستند در حالي كه لاكها به دو نوع معمولي كه 15 تا 25% رنگ جذب شده داشته‌اند. و لطيف شده‌اند كه 32 تا 40 رنگ جذب شده دارند تقسيم مي‌گردند. لاكها تقريبا به طور كامل در آب نا محلولند. تعيين نوع رنگ مجاز قابل مصرف در فرآورده‌هاي دارويي به عهده سازمانهاي بين‌المللي سازمان جهاني بهداشت مي‌باشند.

خوشبو كننده‌ها و چاشني‌ها
ابن تركيبات در اصطلاح طعم قرص و بوي كليه موادي كه داراي طعم مشخص مي‌باشند خواه غذا و يا نوشابه و يا دارو مصرف مي‌كردند. استفاده از چاشني ها در برآورده‌هاي دارويي جديد مستلزم كسب اطلاعات در خصوص تعيين نوع اين مواد جهت پوشاندن طعمهاي تلخ، ترش، و يا ساير مزه‌هاي

نا مطبوع داروها در اشكال دارويي مايع و يا جامد مثل قرص‌ها جديدي مي‌باشند. شربت هاي قندي، سوربيتول و گيليسيرين نه تنها شيرين مي‌باشند بلكه مزه مطبوعي نيز در دهان ايجاد مي‌كنند فروكتوز تقريبا 50% شيرين‌تر از سوكروز است. استفاده از شربت غليظ فروكتوز سبب احساس شيريني و تلخي خوشايند مي‌شود چاشني هادر اشكال ذرات خشك شده به طريق افشانه ها و روغنها مانند مواد جامد در مرحله لوبريكاسيون مخلوط مي‌شوند. چون اين مواد نسبت به رطوبت حساس بوده و در حرارت تبخير مي‌شوند (ضمن خشك‌كردن گرانولها) طعم‌دهنده‌ها ي آبي به دليل پايداري كم چندان مورد قبول نيستند. طعم دهنده‌ها ي خشك براي راحت تر بوده و نسبت به روغنها پايدارند روغنها معمولا در الكل رقيق مي‌‌شوند. اولئورزين ها مانند زنجبيل و فلفل قرمز: طعم‌زنده و نشاط بخشي دارند.

اين خوش طعم كننده در پوشاندن مزه گچي هيدروكسيدهاي آلومينيوم و منيزيم به تنهايي و يا همراه اسانس پونه و نعناع استفاده مي‌شوند. اسانس‌هاي معمولي مانند اسانس و نيترگرين، اسانس ميخك و موادي مانند تيمول (تركيب فنولي كه از اسانس آويشن به دست مي‌آيد)د و اوژانول (تركيب فنولي كه از اسانس ميخك تهيه مي‌شود) و وانلين در دهان اثر بي حسي كنندگي دارد. نمك: از مهمترين اصلاح‌كننده‌هاي طعم محسوب مي‌شود و در پوشاندن شيريني بيش از حد مي‌توان از آن استفاده كرد.

انواع قرص‌ها
تقسيم بندي قرص‌ها بر چند نوع است اول: برحسب روشهاي تهيه، دوم: برحسب نوع ماده موثر يا فرم اثر دارويي تقسيم بندي با روش تهيه:قرص‌هايي كه به وسيله پرس ماسين كپسول يا قرص زني تهيه مي‌شود يا قرص‌هاي متراكم. قرص‌هاي پرس شدني روكش‌دار كمپرس شده و بعد در قسمت روكش‌دار آنها پوشش مي‌دهند.

بررسي بعضي اشكالات توليد قرص
1ـ تغييرات فاحش اوزن: كه بايد با كنترل مكرر، اين نقص را مرتفع نموده و در كنترل اگر بيش از 10% اوزان خارج از محدوده پيش گفته باشند بايد اين قرص‌ها را جدا كرده و دوباره بدون هيچگونه دخل و تصرف آسياب و مجدا پرس بنمايد.
2ـ پوسته شدن با Capping‌: در اين حالت قرص به دو قرص نازكتر تقسيم مي‌شود و از دلايل آن وجود هواي زياد بين ذرات سمبه هاي كهنه‌ـ فشار زياد سمبه ها ـ كهنگيDie نا مناسب بودن فرمول و رطوبت گرانول ها و نارسايي ماسين پرس است.

