بخشی از مقاله
چکیده
هندسه جهانی قدرت ، جهان را به حوزه های ژئوپولیتیک متعددتقسیم میکند. که هریک دارای ویژگیهای خاص خود بوده و بازیگران منطقه ای خاص خود را دارند.این مناطق همواره دارای وضعیت امنیتی متغیر هستند این تغییرات در هر حوزه ژئوپولیتیک برحوزه های همجوار اثرگذار میباشد. به دنبال بیداری اسلامی در غرب آسیا وشمال آفریقا منطقه ژئوپولیتیک غرب آسیا دستخوش تحولات امنیتی گسترده ای گردید که بحران سوریه در امتداد آن قرار دارد و به نظر میرسد اثرگذاری آن بر مناطق ژئوپولیتیک همجوار از جمله خلیج فارس را غیر قابل اجتناب میکند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به دنبال ارزیابی این فرضیه است که تحولات حوزه ژئوپولتیک غرب آسیا باتوجه به بازیگران همجوار و پیوستگی اهداف ژئوپولیتیک – ژئواستراتژیک بر وضعیت امنیتی حوزه ژئوپولیتیک خلیج فارس اثر گذار است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که تغییر ساختارها در غرب آسیا خصوصا تحولات امنیتی در سوریه که کانون بحران منطقه ای آن به شمار می رود بر امنیت منطقه خلیج فارس اثرگذار است و این منطقه را نیازمند ساختارهای جدید امنیتی میکند.
مقدمه
بررسی آنچه که امروز در سوریه می گذرد مستلزم نگرش به حوادث این کشور در بطن جریانی عمیق تر است. چند ماه از آغاز جنبش بیداری اسلامی در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه می گذشت که آمریکا به همراه متحدانش در دو حوزه، فعالیت خود را با جدیت آغاز کرد. ابتدا تا جایی که امکان داشت به مصادره انقلاب ها پرداخت و دوم مسیر انقلاب ها را از کشورهای متحد عربی به سمت شورش در کشورهای محور مقاومت تغییر داد. از این رو زمینه چینی برای آشوب، درگیری و اعتراض در سوریه از مارس 2011 م آغاز شد. - قاسمیان، - 49 :1392 در حالی که انتظار می رفت با وارد کردن و تسلیح گروه های تروریستی، زمینه های سقوط حکومت اسد به سرعت ایجاد شود، اما از سال 2013 میلادی با آغاز عملیات های ارتش سوریه و نیروهای مردمی، شاهد حرکت روند تحولات میدانی به نفع تثبیت موقعیت سیاسی حکومت بودیم. در عین حال، تقویت توان داعش در مناطقی مانند الرقه و دیرالزور در اواخر سال 2014 و اوایل
سال 2015 موجب برجسته شدن توسعه و ظرفیت گروه های تروریستی شد. تا اینکه با سازماندهی بیشتر نیروهای مردمی و مقاومت و بازسازی روحیه و توان ارتش و همچنین ورود سریع و پر حجم روسیه به صحنه میدانی سوریه، امکان پیشروی داعش سلب گردید و زمینه های آزادسازی برخی مناطق راهبردی نیز فراهم شد.
از آنجایی که دلایل اصلی ایجاد و تشدید بحران سوریه، مقابله با جبهه مقاومت به ویژه انقلاب اسلامی ایران با رنگ مذهبی - تقابل شیعه و سنی - دنبال می شود، بخشی از ریشه های بی ثباتی در خلیج فارس وتاکیداً عراق نیز در همین راستا ارزیابی می گردد و همچنین مشترک بودن بازیگران دو سوی بحران سوریه و عراق، سیال بودن بحران و سرایت آن به کشورهای دارای ویژه گیهای مشابه دور از انتظار نمی باشد.از طرفی یکی از گروهکهای تروریستی تکفیری که نقش اصلی در بی ثباتی سوریه دارد یعنی گروهک داعش - دولت خودخوانده اسلامی عراق وسوریه - ، با اعلام مرکزیت خلافت خود در موصل و رقه، درگسترش بحران از مدیترانه به خلیج فارس نقش بسزایی داشته و تشدید این روند حتی با تثبیت اوضاع و حل بحران در سوریه نیز متصور می باشد. مسلماً بقاء و رفاه مردم خلیج فارس به چگونگی برداشتها و عمل دولتهای این منطقه، نه تنها در روابط درون منطقه ای بلکه در روابط فرا منطقه ای آنها بستگی تام دارد.در واقع هر چند کوشش بازیگران فرامنطقه ای ایجاد،گسترش و برانگیختن عوامل واگرایی بین دولتهای منطقه است،کشورهای حوزه خلیج فارس برای بقاء و دوام خود باید همه کوششها را در جهت تقویت عوامل همگرایی به کار گیرند. - الهی، - 2: 1391 پژوهش حاضر باهدف توصیف و تحلیل تحولات سوریه با تاکید بر نقش بازیگران، به دنبال اثبات این است که ساختار نظام فعلی خلیج فارس که برآمده از جامعه بین الملل و تحت نفوذ و در راستای اهداف قدرتهای غربی به ویژه ایالات متحده ایجاد شده، متأثر از تحولات منطقه به ویژه سوریه به عنوان کانون بحران غرب آسیا،می باشد. بنابراین مبارزه واقعی راهبردی با گروهکهای تروریستی و تکفیری و جایگزینی راهکار جدید نظام جامع امنیتی با مشارکت قدرتهای منطقه ای حوزه خلیج فارس،زمینه های همگرایی و ثبات در منطقه را می تواند فراهم نماید . از این رو، سؤال اصلی این پژوهش این است که آیا تحولات سوریه در امنیت سازی خلیج فاس تأثیرگذار می باشد.
