بخشی از مقاله
اتخاذ تدابیر مدیریتی پسماند ها ، از بحران تا محیط زیست پایدار
چکیده
پسماند های زایداتی هستند که به علت ویژگی های احتراق ، واکنش پذیری ، خورندگی و سمیت ، قابلیت ایجاد اثرات زیان آوری بر سلامتی انسان و طبیعت را دارند . لذا مدیریت و دفع صحیح این مواد ، تنوع و گوناگونی این تولیدات زائد ، مدیریت دفع اساسی و علمی به خصوص خطرناک را طلب می نماید و حائز توجه و اهمیت ویژه است . با هدف تامین امنیت محیط زیست و جانی انسان ها و تمامی موجودات درحال و آینده ، باید اثرات مخربی که درچرخه قرارگرفته و مورد تهدید می باشند مانند (قانو ن عمل و عکس العمل نیوتن ) مانع شد .بنابراین لازم است با اصل توجه به سلامت آب و خاک و هوا و معظلات حاد محیط زیستی ناشی از عدم وجود و یا بسیار ضعیف قوانین بخاطر محدودیت های قانونی و مالی مناسب منطقه ایی، کشوری و بین المللی برای دفع ، تفکیک انواع مختلف پسماندها ،ویا عدم همخوانی با طبیعت ، دفع سنتی ازجمله سرازیز شدن کلیه آلاینده ها و موادهای پاک کننده مختلف خانگی ، صنعتی ، بیمارستانی و غیره
....... به محیط زیست تدابیر ویژه و فوق العاده ای اندیشده شود .
کلید واژه : پسماندها ، محیط زیست ، قوانین الزام آور ، فرهنگ سازی ، حمایت های دولتی
مقدمه
یکی از مسائلی که در حال حاضر شهرداریهای کشور را بیش از سایر مسایل به خود مشغول ساخته است ، مسئله دفن پسماندها به شمار می رود . با وجود اینکه روشهای جدیدی برای دفع پسماند شهری ایجاد شده است و بازیافت مواد و انرژی و استفاد مجدد از مواد در صدر برنامه های نظام مدیریت پسماند شهری قرار دارد ، ولی به نظر میرسد که در سالهای آتی دفن بهداشتی به عنوان یک روش اصلی و اقتصادی در کشورهای در حال توسعه مورد توجه مهندسین و مقامهای شهری قرارگیرد(عبدلی ،( 138 0 روش دفن بهداشتی ، عملیات مهندسی خاصی است که به وسیله آن دفع پسماندها با کمترین مخاطرات بهداشتی و زیست محیطی انجام می پذیرد . برخی از ویژگیهای این روش شامل استفاده از پوشش خاکی روزانه ، ایجاد لایه نفوذناپذیر در کف محل دفن جهت جلوگیری ازنشت شیرابه و آلودگی آب زیرزمینی و سیستم جمع آوری شیرابه میباشد ( .(PCA,
بدنه تحقیق
روش استفاده از لایه های رسی شنی برای کنترل گاز و جلوگیری از نفوذ بی رویه آن به اعماق زمین یک شیوه معمول در اماکن دفن بهداشتی پسماند بوده و به علاوه اگر تهویه گاز از محل به صورت جانبی امکان پذیر نباشد الزاما باید از لوله های عمودی انتقال گاز استفاده نمود تا گاز پمپاژ شده به اتمسفر رها گردد ارزشیابی محلهای دفن در این تحقیق براساس روش اولکنو انجام گرفته است ( عمرانی،( 1377 در این روش ویلیام اولکنو برای جلوگیری ازخطرات شیرابه در اماکن دفن اندکسی را برای انتخاب زمین مناسب پیشنهاد می کند که با استفاده از آن درجه تناسب زمین انتخابی را میتوان تعیین کرد . در این اندکس میزان بارندگی ، جنس خاک و سطح آب زیرزمینی ملاک عمل قرارمی گیرد (عمرانی، . ( 1377 از رابطه زیر در این ارتباط استفاده گردیده است ( فرزانه،( 1383
O = P + S + W
= O رتبه بندی محل دفن
= P (متوسط باران سالیانه (mm) (با استفاده از اطلاعات نزدیکترین ایستگاههای هواشناسی به هریک از محلهای مربوطه) = W عمق خاک از کف محل دفن تا سطح ایستابی (متر)
= S نوع خاک (با بررسی نقشه تیپ و کاربری اراضی و خاکشناسی سازمان تحقیقات آب و خاک)
بدین ترتیب دفن بهداشتی زباله پسماند ، روش کنترل شده ای از دفع پسماندها است، که بر اساس آن مواد زائد جامد برای همیشه از محیط زندگی انسان ها خارج و زیرخاک مدفون شده و در دراز مدت، بسته به نوع و ترکیب آن ها به طبیعت بر می گردند (عمرانی، ( 1377 شکل شماره 1 نمونه ای از یک ساختار دفن بهداشتی را نشان می دهد.
