بخشی از مقاله
گلدان خیابانی
گلدان زمانی در شهر استفاده می شود که امکان کاشت مستقیم درخت درختچه در زمین نیست. گلدان محاسن زیادی برای نمایش گلها و گیاهان زینتی در منظر شهر دارد.همچنین از آن برای ایجاد مانع،احیای محیط،غنای بصری،تلطیف مکان،کاهش بصری ارتفاع دیوارها و برخی ساختمانهای بلند وخشک،القای فرمهای مینیاتوری معماری،متمایز ساختن مسیر پیاده از سواره و... استفاده می شود.
گلدان به سادگی جابجا و در صورت لزوم به راحتی با گلهای فصلی آراسته می شود. گلدانها،گلها را از خطرات زیادی به دور نگه می دارند و چنانچه صحیح طراحی شوند، تندیسهای گسترده شهر خواهند بود. نباید در جایی که امکان کاشت و رشد طبیعی گیاهان در زمین وجود دارد از گلدان استفاده کرد. به کار بردن این عناصر در شکل تک و دور افتاده در کنجی مهجور به دلیل نبودن ارتباط با محیط پیرامون به هیچ وجه توصیه نمی شود. در عوض،آرایش گروهی آنها اثر فوق العاده ای دارد و می تواند فضای دنج ودلنشینی نیز برای نشستن فراهم
آورد.گلدانها باید بخش مکمل سیمای شهر باشند و در ارتباط با سایر مبلمان طراحی شوند. همچنین می توان از یکپارچه سازی آنها با وسایلی همچون نیمکت،روشنایی، زباله دان و... سود جست. گلدانهای سبدی را می توان در مکانهای مختلف به طور محدود از تیر و پایه چراغ آویخت و نیز از نگهداری دائم آنها اطمینان حاصل کرد. سبدها نمي توانند جلوه های همیشگی خیابان باشند بلکه باید قلابهایی به این منظور تهیه شود تا در مناسبتهای خاص وفصلی از آنها استفاده کرد. آبیاری سبدها باید به صورت کامل در نظر گرفته شود. برای
آبیاری دستی یا خودکار باید دستور کار منظمی تهیه شود تا گیاهان همیشه شاداب وبا طراوت بمانند. گلدانهای مستقل وایستا قابلیت انعطاف دارند و می توان آنها را در اشکال مختلف آرایش داد و حتی برخی امکان چیدن روی یکدیگر را دارند. از آنجا که با چیدن آنها،عمق دیواره بیشتر می شود درختچه ونهال نیز می توان در آنها کاشت. «گلدانهایی با استفاده کوتاه مدت باید به راحتی قابل جابجایی باشند. حداکثر حجمی که دو مرد بتوانند آن را حمل کنند به طور تقریب 300*600*600 میلیمتر به علاوه 1/0 مترمکعب خاک درون آن با توجه به اشباع و تراکم خاک است». این نوع گلدانها اغلب برای پیاده رو سازی موقت،موانع ترافیکی یا هماهنگی با مغازه ها و کافه های خیابانی به کار می روند.ظرف گلدانهای بزرگ به دلیل
تقلیل خطر «آبگیری خاک» ارجح است.این ظروف در درازمدت امکان رشد گیاهان متنوعی را فراهم می آورند که دلیل موجهی بر مثبت بودن آنها است.«در این گلدانها یک متر مکعب خاک گنجایی حداقل است و البته عمق نیز نباید کمتر از 350 تا 400 میلیمتر باشد». گلدانهای طولانی مدت،معمولا حجیم هستند و به هنگام تغییر موضع،نیاز به بالابر و لیفتراک دارند یا باید در محل ساخته وتعمیر شوند. می توان تمام یا قسمتی از این گلدانها را در زمین کاشت.
گلدانهایی که در محل ساخته می شوندو به انواع دائمی معروف اند،می توانند در ادامه کف سازی پیاده رو و سوراره رو با آجر،سنگ یا بتن تکمیل شوند.هر چند که در این شرایط بتن مسلّح به دلیل جلوگیری از گسترش ریشه های گیاه و ضررهای احتمالی توصیه می شود. حلقه های بتنی بدون کف برای حفاظت سرویسهای بهداشتی از ریشه درختان استفاده می شود،اگر چه محدود کننده ریشه ممکن است بیشتر مورد رضایت باشند؛ تنها کافی است آنها را میان ریشه و سرویسها قرار داد تا ریشه اجازه گسترش در سایر جهات را پیدا کند. حسن گلدانهای توکار در این است که هنگام برگ ریزان درختان می تواند برگهای پراکنده بر سطح سنگفرشها را در خود جای دهد. گلدانهای مستقل وایستا را می توان در فصول برگ
ریزان با وسایل مکانیکی جابجا کرد تا کار نظافت راحت تر صورت پذیرد. برای نمایش تضاد در بافت شاخ و برگها،رنگ قوی وفرم تندیس وار گیاه،باید دقت خاصی در اتنخاب نوع گونه گیاهی مورد نظر مبذول شود. اگر گیاه نیاز به جابجایی دوره ای دارد باید سبدهای سیمی گالوانیزه نصب شود(در هر گلدان چهار تا شش گیاه) تا حمل ونقل به شکلی راحتتر چه دستی ویا خودکار انجام شود. مواد ومصالحی که در ساخت گلدانهای خیابانی استفاده می شود واز کاربرد بیشتری برخوردارند عبارت اند از:
●سنگ: طراحی با سنگ معمولا" جنبه سنتی داشته و ماده ای است سنگین وزن ومناسب برای گلدانهای دائمی خیابان. چون سنگ خاصیت تراوشی بسیار کمی دارد باید مسیر خروج فاضلابش خوب وکامل عمل کند.