بیان مسئله:
موج بیداری اسلامی که از شمال آفریقا یعنی تونس و مصر آغاز شد، منطقه غرب آسیا و پیرامون آن را نیزتحت تاثیر قرار داده و کشورهایی همچون لیبی،یمن،عربستان و بحرین نیز با اعتراضات اجتمایی مواجه گردیدند. به دنبال این موج بیداری،کشور سوریه شاهد اعتراضات و درگیریها در منطقه درعا یعنی جنوب سوریه گردید و ادامه آن به حمص،حماه و حلب در شمال سوریه کشیده شد.البته بر خلاف اعتراضات اجتمایی که در مصر،تونس و...به صورت مسالمت آمیز دنبال می گردید،در سوریه طی مدت کوتاه این اعتراضات از حالت دموکراتیک خارج و جنبه مسلحانه پیدا کرد و جغرافیای سوریه، تبدیل به میدان رقابت قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای گردید. اعتراضات اجتماعی در سوریه که از سال 2011 در جنوب سوریه آغاز گردیده بود، توسط بازیگران غربی، رژیم صهیونیستی و تعدادی از کشورهای عربی و ترکیه و با تکیه به برخی از ظرفیت های مدیریت شده داخلی و ابزار پر قدرت رسانه ای و تحریک کننده، سازمان یافت، ولی به تدریج با حضور فعال آمریکا از سال 2012 به عنوان صحنه گردان و راهبری کننده اصلی، وارد فازهای جدید شد. تکیه بر جنگ های نیابتی از طریق جریان های تکفیری که در سند دکترین امنیتی – نظامی آمریکا مورد تاکید قرار گرفته بود، به تولد گروه های مختلف سلفی – تکفیری و القاعده ونهایتاً داعش منتهی شد.
با توجه به اینکه منطقه شامات، پیوندهای عمیقی از لحاظ جغرافیایی، قومی و مذهبی با حوزه خلیج فارس دارد، بنابراین تحولات این منطقه بر خلیج فارس تأثیرگذار می باشد از آنجایی که در شرایط کنونی، کشور سوریه در کانون تحولات و بی ثباتی منطقه قرار گرفته است و منشا بی ثباتی ها در این کشور، مربوط به تفکرات و عقاید وهابی و جریان سلفی-تکفیری که ریشه آن مربوط به برخی از کشورهای عربی به ویژه عربستان است، گسترش این بحران به حوزه خلیج فارس امری بدیهی می باشد و وجود بی ثباتیهای سیاسی و امنیتی سالهای اخیر در عراق نیز در این راستا ارزیابی می گردد. پرواضح است که سخن از امنیت سازی در منطقه به ویژه خلیج فارس بدون حل پرونده بحران سوریه و عراق و مبارزه واقعی با جریانهای تروریستی - تکفیری، امری بیهوده خواهد بود.
روش تحقیق:
در این پژوهش رابطه دو متغیر مستقل و وابسته مورد ارزیابی قرار می گیرد و در حقیقت سعی می شود وابستگی متغیر ساختار امنیتی خلیج فارس به متغیر بازیگران تحولات سوریه مورد سنجش قرارگیرد و برای رسیدن به این منظور از روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی با استفاده از منابع کتاب ، مقالات و سایت های تحلیلی- خبری ، اطلاعات مربوطه فیش برداری شده و در نهایت در بخش نتیجه گیری به تحلیل ارتباط متغیرها پرداخته می شود.
یافته های تحقیق:
بازیگران تحولات ژئوپولیتیک سوریه
بحران سوریه از شهر "درعا" و با شعارنویسی چند دانش آموز نوجوان علیه نظام حاکم شروع شد،که با تدبیر و مدیریت بهتر، می شد ازسوءاستفاده جبهه استکبار علیه سوریه جلوگیری نمود. این موضوع پس از هفت ماه در ابعاد مختلف گسترش یافت و بحران
