بخشی از مقاله
آلودگی ناشی از نفت در خلیج فارس
چکیده:
خلیج فارسی از روزگاران باستان، از زمان شکل گیری اولین تمدن بشری تا به امروز، بعنوان یک آبراهه با ارزش اقتصادی مطرح بوده است. از ابتدای قرن بیستم و بدنبال اکتشاف ذخایر عظیم نفت و گاز در منطقه، خلیج فارسی به عنوان یکی از حلقه های استراتژیک جهان معاصر در آمده و توجه دول استعماری را به خود جلب نموده است. خلیج فارس بیش از ۶۵ در صد از دخایر نفت و ۳۰ در صد از دخایر گاز جهان را در خود نهفته دارد و نزدیک به ۲۵ در صد تولید و ۴۳ در صد از صادرات نفت جهان را به خود اختصاص داده است. با مطالعات انجام شده در این تحقیق ( گردآوری ) سعی شده است با توجه به منابع آلودگی نفت و اثرات نامطلوبی که می تواند بر مناطق حساس اکولوژی خلیج فارسی داشته باشد و همچنین با ارائه شاخص های تعیین آلودگی، اثرات زیست محیطی و اکولوژیکی، توجه مسئولین را به امر پیشگیری و مبارزه با آلودگیهای نفتی جلب نمائیم. در حال حاضر سازمان بنادر و کشتیرانی بر طبق قانون مسئول مبارزه با آلودگی نفتی می باشد. گرچه قوانین و روشهای موجود در جهت جلوگیری از انتشار منابع آلودگی نفتی در خلیج فارسی به شکل کامل سودمند واقع نشده است.
کلمات کلیدی : نفت، محیط زیست، خلیج فارس
مقدمه: با بزرگ شدن شهرها و افزایش جمعیت آنها از یک سو و گسترش صنایع و کارخانه ها از سوی دیگر مسئله آلودگی محیط زیست، روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می کند. یکی از مهمترین مسائل جوامع بشری تأمین آب برای مصارف گوناگون می باشد، به گونه ای که زندگی بدون آب در کره زیستی معنی و مفهومی نخواهد داشت. سیکلی هیدرولوژی آب در کره خاکی نیز برای ایجاد شرایط زیستن بسیار حائز اهمیت می باشد. لذا حفاظت از منابع آب بایستی در رأس اهداف محیط زیستی در جوامع انسانی قرار گیرد. بحران آلودگی نفتی در دریاها امروز به یک معضل جهانی مبدل شده است. از این رو شناسائی صنایع آلوده کننده و پی بردن به میزان گسترش و شدت آنها در جهت رفع یا کاهش پلشتی دریا، امری ضروری به نظر می رسد. دراین تحقیق آلودگی نفتی در خلیج فارس را بعنوان یک منبع آلاینده مهم مورد بررسی قرارداده و به بررسی منابع آلاینده نفتی، اثرات اکولوژیکی وزیست محیطی آن در منطقه به همراه مخاطرات بهداشتی فلزات سنگین موجود در نفت خام وشاخص آلودگی های نفتی پرداخته ایم.
آلودگی ناشی از نفت در خلیج فارس
امید است با بررسی عوامل آلاینده در کشورمان جهت کنترل و حذف آنها اقدامات لازم و بایسته ای توسط مسئولین امر صورت بگیرد. در غیر اینصورت از مخاطرات بهداشتی و اثرات زیست محیطی آن در آب، خاک و هوا در امان نخواهیم بود. ۱- آلودگی دریا ناشی از نفت : ۱-۱- تعریف آلودگی دریا: بنا به پیشنهاد کارشناسان خبره آلودگی دریا Gesamn متشکل از سازمانهای - FAO :3 c.cLe Ls Ssl IMO – UN – WHO - UNESCO وارد کرن مستقیم یا غیر مستقیم مواد یا انرژی به محیط زیست دریا توسط انسان که تأثیرات زیانباری به منابع زیست دریا داشته و یا اختلال در فعالیتهای دریائی نظیر جنبه های شیلاتی، کاهش کیفیت آب و یا از بین بردن جذابیت و زیبائی دریا و همچنین هر گونه خطراتی مرتبط با سلامتی و بهداشت انسان در یر داشته باشد. ۲-۱- نفت و ویژگیهای آن: مهمترین منبع هیدروکربن ها، تفت خام است. نفت خام یا PETROLEUM که از کلمه لاتین PETRAE مشتق شده است، مخلوط پیچیده ای از