●بتن: شاید بهترین ماده برای گلدانهای خیابانی بتن باشد؛ بافتی مناسب در شکل واندازه متناسب با طرح واثری طبیعی. در کار با بتن باید دقت کرد که افراط در سطوح بافتدار خشن می تواند پیکره وفرم کلی را تخریب نماید.
●سفال بدون لعاب: ماده ای سنّتی برای گلدانها،با اثر تراوشی بسیار زیاد که می تواند ماده مستعد تولید امراض در منافذ خود نیز باشد. این نوع گلدانها در طرحها و شکلهای مختلف بویژه مخروطی،استوانه ای، و کوزه ای دیده می شوند.
●چوب : در استفاده از چوب باید دقت کرد که گلدانهایی از این جنس حتما" نیاز به یک ظرف ضد رطوبت داخلی دارند«متداولترین چوبهای این کار ،ساج برمه ای، ایروکو، و بلوط است.»
●مواد مركب : اين نوع بيشتر شبيه بتن است و بيش از اينكه ماده اي طبيعي باشد،فراورده ای ترکیبی است.سهولت تهیه قالب برای این مواد وتهیه قالب برای این مواد و طیف گسترده ای از اشکال و فرایندهای تولید،حکایت از تنوع ساختاری و ظاهری آن دارد. سطوح نهایی این ماده صاف و صیقلی است و وقتی با سایر مواد مقایسه میشود از سبکی قابل توجهی برخوردار است.
وجود سنگریزه و سنگدانه های ریز در کف گلدان به آب اجازه جریان یافتن می دهد و ایجاد فاضلاب گلدانی به سادگی و با تعبیه سوراخی در کف آن امکان پذیر است. گلدانها در دوره ای به نسبت طولانی نباید به مراقبت و نگهداری نیاز داشته باشند و باید در مقابل وندالیسم (تخریب به وسیله شهروندان ناآگاه) نیز مقاوم باشند.این گلدانها باید آنقدر محکم باشند تا از جابجایی ها وتغییر مواضع مکانیکی، انواع خراشیدگی و تورفتگی (غرشدن) جان سالم به در برند. ماده انتخابی برای گلدان نباید هادی حرارت باشد چرا که این مسئله باعث تبخیر آب موجود در خاک یا دی هیدراته می شود. پوششهای سطحی گلدانهای خیابانی باید در برابر آلودگیهای محیطی،مقاوم باشند.و با اجزای معماری محیط بویژه در مناطق حفاظت شده طبیعی هماهنگ باشند. در طراحی ظرف گلها باید از لبه ها و گوشه های تیز دوری جست. زوایای حاده در شکل گلدان کاشت موفقی به همراه ندارد. اشکال گرد،در این محصولات جزء
کاربردی ترین شکلهاست(اگرچه از دیدگاه معماری،این اشکال چندان مناسب نیستند وهماهنگی مطلوبی با بناهای معماری ساخت ندارند بویژه با وجود اشغال فضای بیشتر نسبت به یک گلدان خیابانی چهارگوش با همان گنجایی). شهرهای زیادی در دنیا هستند که با طرحهایی سازمان یافته و دقیق، از گیاهان مختلف در سطح خیابان و کوچه هایشان سود می جویند. یک برنامه منظم و مداوم آبیاری با سه تا چهار بار تعویض گلهای فصلی در بهار وپائیز، می تواند طراوت وسرزندگی به سیمای شهر ببخشد. غنای بصری و رنگ گلها و گیاهان، کیفیت تغییر فصول و دگرگونی در احوال را برجسته تر و گذران زندگی را دلپذیرتر می کند. شاید این نیز وسیله ای برای برقراری آرامش بیشتر و عمیقتر در جامعه انسانی باشد.
منبعhttp://www.hamkelasy.com/content/view/138/54
مقدمه
هرچند که فضای سبز در ایران قدمت چندین هزار ساله دارد ولی وضعیت فضای سبزشهری ایران در حد مطلوب نبوده که مهمترین دلیل آن را می توان به خاطر عدم مدیریت فضای سبز شهری ذکر کرد. با مدیریت فضای سبز شهری می توان هر شهری را با توجه به ظرفیت و پتانسیل موجود فضای سبز متناسب با محیط فراهم کرد که سالهای سال اثرات مطلوب خود را به شهر ارزانی دارد .
فضای سبز شهری چیست ؟
گاری مول . پوشش سبز شهرها
پدر پارکداری ایران . فضای سبز شهری منطقه ای پوشیده از گیاه درداخل و اطراف شهر ها که دارای دو کارکرد مهم برای شهر می باشد تعدیل دما ،تلطیف هوا وزیبا آفرینی.
جامعترین تعریف. فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان ، گل ها ، چمن ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط ، قوانین وتخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی ،زیستگاهی ورفاهی شهروندان ومراکز جمعیتی غیر روستایی ،حفظ ،نگهداری یا بنا میشود
ضرورت فضای سبز
مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها ،کارکرد های زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر ،سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند .ودر حقیقت فضای سبز ریه های تنفس شهرها به شمار می آیند.
