بخشی از مقاله
چکیده
انار مهمترین میوه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان است .در این پژوهش ریزنمونه جوانه جانبی پس از گندزدایی در محیط کشت موراشیگی و اسکوگ حاوی غلظتهای مختلف بنزیل آدنین 1 - و 2 میلی گرم در لیتر - و نفتالین استیک اسید 0 - ، 0/5 و 1 میلی گرم در لیتر - قرار گرفتند. نتایج نشان داد که رقم شیرین در محیط کشت شامل 2 میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین و فاقد تنظیم کننده رشد نفتالین استیک اسید به تعداد 5 عدد شاخساره بیشترین میزان پرآوری را تولید کرد که با محیط کشت حاوی 1 میلیگرم در لیتر BA و فاقد تنظیم کننده رشد NAA تفاوت معنی داری وجود نداشت. همچنین بیشترین ریشه زایی شاخسارهها به ترتیب در محیط کشت MS حاوی 1 میلیگرم در لیتر NAA حاصل شد
.1 مقدمه
انار با نام علمی Punica granatum یکی از مهمترین و قدیمیترین درختان میوه مناطق نیمه گرمسیری جهان است. انار یکی از درختچههای بومی ایران است. با توجه به شرایط مناسب تولید انار در ایران و امکان گسترش آن در مناطق خشک و نیمه خشک و همچنین سازگاری درخت انار با شرایط آب و هوایی ایران، کشت و کار آن در اکثر مناطق کشور متداول است.
انار یکی از مهمترین درختان مناطق نیمه گرمسیر جهان است که متعلق به تیره پونیکاسه و جنس Punica - تنها جنس این تیره - بوده و دارای دو گونه P.granatum و P.protopunica میباشد. انار خوراکی و زینتی - Nana - متعلق به گونه بوده که بومی ایران و نواحی مدیترانهای میباشد. انار افزون بر مصرف خوراکی، مصرف دارویی و زینتی نیز انار به روشهای جنسی و غیر جنسی افزایش مییابد. در افزایش جنسی به علت تفرقه صفات، گیاهان شبیه گیاه مادری نخواهند بود.
در روش غیر جنسی، گیاه افزایی انار میتواند به وسیله قلمه چوب سخت، پاجوش، خوابانیدن و پیوند انجام شود که این روشها هر کدام مشکلات خاص خود را دارند.[8] برای مثال در روش خوابانیدن که درصد ریشه زایی بالا است، تعداد شاخههای مناسب محدود بوده و فضای اطراف درخت به مدت یکسال اشغال میشود.[6] که البته در مواردی جهت افزایش پایهای با عملکرد مطلوب و صفاتی از قبیل مقاومت به خشکی، شوری و آفات و بیماریها نیازمند تکثیر از طریق روشهای غیر جنسی هستیم که در این بین ممکن است روش تکثیر با قلمه رایجتر باشد. ولی این روش به دلایل زیر خیلی کارآمد نیست:-1 محدودیت مواد اولیه برای تهیه قلمه از یک رقم انتخابی پیش خواهد آمد. -2حدود 12 ماه لازم است تا یک قلمه به صورت بهینه ریشه دار شود-3 .[7]علاوه بر این اطمینان از سالم و عاری از بیماری بودن گیاه در طی این فرآیند نیز کم است.
ریزازدیادی شاخه ای از علوم کاربردی در عرضه بیوتکولوژی گیاهی است که امروزه از تحول چشمگیری برخوردار شده و نقش تعیین کننده ای در ازدیاد انواع گونههای درختی، درختچه ای و علفی دارد، مزایایی از قبیل سهولت در تکثیر، عدم محدودیت زمان و مکان و غیره باعث شده است این گرایش اهمیت ویژه ای داشته باشد. در این راستا افزایش درون شیشهای انار روش مطمئن با بازده بالا جهت افزایش ارقام مهم انار شناخته می شود. بنابر این هدف این پژوهش بررسی ریزازدیادی یکی از رقم های بسیار خوب انار به نام رقم شیرین شهوار است.
بیشتر پژوهش های انجام شده در مورد رقمهای خارجی انار میباشد و پژوهش در مورد ارقام ایرانی انار به صورت محدود صورت گرفته است. طبق منابع موجود در مورد کلیه مراحل ریزافزایی انار شامل افزونش شاخساره، ریشه زایی، پینه زایی، اندام زایی، سازگاری گیاهچهها و رویان زایی بدنی پژوهشهایی انجام و نتایج آنها گزارش شده است. محیط کشت موراشینگ و اسکوگ - MS - ، توسط بیشتر پژوهشگران درریزافزایی انار صورت گرفته است. [13] از محیط کشت گیاهان چوبی - WPM - برای پرآوری شاخساره ارقام انار استفاده نموده اند
بیشتر پژوهشگران انار از سایتوکینین بنزیل آدنین - BA - استفاده نموده اند. هرچند از زآتین ریبوز - ZR - ، کینتین و تیدیازورون - TDZ - نیز استفاه شده است. [10] مقدار مناسب این تنظیم کنندههای رشد بر اساس نوع گونه و رقم انار میتواند تغییر یابد. به عنوان مثال پژوهش توسط پاتیل و همکارانش - 2011 - به منظور ریزازدیادی رقم انار بهاگاوا - Bhagava - انجام شد، آنها گزارش کردند که بیشترین میزان پرآوری در محیط کشت MS حاوی 1/8 میلیگرم در لیتر BA همراه با 0/9 میلیگرم در لیتر NAA، یک میلیگرم در لیتر AgNO3 و 30 میلیگرم در لیتر سولفات آدنین حاصل شد.