3ـ سبب پر شدن و چسبيدن: به جهت رفع اين نقص به روش هاي زير بايد توجه كرد:
الف) زياد كردن قطر قرص با اضافه كردن وزن قرص
ب) اضافه كردن كلوئيدال سيليكا به فرمول جهت صيقلي دادن سطح درپا پخها (سمبه ها)
ج) اضافه كردن مواد چرب و سردهنده
د) كم كردن مواد ضد چسب مانند تالك و نشاسته
4ـ Mottlig يا خال بودن رنگ: براي رفع اين مشكل بايد حلال رنگ و سيستم اضافه‌كردن حلال را به پودر يا گرانول تغيير يافته و درجه حرارت در خشك‌كردن گرانول تقليل يابد و اندازه گرانول كوچكتر شود.

5ـ جذب رطوبت در نوار آلومينيوم يا P. V. C : بايد كنترل منافذنوار در اين اشكال به حداقل برسد.

دراژه‌سازي
بعد از مرحله‌پرس قرص يا به همان صورت قابل استفاده است ويا اينكه بايد آنرا روكش دار نمود كه در اينصورت قرص تحويل قسمت دراژه‌سازي مي‌شود. در روي قرصها مي‌توان دو نوع روكش ايجاد كرد:
الف) روكش قندي براي قرصهاي مسكن و ويتامين‌ها مانند قرص هيبوسين‌ـ ‌بيزاكوديل
ب) روكش سلولزي (Film coat) براي داروهاي قلبي مانند آتنولول ـ پروپانول

روكش‌قندي
به قرص‌هايي داده مي‌شودكه نياز به تغيير زمان باز‌شدن دارند مثلا قرصهاي ميلين كه درصدي اسيدي هستند وقتي در شيره معده كه اسيدي است باز شود ايجاد مشكل مي‌كنند بنابراين به آن پوشش آنتي كوتينگ كه يك لايه پلاستيكي است مي‌دهند تا زمان بازشدن قرص را زياد كند و قرص در معده باز نشود و بعد از 4 ساعت و 20 دقيقه در روده باز شود. قرص‌ها با روكش قندي داراي پوشش قند و ژلاتين و رنگ و بعضي مواد جامد بي‌اثر بوده و به راحتي در شيره معده باز مي‌شوند روكش آنها فقط جهت حفاظت مختصر از عوامل خارجي و اصلاح طعم مي‌باشد.

ب) روكش سلولزي
معمولا به ضخامت 1 ميلي متري به قرص‌هايي داده مي‌شود كه بايد سريع اثر كنند و فقط در برابر نور‌ بايد محافظت شوند مثل قرص قند، قرص‌هاي قلبي بايد سريع عمل كنند پس زمان باز شدن آنها 10ـ7 ثانيه بايد باشد.

هسته اصلي قرص‌ها، همه سفيد رنگ مي‌باشند، در مورد قرص‌هاي داراي پوشش نازك فيلم قرص زاويه‌داراست، به اين مفهوم كه چون پوشش يك ميلي گرم دارد بنابراين كليه زاويه‌هاي قرص بطور همگن و يكنواخت پر نشده است. وداراي شكل منظم و يكنواخت نمي‌باشد ولي در مورد قرص‌هاي داراي روكش قندي كليه زواياي قرص پر شده و قرص‌ها داراي شكل محدب و زاويه پر ميبا‌شند.

دليل استفاده از روكش در قرص‌ها:
1ـ در يك سري از داروها كه تلخ مزه هستند و ايجاد حساسيت در حنجره مي‌كنند از روكش قندي استفاده مي‌شوند.
2ـ دريك‌ سري ازداروهاكه زمان بازشدن‌آنها درروده مي‌باشد، بنابراين از روكش مناسب كه داراي زمان بازشدن مفيد باشد استفاده مي‌شود.
3ـ از آنجائيكه فيلم اصلي قرص سفيد است بنابراين به منظور عدم تداخل در بسته بندي ، از روكش با رنگهاي مختلف استفاده مي‌شود.
4ـ براي استفاده از دارو، توسط بيمار از رنگ دارو نيزكمك گرفته مي‌شود.

بسته بندي جامدات:
در اين قسمت قرص هايي كه از قسمت دراژه مي آيند و يا قرص هاي بدون دراژه كه احتياج به بسته بندي شدن دارند بسته‌بندي مي‌شوند. خط بسته بندي جامدات از 4 قسمت تشكيل شده است.
1ـ قسمت سلفون زني: در اين قسمت از پوشش آلمينيومي تحت دماي 250 درجه براي پر كردن كپسول هاي دربسته هاي آلمينيومي استفاده مي‌شود. شياف‌ها نيز در اين قسمت بسته‌بندي مي‌شوند روي آنها لات‌نامبر، تاريخ انقضاء و ساخت خورده مي‌شود.