مدیریت فضای سبز شهری
مدیریت فضای سبز شهری در اصل کلیه مراحل ارزیابی ،طــراحی و کاشت متناسب با محـل ،نظارت در حفـظ و نگهداری آن با همکاری مردم می باشد .
نگهداری فضای سبز
نگهداری فضای سبز یکی از اصول اساسی در مدیریت فضای سبز محسوب می شود.در نگهداری سه کار اساسی انجام می شود .
آبیاری
در مناطقی که بارندگی سالیانه کمتر از 700میلی لیتر ویا غیر متعادل باشد باید در ایام خشک آب مورد نیاز فضای سبز را بوسیله آبیاری تامین کرد .
انواع آبیاری که در فضای سبز به کار گرفته می شود
الف) روش کرتی یا غرقابی
ب ) روش نشتی
پ ) روش بارانی
ت ) روش قطرهای
کود دهی
باتوجه به اینکه فضای سبز ما هر ساله یکنواخت و همان گیاه در محل ثابت است نیاز مبرمی به کود دهی دارد کود های اصلی که گیاهان به آن احتیاج دارند عبارتند ازازت ، فسفر،پتاس، کلسیم ،منیزیم وگوگرد و مواد دیگر به مقدار کم مورد نیاز هستند مواد غذای درجه دوم مانند آهن ،روی ،منگنز وغیره را باید تنهادر زمانی که کمبود آن در فضای سبز مشاهده شد اضافه کرد کود های حیوانی دارای ارزش غذایی چندانی نیستند و بیشتر به خاطر بهبود خواص فیزیکی خاک وبالا بردن قدرت نگهداری آب مورد مصرف قرار می گیرند .
اصول هرس وتربیت
بطور کلی هرس عبارتست از قطع کامل یا جزیی شاخه ،ریشه ،پوست ،برگ،گل ویا میوه به منظور تحت تاثیر قرار دادن و هدایت نحوه رشد و باروری گیاه
دلایل و فواید هرس
1 )سلامت گیاه با حذف شاخه های مزاحم ،خشک شده،آفت زده ومریض
2)ایجاد شکل ویژه در تاج گیاه که در فضای سبز جهت تزیین مد نظر قرار می گیرد
3)ایجاد تعادل بین شاخه ،برگ وریش
4) جوان ساختن درختان مسن
شکل های که در فضای سبز بیشتر کاربرد دارد
الاچیق سازی
حاشیه سازی
شکل سازی
شکل هرمی
مبلمان پارک
با توجه به گوناگونی که در فضای سبز مشاهده می شود ما می توانی بطور کلی فهرست نیاز های یک پارک شهری بزرگ را بیان کنیم که بر حسب موقعیت فضای سبز استفاده می شود
مبلمان پارک
نیمکت،زباله دان ،تابلوهای راهنمایی،پایه های مخصوص روشنایی ،سایبان ،مکان پیک نیک ، ورودی وخروجی
ابنیه پارک
کتابخانه ،نمایشگاه ،گالری،آمفی تاتر ،آبنما ،کیوسک های فروش مجلات ،تاسیسات رفاهی ،دستشویی،کافه تریا ورستوران ،خدمات درمانی وکمک های اولیه
تجهیزات خدماتی
موتور خانه ،گلخانه ،انبار نگهداری وسایل ،نهالستان ،محل تهیه کود وکمپوست ،مکان استراحت مستخدمین پارک
زمین بازی
زمین بازی والیبال ،بسکتبال ،تنیس ،بدمینتون ،تنیس رومیزی
نشانه های تجسمی
مجسمه های اساطیر،مشاهیر ،بزرگان وشخصیت های مورد علاقه جوامع ،کتیبه ها ،یاد بود احداث پارک ،سردر های ویژه
وسایل بازی
این نوع وسایل تنوع زیاد داشته و متناسب با طبقات سنی تغییر می کند وبا توجه به فرهنگ وسنن هر جامعه این نوع وسایل متفاوت است
طراحی وکاشت
درختان ، درختچه ها ، پیچ های زینتی ،گیاهان پوششی وگل های یکساله وچند ساله غالباَ مهمترین عناصر در محوطه سازی و طراحی فضای سبز به شمار می روند. انتخاب ،بکار گیری و نگهداریاز این گیاهان سه عامل اساسی در کارایی فضای سبز هستند که باید همواره توسط طراح مورد توجه قرار گیرند . بنابراین نکته بسیار مهم در طراحی فضای سبز انتخاب گیاهی است که بتواند بیشترین کارایی ممکن را با حداقل نیازبه نگهداری فراهم آورد .نکته دیگر استفاده از گیاهان مناسب با توجه به نیاز های مختلفی است که طراح با آن روبرواست در فرایند طراحی کاشت ،توجه به نوع گیاهان و نحوه قرار گرفتن گیاهان نسبت به یکدیگر در جهت رسیدن به یک طرح زیبا وکارا ضرئری به نظر می رسد.
راهکار های که در طراحی مد نظر قرار می گیرد
فاکتور ها مورد نیاز برای یک طراحی مناسب
گیاهان بومی
عوامل اکولوژیکی (دما ،پستی وبلندی ،بافت وساختمان خاک ،میزان بارش......