همچنین والی زاده کاجی و همکارانش - 2013 - به منظور تکثیر دورن شیشهای انار ملس یزد ریزنمونههای نوک شاخه و گره در دو نوع محیط کشت WPM، MS همراه با تنظیم کنندههای رشد مختلف کشت کردند. نتایج بدین صورت بود که گیاهچههای تولید شده در محیط کشت WPM نسبت به محیط کشت MS رشد بیشتری داشتند. غلظت 2 در لیتر کینتین و 0/1 میلیگرم در لیتر NAA در محیط کشت WPM منجر به افزایش طول شاخساره، گره و تعداد برگ شد.
.3 مواد و روش ها
این پژوهش در آزمایشگاه کشت بافت دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی خلیج فارس بوشهر در سال 1394-1393 انجام شد.
ریزنمونهها از شاخسارههای جوان تهیه و جهت کشت بافت به آزمایشگاه انتقال یافتند. نخستین مرحله به منظور گندزدایی اولیه، آنها را به مدت 10 دقیقه زیر آب جاری قرار داده شدند. و برای گندزدایی تکمیلی در زیر دستگاه جریان هوا به مدت 10 دقیقه در محلول هیپوکلریت سدیم تجاری به غلظت 10 درصد و سپس سه مرتبه به مدت 10 دقیقه با آب استریل شست و شو داده شد.
در نهایت پس از حذف زائدات و تقسیم به قطعات حاوی یک گره به طول حداکثر یک سانتی متر در محیط کشت پرآوری آماده شده قرار گرفته و پس از بستن درب به اتاق رشد انتقال یافتند. محیط کشتهای پرآوری مورد استفاده حاوی محیط کشت MS کامل به همراه BA با غلظتهای 1 و 2 میلی گرم در لیتر NAA با غلظتهای 0، 0/5 و 1 میلی گرم در لیتر تهیه شدکه پس از تنظیم pH در دمای 121 درجه سانتی گراد و فشار 1/2 اتمسفر و به مدت 15 دقیقه در اتوکلاو، گندزدایی شدند. سپس زیر دستگاه جریان هوای لامینار جهت جامد شدن قرار گرفتند.
.4ریشه زایی
پس از گذشت 4 هفته شاخسارههای پرآوری شده به اندازه بیش از 3 میلیمتر را بریده و جهت ریشهزایی به محیط کشت MS حاوی0، 1، 2 و 3 میلیگرم در لیتر NAA و IBA انتقال یافتند. بعد از 30 روز تعداد و طول ریشهها در هر شاخساره مورد ارزیابی قرار گرفت.
.5سازگاری گیاهچههای ریشه دار شده
گیاهچههای ریشه دار شده را از محیطهای کشت خارج و با آب مقطر ولرم شست و شو داده و در گلدان حاوی ترکیبی از پرلایت و کوکوپیت استریل شسته شده با نسبت 1:1 انتقال داده شد. در روزهای نخست آبیاری با محیط کشت یک سوم غلظت MS فاقد آگار انجام شد و به تدریج این غلظت کاهش یافت. در ضمن در همین مدت درپوش پلاستیکی جهت خو گرفتن به شرایط نیز به تدریج برداشته شد.
.6آنالیز دادهها و اندازه گیری
برای مرحله پرآوری آزمایش در قالب فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار انجام گرفت و برای ریشه زایی طرح کاملا تصادفی با 8 غلظت اکسین NAA - و - IBA بکار برده شد. صفات مورد ارزیابی شامل تعداد و طول شاخساره، تعداد و طول ریشه بود. دادهها با استفاده از نرم افزار SAS 9.1 آنالیز شدند. مقایسه میانگین با استفاده از آزمون چند دامنه ای جدید دانکن مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین از نرم افزار اکسل برای ثبت دادهها و رسم نمودارها استفاده شد.
.7 نتایج و بحث
نتایج حاصل از مقایسه میانگین نشان می دهد که رقم شیرین در محیط کشت MS حاوی 2 میلی گرم در لیتر BA و فاقد تنظیم کننده رشد NAA بیشترین تعداد شاخساره به میزان 5/00 عدد تولید کردند که با محیط کشت حاوی 1 میلیگرم در لیتر BA و فاقد تنظیم کننده رشد NAA تفاوت معنی داری وجود نداشت. و کمترین تعداد شاخساره نیز در محیط کشت حاوی 2 میلی گرم در لیتر BA و 1 میلیگرم در لیتر NAA حاصل شد.