جهت جلوگیری از آثار زیانبار پسماندها و اجرای مدیریت بهینه آن، ضمن تقسیم بندی پسماندها به پنج گروه عادی، صنعتی ، بیمارستانی ، کشاورزی و ویژه، با تشکیل گروه های مدیریت اجرائی و استفاده از روش های بازیافت ، دفن بهداشتی ، سوزاندن و پردازش،عملا علم مدیریت پسماندها (پسمانداری) وارد مرحله جدیدی شدکه در این زمینه، قانون مدیریت پسماند ها، مشتمل بر 23 ماده و 9 تبصره در تاریخ 1383/2/20 به تصویب مجلس شورای اسلامی و در تاریخ 1383/3/9تایید شورای نگهبان رسید و در نهایت شورای شهرسازی و معماری موظف گشت در طرح های ناحیه ای جامع، مناطق مناسبی را برای دفع پسماندها در نظر بگیرد و وزارت کشور خود نیز موظف شد اعتبارات ، تسهیلات و امکانات لازم را جهت ایجاد و بهره برداری از محل های دفن پسماندها یا توسط بخش خصوصی فراهم نماید (دفترحقوقی مجلس ، ( 1383 در اکثر محل های دفن ، افراد دوره گرد اقدام به جداسازی پسماند ها، بصورت غیر قانونی می نمایند که پیامد آن مخاطرات زیست محیطی و بهداشتی است .
همچنین، نشت شیرابه، از دیگر مشکلات محل های دفن می باشد ( عالی ،( 1383 در محل های دفن مورد مطالعه، سوزاندن پسماند ها بطور گسترده ای انجام می پذیرد که اغلب به صورت عمدی است .همچنین، در محل های دفن خاک پوششی مناسب، در دسترس نیست.
پسماندهای ویژه زایداتی هستند که به علت ویژگیهای احتراق، واکنش پذیری، خورندگی و سمیت، قابلیت ایجاد اثرات زیان آور بر سلامتی انسان و طبیعت را دارند. صنعتی شدن جوامع و افزایش تنوع نیازهای انسانی موجب افزایش میزان تولید مواد زائدی شده که سلامت انسان و محیط زیست را با خطر جدی مواجه نموده است. پسماندهای ویژه طی سالیان متمادی بدون توجه به اصول علمی و در نظر گرفتن مبانی حفظ و حراست از طبیعت، با بی توجهی در محیط رها شده اند .خطرات محیط زیستی ناشی از فقدان سیستم مدیریتی مناسب و عدم وجود قوانین مقرّراتو کافی، از مشکلات اساسی کشور است که در کلان شهرها و مراکز بزرگ جمعیتی با ابعاد گسترده تری نمود پیدا کرده است.مدیریت و دفع صحیح مواد زائد مسئله ای است که از قرنها پیش فکر بشر را به خود مشغول نموده است (امیر سلیمانی و توکلی،( 1389 تنوع و گوناگونی تولید مواد زائد، ناشی از فعالیتهای مختلف انسان و ماشین در عصر حاضر توجه بیشتر به مسئله مدیریت دفع اساسی و علمی مواد زائد به خصوص از نوع خطرناک آن را طلب نموده و اطلاع از وضعیت شیوه های جمع آوری، دفع و دفن مواد زائد ضرورتی گریز ناپذیر جهت برنامه ریزیهای بهداشتی و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه هایملّی میباشد .مدیریت پسماندهای ویژه در کشور به دلیل عدم وجود قوانین، معیارهای مدون کنترل کننده و ارگانهای نظارتی کارآمد از جایگاه مناسبی برخوردار نیست و این ابهام، اجرای قانون موجود که دارای نواقصی نیز است، را با مشکل مواجه کرده و همچنان آن را به تأخیر انداخته است(عباسپور،( 1371 بنابر این با گذشت زمان، پسماندهای ویژه که یکی از خطرناک ترین پسماندها برای سلامتی انسانها و نابودی