کناره هم قرار گرفتن گیاهان
عناصر مورد نیاز در طراحی فضای سبز شهری
معیار های وخواسته ها
معیار های انتخاب درختان
معیار های نخستین
عمر طولانی
ابعاد متوسط
سیستم ریشه ای عمیق
پاکیزه وبهداشتی بودن آن
معیار های دومین
آلودگی های شیمیایی هوا وخاک
خشکی
گرما وسرما
باد وطوفان
فشردگی خاک
ایجاد باد شکن وجلو گیری از گرد وخاک
آفات و بیماریها
آشنا کردن مردم با در ختان ودرختچه ها مختلف
آرایش روی چمن
ایجاد دیواره های سبز،پرچین واسپاله
ایجاد مکانی مناسب برای جذب پرندگان
ایجاد پیکره های سبز معماری
خواسته ها
آرایش وزیبایی خیابان ها
ایجاد سایبان
جلو گیری از آلود گی صدا
ایجاد باد شکن وجلو گیری از گرد وغبار
ارایش روی چمن
به نمایش گزاردن اندام درختان
ایجاد پیکره در هنر معماری سبز
تولید میوه مناسب برای حیات وحش
گل ها
با آرایش گلها می توان به زیبایی فضاهای شهری افزود حتی اگر گلها ،به خودی خود جنبه تزیینی نداشته باشند ،می توان آنها را در ترکیب با درختان و بوته ها و روی چمن ها بیشتر به رخ کشید در مکانهای ویژه مانند چهار راه ها،مدارس ،ایستگاه راه آهن ،شهرداری و.....باید سیاست گل کاری اولویت داشته باشد .
oچمن
پس از درختان وگل ها ،چمن سومین عنصر تشکیل دهنده فضای سبز شهری است و معمولا سه گونه مختلف دارد چمن ظریف ،چمن معمولی و چمن بادوام
oپرچین ها
پرچین ها حصاری سبزند که برای حفاظت و تفکیک یا تعیین حدود به کار می روند ،پس این مزیت را دارند که به جای حصار یا دیوار ،در فضای سبز شهری مورد استفاده قرار گیرند پرچین ها معمولا به صورت هرس شده،آزاد ،و وحشی در فضای سبز دیه میشوند
گیاهان خزنده بالا رونده
از جمله گیاهان گل داری که در محیط شهری پرورش داده میشود می توان به گیاهان خزنده بالا روند و چسبنده اشاره کرد که معمولا سه کاربردی که برای انها ذکر میکنند پوشاندن دیوار های سنگی یا سطوحی که نمای جالبی ندارند پوشاندن داربست ها وآلا چیق ها یا استفاده برای پوشش زمین به جای چمن
راهکارهای برای افزایش مشارکت مردمی
1-تغییرعناوین وسرفصل دروس دوره های تحصیلی ابتدای ، راهنمایی ومتوسطه با هدف تاثیر گزاری بر ساختار و قالب فکری نوجوانان
2-ایجاد تشکلهای محلی ،منطقه ای وNGO
3-تهیه نشریات و برگه های ساده ترویجی با هدف نشر مربوط به حفظ و حراست از فضای سبز شهری
4-تهیه استانداردهای آموزشی ایجاد ،حفاظت و توسعه فضای سبز شهری با هدف حرفه ای کردن مدیریت فضای سبز و گسترش دانش مربوط به آن
مشارکت مردم در مدیریت فضای سبز شهری
مفهوم کاربردی از نظر گاه های مختلف دارای سطوح و درجات متفاوتی است شرکت مردم بدون برنامه وضابطه خاص دربرنامه ها وطرح های فرهنگی،اجتماعی ، اقتصادی وسیاسی به صورت داوطلبانه به اعتقاد برخی صاحب نزران توسعه مشارکت مردم نامیده می شود نتیجه بارز مشارکت ایجاد حس مسولیت پذیری و تعهد در تک تک افراد جامعه در زمینه ملک بودن ومسئولیت داشتن در حفاظت از امکانات ،نهادها وتجهیزات موجود در بخش های مختلف جامعه می باشد.
نتیجه گیری
با توجه به رشد نامورن شهرها و تخريب فضاي سبز و زمينهاي حاصل خيز لازم است كه قوانيني اتخاذ گردد كه از قدرت اجرايي برخوردار باشد و هر گونه ساخت و ساز را مشروط بر اختصاص زميني براي فضاي سبز گرداند. در كشور ما با توجه به اقليم آن و مخصوص مناطق كويري كه از فضاي سبز طبيعي محروم مي باشند لازم است به فضاي سبز اهميتي ويژه دهند. با نگاهي گذرا در پاركها مي توان به قدمت آن پي برد كه بيشتر در چند دهه اخير بوده است
ولي با اين وجود حد سرانه فضاي سبز با رشد جمعيت كاهش يافته و جوابگوي اين جمعيت انبوه نبوده است. در مرحله اول نياز است كه تمام نيروي كاري سازمان تخصص لازم را داشته باشند زماني كه طراحان غير متخصص باشند از مردم ما انتظار نمي رود كه در قبال فضاي سبز شهر خود مسئول باشند عدم توجه به فرهنگ شهر موردنظر باعث گرديده است در بعضي از شهرها فضاي سبز پناهگاهي براي افراد ولگرد و معتادين گردد كه اين امر باعث گرديده محيط فضاي سبز ناامن و غير استفاده براي مردم عادي كرده است عدم توجه به گونه ها بومي در طراحي و كاشت و جايگزين كردن گونه هاي غير بومي و وارداتي باعث گرديده علاوه بر اينكه هزينه ها را چند برابر كرده درصد موفقيت طرح بسيار پائين و دوام چنداني نداشته باشد.