هیدروکرینهای مایع و گازی شکل می باشد. همچنین نفت خام حامل مقدار کمی ترکیبات آلی اکسیژن دار، گوگرد و نیز فلزاتی است که بطور شیمیایی به مولکولهای آبی متصلند. ۳-۱- منابع آلاینده نفتی در خلیج فارس:۷۹/۵ درصد از کل آلودگیهای خلیج فارس مربوط به آلودگیهای ناشی از نفت می باشد، که از این مقدار ۵۷/۱ در صد ناشی از تردد نفتکشها و ۲۲/۴ در صد مربوط به عملیات بهره برداری و استخراج نفت می باشد. این در حالی است که آمار آلودگی دریایی جهان تشان می دهد، ۱۵/۴ درصد کل آلودگیهامربوط به تراوری نفتکشها و ۴/۴ درصد ناشی از بهره برداری از دریاها است. در خلیج فارسی آلودگی نفتی به سه طریق ایجاد شده است: ۱-۳-۱آلودگی ناشی از اکتشاف و بهره برداری: در فلات قاره خلیج فارس حدود ۶ میلیارد بشکه نفت وجود دارد و حدود ۸۰۰ چاه نفت در آبهای خلیج فارس در دست بهره برداری است. در نتیجه اکتشاف و استخراج نفت، مقادیری از آن وارد آبهای خلیج فارسی می گردد. برآورد نشان می دهد. حدود ۴ در صد نفت خلیج فارس از این روش است. ۲-۳-۱ آلودگی نفتی ناشی از تردد دریایی و عملیات نفتکشها: روزانه حدود یکصد کشتی نفتی و تجاری در خلیج فارس تردد می نمایتد و اینان حدود ۴ تا ۵ میلیون تن تفت خام را سالانه به علت تخلیه آب توازن خود، وارد خلیج فارس می کنند. مقدار نفت باقیمانده در مخازن پس از تخلیه نفت ۰/۳ سومین همایش کشوری بهداشت محیط درصد کل نفت بارگیری شده است. در سال ۱۹۹۶ کل نفت صادر شده ۱۶/۷۸۰/۰۰۰۰ بشکه در روز بوده که نفت موجود در آب توازن کشتی ها بیش از ۷۲۰۰۰ بشکه در روز بوده است. ۳- ۳- آلودگی نفتی ناشی از عملیات خصمانه: - در جنگ کویت، عراق در فاصله ۵ روز، حدود ۷۰۰ حلقه چاه کویت را به آتش کشید که مدت ۲۵۰ روز در آتش می سوخت. روزانه حدود ۴ تا ۶ میلیون بشکه نفت سوخت و یا وارد آبهای خلیج فارسی شد. در کل حدود ۸ تا ۱۰ میلیون تن نفت وارد آبهای خلیج فارسی گردید. ۲- بنادر و پایانه های نفتی ایران از نظر آلوده کنندگی: ۲- ۱- بندر شهید رجائی زایدات نفتی بدون جداسازی و تصفیه در مکانی دور از بندر در امتداد ساحلی تخلیه می گردند. ۲- ۲- بندر شهید باهنر : زایدات نفتی حاصل از کشتی های تجاری و نفت کش بدون تصفیه وارد آبهای خلیج فارسی می گردند (تأسیسات بازیافت در این بندر وجود ندارد). ۲- ۳- کشتی سازیهای بندر عباس : زایدات نفتی بصورت غیر علمی دفن می گردند که آلوده کننده می باشند. ۲- - جزیره سیری : ۱۵۰۰۰ متر مکعب نفت خام در ساعت از این منطقه بارگیری می شود. تأسیسات بازیافت مواد زاید نفتی این جزیره غیر فعال است که عاملی در ایجاد آلودگی نفتی می باشد. ۲- ۵- بندر بوشهر: درحال حاضر یکی از آلوده ترین بنادر جنوبی ایران است و تأسیسات بازیافت موادزائد نفتی دراین بندر وجود ندارد. ۲-ا- منطقه نفتی لاوان : آمار سال ۱۳۷۳ نشان می دهد حدود ۵۷۵۲/۷ تن نفت خام از طریق این منطقه وارد خلیج فارسی میگردد ( تأسیسات مواد زائد نفتی در این محل وجود ندارد) ۷-۲- پایانه نفتی ماهشهر : حدود هزار تن در روز فرآورده نفتی در این پایانه بارگیری میگردد. (سیستم تصفیه آب توازن کشتیها در این منطقه وجود ندارد) ۸-۲- بندر امام خمینی : این منطقه یکی از آلوده ترین مناطق ساحلی ایران در خلیج فارس می باشد. در صورت تعمیر تأسیسات بازیافتی ماهشهر، این منطقه نیز پوشش داده می شود.
منطقه نفتی خارک : این منطقه بزرگترین پایانه بارگیری نفت خام است.