منابع طبیعی هستند، بدون اصول علمی برای دفع در طبیعت رها می شوند. در حال حاضر اکثر کشورها برای داشتن قوانین جامع محیط زیستی و اجرای آن تلاش می نمایند .در این راستا کشور ما با مشکلاتی روبرو است . یکی از مشکلات بسیار حاد محیط زیستی کشور، مدیریت نامناسب بر این پسماندها است .در حال حاضر درکشور برای مدیریت پسماند ویژه قانون تخصصی وجود ندارد، بلکه در چند ماده از قانون مدیریت پسماند مصوب 1383/2/20 و آیین نامه اجرایی آن به صورت بسیار ناقص به آن پرداخته شده است (توکلی و همکاران، .( 1389 با توجه به تهدید روز افزون سلامت انسان و محیط زیست از ایجاد و پیچیدگی زباله های مضر و سایر انواع زباله ها و با نگرانی از مسأله انتقالات غیر قانونی برون مرزی زباله های مضر و سایر انواع زباله و نیز با در نظر گرفتن امکانات محدود کشورهای در حال رشد برای اداره زباله های مضر و سایر انواع زباله ها، دولتها به این فکر افتادند تا تدابیری جهت طبقه بندی و دسته بندی این مواد به منظور اداره ی مؤثرتر و همچنین وضع قوانینی برای کنترل انتقال و دفع برون مرزی آنها اتخاذ نمایند .به این منظور در
مارس 1989 در کشور سوئیس معاهده بازل توسط دفتر محیط زیست سازمان ملل ( UNEP ) با امضاء 35 کشور به تصویب رسید و در سال 1992 لازم الاجرا گردید) از سال 1372 این کنوانسیون پس از تصویب مجلس لازم الاجرا شد(. .(B.C, 1992 واکنش به افزایش نگرانیها راجع به تهدیدات موجود بر سلامتی عموم و محیط
زیست به جهت رهاسازیهای کنترل نشده مواد زائد جامد خطرناک موجب شد در سال 1980 قانون شناخته شده است . زمانی که این CERCLAP0F Pدر آمریکا وضع شود کهعموماً با عنوان ، Superfund
برنامه وضع شد CERCLA،. سرمایهای بالغ بر 1/ 6، بیلیون دلاری با پول های دریافت شده از طریق مالیاتاز نفت خام و مواد شیمیایی تجاری بدست آورد. زمانی که مجلس قانون SARAP1F P. را در سال 1986 وضعکرد، این سرمایه به 8 /5 بیلیون دلار افزایش یافت.(U.S. EPA, 2008 ) تکامل این برنامه تحت تأثیر دو فاکتور اصلی زمان و هزینه میباشد .این فاکتورها با اشکالات تکنیکی پاکسازی مکانها همراه است و باعث میشود تا مجلس و EPAP2F3P مجبور به بهبود این برنامه شوند .(U.S. EPA, 2008(
قانون اصلی حفاظت از محیط زیست در نیوزلند نیز، قانون مدیریت منابع RMAP3F4P) )مصوب سال 1991 است . براساس این قانون هرگونه فعالیتی باید به صورت مؤثری مدیریت شود .بنابر این پروژه های تأثیرگذار بر محیط زیست، مگر آنهایی که از گذشته دارای مجوزهای قانونی باشند، لازم است مجوزهای قانونی را کسب کنند .بنابر این برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، هیأت دولت ، ( MFEP4F5P )استراتژی برای سال 2010 را در سال 1995 جهت تهیه یک طرح جامع با یک رویکرد محیط زیستی ارائه نمود .این استراتژی بیان می کند تصویر محیط زیست نیوزلند در سال 2010 این گونه است :محیط زیستی پاک، سالم و بی نظیر، با پشتیبانی از طبیعت و نیازهای مردم."قانون مدیریت پسماند نیوزلند تحت تأثیر نظرات سیاسی مختلف، بخصوص استراتژی