پیشنهادات
پرورش نيروهاي متخصص، ماهر و در عين حال متعهد
آگاه سازي مردم از اثرات مطلوب فضاي سبز در اصل هدايت ديد يك جانبه به همه جانبه
مشاركت مردم در مديريت فضاي سبز
شناسايي گونه هاي بومي منطقه و استفاده بيشتر از گونه هاي بومي درطراحي و كاشت
دخيل دادن فرهنگ منطقه در طراحي فضاي سبز
مديريت را از حالت سنتي به سمت علمي و مكانيزه پيش بريم.
اتخاذ قوانيني كه هر گونه ساخت و ساز را ملزم به اختصاص مكاني براي فضاي سبز كند.
منابع وماخذ
1- جوانشیر کریم .مجموعه مقالات علمی تخصصی فضای سبز ،جلد اول
2-حاجی میر رحیمی ،سید داود .مجموعه مقالات همایش آموزش وپژوهش فضای سبز شهر تهران
3-خوشخوی،مرتضی .شیبانی بیژن.روحانی ،ایرج.وتفضیلی عنایت الله .اصول باغبانی ،انتشارات دانشگاه شیراز
4-شیبانی مهدی .مجموعه مقالات علمی تخصصی فضای سبز جلد اول
5-مجنونیان ،هنریک .پارکداری
6-امانی ،منوچهر . پیام سبزشماره 7
7- گلکاری وچمن ومهندسی فضای سبز ،شماره اول
8-فضای سبز استان اصفهان ،مدیریت پژوهش وبرنامه ریزی
9-قوانین ومقررات مربوط به شهرو شهرداری،سال1381
كاشت رديفي گياهان
درختاني كه به صورت رديفي در امتداد خيابان ها و بلوارها كاشته مي شوند بايد خصوصيات لازم را براي بقا در محيط زيست شهري، خصوصاً در فضاي خيابانها كه غالباً محدود است را داشته باشند. درخت خياباني دورنمايي مستقيم و منظم دارد و انشعابان آن بسيار متوازن است. در اين رابطه بايد انواعي از درختان انتخاب شوند كه چوبشان شكننده نبوده و ريشه هاي آنها ضرري براي مصالح پياده روها و كانالها ايجاد نكند.
كاشت درخت مستلزم حفر گودالهاي نسبتاً ژرف و گسترده است و فاصله هر گونه گياهي كه ارتفاع آن از 2 متر بيشتر باشد بايستي 2 متر و گياهاني كه ارتفاع آنها كمتر از 2 متر باشد تا 5/0 متر از ساختمانهاي اطراف فاصله داشته باشند. در شهر براي جلوگيري از هر گونه وقفه در تردد حداقل مطلوب ميان مسير تردد و درخت بايد 5/1 متر در نظر گرفته شود.
گلها
با آرايش گلها مي توان به زيبايي فضاهاي شهري افزود. حتي اگر گلها به خودي خود جنبه تزئيني نداشته باشند، مي توان آنها را در تركيب با درختان و بوته ها و روي چمنها بيشتر به رخ كشيد. در مكانهايي ويژه بايد سياست گلكاري اولويت داشته باشد. در جاهايي كه از قبيل ايستكاه هاي راه آهن، شهرداري، پست، مدارس، ميادين و چهارراه ها، كه مردم تردد بسيار دارند، وجود گل ضروري است. محورهاي عمده تردد مثل ورودي شهرها، چهاراهها، خيابانهاي اصلي و گذرگاههاي پياده رو را مي توان با باغهاي گل يا گلكاري زيباتر جلوه داد. گلها مي توانند با رنگ هاي گوناگون خود چمنها و بناهاي سنگي را بيارايند. گلهاي منتخب گلكاري، چرخه هاي گياهي گوناگون و در نتيجه نيازهاي مختلفي دارند و آنچه در طراحي برنامه گلكاري اهميت داشته و بخوبي قابل تشخيص است اين چرخه ها و نيازهاست.
گياهان پيازدار يا غده اي كه اكثراً براي گلكاري در فصل بهار به كار مي روند، بايد در پاييز كاشته شوند. گلهايي نظير نرگس، لاله، سنبل، عنبر و نرگس پايه بلند از اين دسته‌اند. برخي از انواع گلها، براي چند سال متوالي در باغچه گل مي دهند، البته به شرط آنكه برگهاي آنها را پس از آنكه خشك شدند، قطع كنيم. گياهان يكساله اي كه در تابستان گل مي دهند تمام چرخه زندگي خود، يعني جوانه زدن، گل دادن و خشك شدن را همان سال طي مي كنند. اين گياهان، اغلب براي رشدشان به تأسيسات گرمايي (گلخانه يا پوشش) نيازمندند.