2ـ پر كردن ويال در اندازه هاي مختلف:
از ماشين King كه مجهز به چشم الكترونيكي است استفاده مي‌شود براي جلوگيري از حركت قرص يا فرسايش آنها هنگام حمل از پنبه استريل استفاده مي‌شود.
3ـ قسمت پودر ساشه: دراين قسمت از دستگاه ركس‌هام براي بسته‌بندي پودرها استفاده مي‌شود مثل پودر ويتامين ث و پودر DRS

دلايل تغيير رنگ
احتمال دارد در يك سايز قرص چند نوع محصول داشته باشيم براي تمايز بهتر است اين قرص ها بر روي هسته اصلي آنها يك پوشش رنگي ايجاد كنيم تا هم در بسته بندي و هم در توزيع در داروخانه و هم دراستفاده توسط مصرف كننده دشواري به وجود بيايد. رنگهاي استفاده شده مجاز و خوراكي هستند. قرص ها بين 500 تا 300 ميلي گرم پوشش قندي مي‌گيرند

قرص هاي ريز 100 ميلي گرم بايد 50 ميلي گرم پوشش قندي بگيرند و بالاي 300 ميلي گرم پوشش قندي بگيرند. در روي بعضي از قرصها عمليات ديگري نيز انجام مي‌گيرد. مثلا بيزاكوريل كه قرصي اسيدي است بايد زمان باز شدن آن 5 ساعت طول بكشد زيرا ملين است و بايد در روده با ز شود به همين دليل به غير از روكش قندي، يك روكش Entrc coatrd به ضخامت 5 ميلي گرم روي آن مي‌كشند. عمليات بخش دراژه سازي از ابتدا تا پوليش 4 روز به طول مي‌انجامد و هر روز يك مرحله كار انجام مي‌گيرد:
مرحله اول: ايجاد لايه محافظ براي حفاظت از هسه اصلي قرص براي ادامه كار
مرحله دوم: مرحله سوسپانسيون است كه يك محلل 40% غليظ براي پر كردن زاويه قرص استفاده مي‌گردد.

مرحله سوم: شامل اضافه كردن شربت رنگي غليظ براي صاف كردن سطح قرص و كامل كردن رنگ آن است.
مرحله چهارم: مرحله پوليش براي براق كردن محصولات است. از موم و كلروفرم استفاره مي كنيم ابتدا موم را مايع مي‌كنيم و حرارت مي دهيم و بعد با كلروفرم مخلوط مي كنيم كلروفرم فرار است خارج مي‌شود و موم باقي مي ماند كه قرص را شفاف مي كند. ساخت تمامي دراژه ها داراي مراحل بالا است به غير از ملين ها و محصولات قلبي و عروقي، تهيه دراژه هاي قلبي و عروقي فقط داراي يك مرحله است توسط HPMC رنگ قرص تغيير مي يابد اين تغيير رنگ علاوه به عواملي كه در بالاگفته شد مي تواند به خاطر حفظ كردن هسته اصلي قرص در برابر نور باشد زيرا قرصهاي قلبي و عروقي‌دربرابرنور حتما بايد يك پوشش مات مانند متيل سلولز را داشته باشد و يا در شيشه هاي مات بسته بندي شود تا خاصيت خود را از دست ندهد.

همچنين بايد پوشش اين قرصها فقط 1 ميلي گرم يا كمتر باشد زيرا اين قرصها به حالت‌نوع درمان به زمان بازشدن‌كوتاهتري نيازدارند قرصهاي زير زباني اصلا روكش نمي‌شوند. قرصهاي قلبي و عروقي در برابر رطوبت آسيب پذير هستند چونكه روكش سلولزي دارند و سلولز نيز در رطوبت دوام ندارد. ضخامت قرص هاي قلبي عروقي بايد كم باشد به نحوي كه خط وسط آن پر نگردد تا زمان باز شدن آن بالا نرود. حلال محلول H PMC آب دي يونيزه است. بنابراين بايد خشك شود تا ذرات رنگ به سطح قرص نچسبند، بنابراين داخل محفظه حرارت است.

بخش روكش دادن Coating
قرص هاي پوشش‌دار قرص هاي فيلم كتدو پودر گرانول روكش دار، را در اين بخش تهيه مي نمايد كه خود اين بخش جزو قرص سازي است ولي بايد داراي سالن‌‌هاي جداگانه باشد. قرص هاي پوشش دار كه به آنها دراژه ،

d ragee نيز مي گويند، قرص هايي هستند كه به علت طعم نامطلوب يا محافظت ازعوامل نامطلوب يا محافظت از عوامل خارجي يا تغيير در زمان انحلال آنها وجود يك روكش روي قرص ضروري مي‌باشد. هسته اين قرص ها به طور كلي در بخش قرص سازي ساخته شده و در بخش كوتينگ يا دراژه سازي لعاب يا پوسته خارجي داده مي شد. گاهي مواد دارويي قرص با هم ناسازگار بوده و جهت تفكيك آنها قرص را با چند لايه تهيه مي نمايند.