۳- اثرات زیست محیطی آلودگیهای نفتی : ۱-۳- سمی بودن نفت : تمامی محصولات و ترکیبات نفت خام برای ارگانیزمهای دریایی سمی می باشند. برای ارگانیزمهای بالغ مقدار ۱۰-۱ میلیگرم در لیتر ترکیبات نفتی محلول و برای ارگانیزم های جوانتر مقدار ۱- ۰/۱ میلیگرم در لیتر این ترکیبات اثرات مهلک و کشنده دارند. مواد نفتی غیر محلول برای موجودات زنده میتوانند مرگ آور باشند، زیرا موجب گرفتگی تنفسی موجودات آبزی و در نتیجه خفگی آنها می شوند. آروماتیکها با نقطه ذوب پایین دارای بیشترین درجه سمیت می باشند مانند بنزن، تولوئن، اکسیلن نفتالین و فنانترین. اجزاء نفت با درجه حلالیت بالاتر نظیر ۳ و ۴ بنزوپیرین و ترکیبات آروماتیک پلی سیکلیک سرطانزا تشخیص داده شده اند. ۳- ۲- اثرات آلودگی بر باکتریهای دریایی: بهنگام نشت نفت، ابتدا موجودات و گونه های کم مقاومت آسیب می بینند (ترکیبات نفتی عموماً بر رشد باکتریها اثر می گذارد) ۳-۳- اثرات آلودگی بر پلانکتونهای دریایی : نشت نفت در آبها ممکن است منجر به کاهش جمعیت جلبکها و تک یاخته ها گردد. مجموعه های لاوری ماهی ها، سخت پوستان و نرم تنان که بصورت توده های پلانکتونی می باشند بشدت تحت تأثیر قرار گرفته و بازیابی آنها به زمان زیادی نیاز دارد. اثرات آلودگی بر پرندگان، ارگانیزمهای ناحیه بنتیک، فعالیتهای ماهیگیری و اکوسیستمهای دریایی از سایر اثرات آلودگی نفتی در محیط زیست می باشند( جدول شماره ۱) - اثرات اکولوژیکی آلودگی نفتی بر اکوسیستم های ساحلی : ارزشیابی سیستمهای محیطی و حساسیت آنها نسبت به آلودگی نفتی در خور اهمیت ویژه است. بطور کلی اجتماعات بیولوژیکی که بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرد در سه منطقه مجزای مسکونی ساحلی وجود دارند که شامل : بالاتر از جزر و مد Supratidal، جزر و مدی Intertidal، زیر جزر و مدی Subtidal می باشد. سیستمهای زیست محیطی متضمن سه گروه با رابطه داخلی است و شامل سیستمهای ساحلی، سیستمهای آبی و سیستمهای بیولوژیکی می باشد. ۵- مخاطرات بهداشتی فلزات سنگین موجود در نفت خام: فلزات سنگین، پتانسیل لازم برای سمی کردن محیطهای آبی، جلبکها و کف زیان را دارا میباشند. حدود ۱۴ / درصد وزنی نفت خام را فلزات تشکیل می دهند که نیکل و وانادیوم بیشترین مقدار، وآهن، کروم، مس، منگنز و کبالت مابقی راشامل میگردند.
نفت خام دارای تعدادی عناصر فلزی است که اندازه گیری این عناصر در مراحل تصفیه نیز لازم می باشد، زیرا در فرآیند پالایش مؤثرند. ضمناً از روی فلزات سنگین می توان نوع نفت خام هر منطقه را شناسائی نمود همینطور کنترل نیکل، وانادیوم و سدیم نفت خام برای جلوگیری از خوردگی تأسیسات نفتی لازم میباشد. توضیح: مهمترین مسمومیتهای ناشی از فلزات سنگین عبارت است از: مسمومیتهای کلینیکی، صنعتی، محیطی و اقتصادی. با توجه به اینکه فلزات سنگین در حین تخلیه در طبیعت مسافتی را بطور عمودی طی مسی نمایند آبهای زیر زمینی نیز در تماس با این ترکیبات بشدت آلوده میشوند. فلزات سنگین علاوه بر آبها خاکها رانیز آلوده کرده، ارزش خاک را زایل مینمایند.(جداول ۳ و ۴)
ا- اثرات نیکل و وانادیوم نفت خام در محیط زیست: ا- ۱- اثرات نیکل : در اغلب مواد غذائی تا ۱ میلیگرم در کیلوگرم دیده میشود و در هوا کمتر از ۰/۵ میکرو گرم در متر مکعب نیکل قابل اندازه گیری است. نیکل یک عنصر بسیار سمی برای گیاهان است و موجب زردی برگ آنها می شود. نرخ جذب نیکل در گیاهان آبزی با افزایش غلظت نیکل در آب فزونی یافته و حضور فلزات دیگر در آب باعث کاهش جذب نیکل در اندامها می شود. در گیاهان آبزی خاصیت مسموم کنندگی نیکل کمتر از جیوه، مس، کادمیوم و نقره و قدرت مسموم کنندگی آن از سرب و روی بیشتر میباشد. ا- ۲- اثرات وانادیوم : در سال ۱۹۹۲ Wasile Wski و همکارانش اثرات وانادیوم را بر حیات بشری مورد مطالعه قرار دادند. مطابق این مطالعه اثرات سرطانزائی، کاهش وزن و مرگ قابل ذکر می باشند. مثلاً مصرف سدیم متاوانادات در غلظت ۲۰-۸ میلیگرم در کیلوگرم در روز، مرگ بد بدنبال خواهد داشت. ۷- کنوانسیونها و مقررات برخورد با آلودگی نفتی در دریاها( منطقه خلیج فارس) ۱- سازمانی بنام ROPME وجود دارد که سازمان