گياهان چند ساله يا دايمي از جمله شمعداني، همانند گياهان يكساله با روش قلمه زني كاشته مي شوند. گل كوكب براي پايان فصل تابستان گياه مناسبي است. اگر اين گياهان در ماههاي ارديبهشت يا خرداد كاشته شوند، تا شروع فصل سرما گل خواهند داد. انواع مفيد و قابل استفاده اين گياهان هم موجب مي شود كه ما مجموعه متنوعي از رنگ، شكل و اندازه گلها داشته باشيم. گياهان دو ساله اي را كه در بهار گل مي دهند، ابتدا در ماه مرداد در گلخانه كاشته و سپس در ماه آذر به باغچه منتقل مي كنند، چرخه دو ساله زندگي اين گياهان به گونه اي است كه بايد سرما ببينند تا به خوبي گل دهند. گياهاني كه چرخه عمرشان چند ساله است و كاربرد فراوان دارند. بايد از نظر رشد و فصل گلدهي به دقت مورد مطالعه قرار گيرند. لازم به تذكر است كه نگهدراي اين گياهان با بازسازي، نوسازي خاك و مراقبت هاي مختلف ميسر است.
براي زيبايي فضاي گلكاري شده، بايد هماهنگي رنگها را در نظر داشت. حتي اگر گلهايي با يك نوع رنگ انتخاب مي شود، مي توان با طيف هاي مختلف همان رنگ گونه اي اثر نقاشي بوجود آورد. اگر دو يا سه رنگ انتخاب شود، بايد دقت كرد كه از اجتماع رنگهاي تند اجتناب شود. همچنين بهتر است براي حفظ هماهنگي رنگها، از سه رنگ بيشتر استفاده نشود. كارشناسان امر، اجتماع رنگهاي زير را پيشنهاد مي كنند: قرمز و سفيد، قرمز پررنگ و صورتي، زرد و نارنجي، زرد و سفيد، زرد پررنگ و بنفش، نارنجي پررنگ و بنفش، صورتي پررنگ و آبي، گلي و قرمز تند.
همچنين بايد از رنگ آميزي تند گلدانهاي گل اجتناب كرد، زيرا جاذبه رنگ گلها را كم مي كند با توجه به انواع نامحدود گلهايي كه مي توانند فضاهاي شهري را تزيين كنند، ارايه فهرستي كامل از آنها مقدور نيست. با اين وصف، مي توان طبقات گوناگوني از گلها را براساس توانايي شان در ايجاد اشكال انبوه گل مشخص كرد. براي ايجاد شكلي كوچك و انبوه از گل، معمولاً از اين گلها استفاده مي شود: بگونيا (باريك، پيازي)، شمعداني، كولوس، آژراتم كالسلر ناهموار، گل حنا، اطلسي و مرزنگوش (فراموشم مكن). همچنين براي ايجاد شكلي انبوه از گل، مي توان از اين گلها استفاده كرد: كوكب، آهار، رز هندي. مينا، لاله، سنبل، نرگس و زنبق.
در شهرهاي ما، انواع گلهاي سرخ (رز) بيش از ساير گلها ديده مي شوند. محبوبيت اين گلها مديون اين دلايل است:
بوته هاي آنها فصلي نبوده و تا چند سال. حداقل ده سال، دوام دارد. بنابراين سرمايه گذاري روي اين گلها در مقايسه با هزينه گلكاري انواع ديگر، به مقدار كاهش مي يابد.
مي توان گلهاي سرخ را به راحتي با انواع ديگر گل در يك جعبه، تركيب كرد، زيرا بوته هاي گل سرخ سالانه تا پنج ماه گل مي دهند و از اين طريق مي توانند پايان عمر انواع ديگر گلهاي آن مجموعه را جبران كنند.
كاشت گياهان در لاوك (گلدانهاي بزرگ)
از روش كاشت گياه در لاوك بايد به دلايل مختلف از جمله مسايل زيبايي شناسي، فني و مالي حتي الامكان خودداري كرد. برخي از انواع گياهان بيش از ساير آنها براي اين نوع گلكاري مناسبند. كاشت گياهان در لاوك، معمولاً در گذرگاههاي پياده رو، ميدان ها و گاه در محورهاي تردد اتومبيل صورت مي گيرد. صرف نظر از نوع لاوك انتخاب شده (سنگريزه، سيمان، بتن مسلح، چوب يا مواد پلاستيك) دو نوع گياه را مي‌توان در آن پرورش داد:
گياهاني كه ويژگي تزييني خاصي دارند.
گياهاني كه بيش از يك فصل دوام ندارند.
در مورد اول، اولويت با گياهان بوته اي گلدار يا بي گل است؛ زيرا رشد و نمو آنها محدود بوده و انعكاس حررات ذخيره شده در مواد كاني را تحمل مي كنند.
براي مورد دوم، گياهان انبوه، از قبيل شمعداني پيچي، اطلسي، رز هندي و گل داوودي مناسبترند. گلدانهايي نيز وجود دارد كه داخل آنها ظروف مجزا و قابل تعويض قرار گرفته و مي توان از طريق آنها مقدمات گلكاري را دركارگاهها فراهم كرده و از اين طريق تكثير گياهان را به آساني ممكن ساخت.
گياهان خزنده بالا رونده
از جمله گياهان گلداري كه در محيط شهري پرورش داده مي شوند، مي توان به گياهان خزنده بالا رونده و چسبنده اشاره كرد. متاسفانه از آنجا كه اين نوع گياهان به اندازه كافي مورد توجه قرار نگرفته اند، كاربرد كمي دارند. معمولاً براي اين نوع گياهان سه نوع كاربرد در نظر گرفته مي شود: پوشاندن ديوارهاي سنگي يا سطحي كه نماي جالبي ندارند، پوشاندن داربست ها و الاچيق ها در پاركها، باغها يا ميادني كوچك و يا استفاده براي پوشش زمين به جاي چمن در مناطقي كه عبور از آنها به سختي صورت مي گيرد.