لذا اين لايه ها را با دقت كامل تهيه كرد ولي در هر حال هست قرص بايد از نظر رطوبت و اندازه و وزن استاندارد باشد تا دراژه مناسب به دست آيد. چنانچه رطوبت هسته بيش از حد استاندارد باشد تا مرور ايام در اثر گرما بخار آب موجود درهسته باعث مي‌شود كه قرص پوشش دار ترك بخورد كار دراژه سازي معمولا به علت خشك كردن ها و مراحل مختلف روكش طول مي كشد لذا بايد داراي فضاي كافي براي دوكش دادن و خشك كردن دراژه ها و قرنطينه آنها باشند. قسمت روكش دادن بايد حاقل 4 اتاق مناست با وضعيت كافي داشته باشد كه به ترتيب عبارتند از:

1- اتاق نگهداري هسته دراژه با رطوبت 25 تا 40% و حرارت معمولي
2ـ اتاق روكش دادن با ديگ هاي دراژه هاي استينلس استيل
3ـ اتاق گرمخانه جهت خشك كردن قرص ها بعد از هر مرحله روكش با سيني ها مشبك و مطبق
4- اتاق قرنطينه دراژه يا قرصهاي پوشش دار تحت آزمايش معمولا ديگهاي مدور مي‌باشند كه به وسيله جريان برق داراي چخش در حدود 12 تا 16 در دقيقه هستند. در دهانه ديگ لوله هواي گرم براي خشك كردن سريع و لوله مكنده هوا براي گرفتن بخارات حلال قراردارند. اسپري اتوماتيك و يا دستي‌دار و سط دهانه ريگ انجام مي‌شود) ( ديگ هاييكه بدنه سوراخ دارد دارند از نظر جريان بهتر هواي گرم ارجعيت دارند) ديگهاي دراژه سازي اغلب فلزي بوده و بهترين نوع آ‎نها استينلس استيل مي‌باشد. ديگهاي مسي كه قبلا مصر مي شدند

به علت ميل تركيبي بعضي از مواد توصيه نمي‌گردد و ديگهاي شيشه اي نيز براي روكش طلايي و نقره‌اي به ندرت مورد استفاده قرار مي‌گيرند. ديگ‌ها را بعد از پايان كار كاملا شسته و دهانه آنها را اگر در ندارند، با پارچه كشدار كتان بپوشانند و موقع مصرف مجددا داخل ديگها را با دستمال پاك كنند و پنبه استن دار يا آغشته به حلال فرار ديگر بكشند. در بخش دراژه سازي اغلب از حلال هاي آلي مثل استن، الكلو كلر در متيل و … استفاده مي‌شود كه بخارات آن سمي بوده و باعث ناراحتي كاركنان بخش مي‌گردد.

لذا در موقع كار بايد ماسك ضد گاز مصرف نمايند و يا حداقل پودر زغال فعال (شاربن اكتيو) را به لابلاي و دولايه پارچه پيچيده و در داخل ماسك معمولي بگذارند ديگهاي دراژه سازي بايد به برق اختصاصي كارخانه متصل باشند تا در موقع قطع برق بالافاصله از برق كارخانه استفاده نمايند. زيرا اگر در حين لعاب دادن دراژه ها خيس و نرم و يا له شده و غير قابل مصدف مي‌گردند. به جز ديگهاي دراژه‌سازي دستگا‌هاي مخصوص ديگري جهت كوتينگ وجود دارند

كه به طود اتوماتيك و بدون جضور دراژه‌سازعمل روكش دادن را انجام مي‌دهند. در اين دستگاه ها قرص ها به وسيله جريان هوا در داخل محفظه حركت كرده و بالا و پايين مي روند و از پايين ته تالا محلول روكش بمانند فواره‌هاي روي آنها مي ريزند از معايب آن دستگاه ها گراني قيمت و شستن قرص هاي غير مقاوم با سختي 2 تا3 كيلو گرم مي‌باشد و تيها قرص هاي خيلي سخت را مي توان با آنها روش داد.

گزارش بخش جامدات توليد دارو
بخش جامدات شامل: گرانول سازي، قرص ساز، دراژه سازي و بسته بندي مي‌باشد. اين مراحل دنبال هم وجود داشته باشند، البته بخش دراژه سازي براي برخي از قرص‌ها لازم مي‌باشد و قرص‌هايي كه احتياج به دراژه ندارند مستقيما از قرص‌سازي وارد قسمت بسته‌بندي مي‌شوند.