درخت تاك و پيچك از مشهورترين گياهان بالا رونده يا پيچي اند. البته بالا رونده هاي ديگري نيز هستند كه گلهاي مورد توجهي دارند مانند: پيچك كوچك، بگونيا، ياس چمپا، پيچ اقاقيا و گل ساعتي.
از گياهان چسبنده مي توان موارد زير را نام برد:
گياهان «ريشه دوان» (مانند پيچك وتكوما) كه به كمك ريشه هاي كوچك و هدايتي خود به ساختمانهاي مي چسبند.
گياهان پيچنده مانند پيچ اقاقيا و اريستولوش، كه ساقه هاي آنها به دور داربست مي پيچند.
گياهان بنددار، كه در آنها برگها يا برگچه ها به رشته هاي باريك (مانند مو) يا بادشكن تغيير شكل مي دهند.
بوته هاي بالا رونده اي كه شاخه هاي بلند و باريك آنها به پرچين مبدل مي‌شود. مانند بوته گل رز فورسيتيا
بنابراين، انتخاب گياه چسبنده يا بالارونده در درجه اول به روش چسبندگي يا بالاروندگي آن كه نوع داربست را نيز مشخص مي كند بستگي دارد.
شكل و رنگ برگها و شكل و رنگ گلهاي گياهاني مانند اقاقيا و پيچك و نيز فصل گلدهي اين گياهان، در انتخاب آنها نقش دارند. دوام و استقامات اين گياهان در مقابل سرما نيز حتماً بايد در نظر گرفته شود. برخي از اين گياهان از گونه علفي اند و هر سال بايد بذر آنها افشانده شود، برخي ديگر نيز از گونه چوبي اند و دهها سال عمر مي كنند.
پرچين ها
پرچين ها حصارهايي سبزند كه براي حفاظت و تفكيك يا تعيين حدود به كار مي‌روند، پس اين مزيت را دارند كه به جاي حصار يا ديوار، در فضاي شهري مورد استفاده قرار گيرند. پرچين انواع مختلفي دارد:
پرچين هاي هرس شده:
اين نوع پرچين، از گياهاني كه از يك تيره اند تشكيل مي شود. پرچين هرس شده كه گاه دو متر بلندي دارد، به صورت درهم و فشرده كاشته مي شود. گياهان مناسب براي اين نوع پرچين عبارتند از: سرخدار، ترون، لونيسرا، شمشاد، افونموس. سندروس، درخت غار، شارمي، پيراكانت، بربري و درخت راش.
پرچين هاي آزاد:
روي كاشت اين نوع پرچين ها مشابه پرچين هاي هرس شده است. در اين روش گياه آزادانه و به طور طبيعي رشد مي كند. اين نوع پرچين ها، سالانه در دو نوبت هرس مي شوند تا از انشعاب زياد از حد شاخه ها جلوگيري شده و شاخه ها و برگها سبك تر شوند. گياهاني كه باري اين نوع پرچين مناسبند عبارتند از: تبريزي، اوبپين، بامبو، غار صورتي، فورسيتيا، راش، اسطوخودوس، پيراكانتا. بيد و درخت گز.
پرچين وحشي
اين نوع پرچين ها به پرچين هاي صحرايي نيز معروف بوده و از مجموعه اي از درختان و بوته هاي محلي تشكيل مي شوند. در پرچين هاي وحشي، گياه هرس نمي شود و به تدريج بيشه اي را به وجود مي آورد. گياهاني كه اغلب در اين نوع پرچين ها مورد استفاده قرار مي گيرند عبارتند از: اوبپين، خمان، درخت فندق، درخت كولكن، اقاقياي پيچي، افونموس، ياس درختي. رز بوته اي، درخت گز، تروئن، درخت راش و بودليا.
بيشه هاي انبوه و مركب
در اين نوع پرچين هاي از انواع گوناگون گياهان براي ايجاد حصار استفاده مي شود. براي اين منظور، حتي مي توان از گياهاني كه برگهاي رنگي دارند، نيز استفاده كرد تا تركيبي از رنگهاي مختلف ايجاد شود. اختلاف ارتفاع گياهان مختلف نيز مي تواند در تنوع اين نوع حصار مؤثر باشد. براي ايجاد يك حصار رنگارنگ و متنوع مي توان از گياهاني كه برگهاي فصل (خزان كننده) دارند به نسبت و گياهاني كه برگهاي هميشه سبز دارند ، به نسبت استفاده كرد تركيب گياهاني كه تنظيم دوره هاي گلدهي آنها با يكديگر در نظر گرفته شده و در سرتاسر سال گل مي دهند نيز جالب است.
چمن، چمن درشت و علفزار
پس از درختان و گلها، چمن سومين عنصر تشكيل دهنده فضاي سبز شهري است. معمولاً چمن، سه گروه مختلف دارد: چمن ظريف، چمن درشت و چمن علفزار.
چمن ظريف
چمن، رايج ترين نوع فضاي سبز در محيط شهري است. چمن، فرش سبزي است كه كاشت يك يا چند نوع بذر از خانواده غلات عمدتاً 2 تا 3 نوع بوجود مي آيد. ارتفاع چمن در حالت طبيعي يا پس از چمن زني 3 تا 5 سانتي متر است و شكلي متراكم، هماهنگ، يكنواخت و منظم دارد.
چمن از نظر چگونگي نگهداري به دو طبقه تقسيم مي شود:
1) چمن ظريف: كه برگهاي كوچك و انبوه تشكيل مي شود. اين نوع چمن مخملي است و احتياج به مراقبت بسيار دارد. مراقبت اين نوع چمن شامل 2 تا 3 بار چمن زني در هفته و آبياري، كود دادن، سنبه زني، پرداخت و تسطيح چمن در فصل سبز آن است. معمولاً از چمن ظريف براي زمين گلف و تنيس استفاده مي‌شود.
2) چمن معمولي: كه اندكي درشت بوده و يكنواختي آن كمتر است. اين نوع چمن مراقبت كمتري لازم دارد. ارتفاع آن يكدست و يكنواخت نيست و هر هفته به يك نوبت چمن زني نياز دارد. از اين نوع چمن در گذرگاههاي زمين گلف، زمينهاي بازي و پاركهاي شهري استفاده مي شود.
3) چمن بادوام: كاشت اين نوع چمن، تنها در زميني كه نفوذ پذير بوده يا زهكشي شده باشد امكان پذير خواهد بود.
چمن درشت:
چمن درشت، گونه ديگري از فرش سبز محيط شهري و نيز متداول ترين نوع از خانوده غلات است كه مورد استفاده قرار مي گيرد. مراقبت عمده از اين نوع چمن، به كوتاه كردن مداوم آن محدود مي شود.
روشهاي مراقبت از اين نوع چمن به دو نوع صورت مي گيرد كه به استفاده اي كه از آن مي شود بستگي دارد. مراقبت زياد در مورد چمن هايي كه در زمين هاي آموزش ورزش و زمين هاي ورزشي به كار مي روند و مراقبت كم در مورد چمن هايي كه در فضاي سبز اطراف شهر و كناره كاشته مي شوند.
علفزار
استفاده از علفزار گونه ديگري از فرش سبز در محيط شهري هستند كه اخيراً در فضاي سبز شهري متدول شده است. اين نوع چمن، بيشتر به دلايل اقليمي (حفظ طبيعت در فضايي مصنوعي) و اقتصادي (كاهش بودجه نگهداري چمن) انتخاب شده است.
كاشت علفزار در شرايطي كاربرد دارد كه درخت يا بسيار كم است يا وجود ندارد و فضاي سبز آن منطقه تنها به كاشت غلات و دروي آنها محدود مي شود.
سه گونه علفزار وجود دارد: علفزار خشك، علفزار كم محصول و علزار حاصلخيز.
علفزار خشك
اين نوع علفزار، حجم كوچكي از گياهان را تشكيل مي دهد. انواع اين علف چنان بارور است كه در زمينهاي شني نفوذ پدير و غالباً خشك كاشته مي شود. اين نوع زمينها، كود يا مواد غذايي كمي دارند و از طرفي ريشه اين نوع علف بسيار بلند و عميق است. اين نوع چمن، در زمين هاي سنگي كه غالباً نفوذ پذير بوده و مواد غذايي كمي دارند نيز، قادر به رشد است. در اين نوع زمين ها، ريشه علف در عمق شكاف هاي سنگ رشد مي كند.
علفزار كم محصول
حجم اين نوع گياه كم اما باروري آن بسيار است. اين نوع گياه در خاك نفوذناپذير خشك يا مرطوب. كم عمق و ضعيف از نظر مواد غذايي، كاشته شده و حجم آن با توجه به ريشه كم آن، اندك است. اين نوع علف در خاكهاي معمولي، نه چندان خشك يا پرآب كه كود يا مواد غذايي ندارند نيز قادر به رشد است. اين نوع علف ريشه هايي با عمق متوسط مي دواند.
علفزار حاصلخيز
حجم اين نوع علف بسيار زياد و باروري آن ضعيف است. اين گياه در خاكهاي خشك و كم آب با مواد كاني و كود فراوان بخوبي رشد مي كند. اين نوع علف ريشه‌هاي متوسط تا كمي عميق مي دواند.
طراحي كاشت گياهان در فضاي سبز
درختان، درخچه ها، پيچ هاي زينتي، گياهان پوشي و گلهاي يكساله و چند ساله غالباً مهم ترين عناصر در محوطه سازي و طراحي فضاي سبز به شمار مي روند. انتخاب، بكارگيري و نگهداري از اين گياهان سه عامل اساسي در كارايي فضاي سبز هستند كه بايد همواره توسط طراح مورد توجه قرار گيرند. بنابراين نكته بسيار مهم در طراحي فضاي سبز انتخاب گياهي است كه بتواند بيشتري كارايي ممكن را با حداقل نياز به نگهداري فراهم آورد. نكته ديگر استفاده از گياهان مناسب با توجه به نيازهاي مختلفي است كه طراح با آن روبروست در فرايند طراحي و كاشت، توجه به نوع گياهان و نحوه قرار گرفتن گياهان نسبت به يكديگر در جهت رسيدن به يك طرح زيبا و كارآ ضروري به نظر مي رسد.
