بخشی از مقاله
تکثیر درون شیشه اي عناب Ziziphus jujube با استفاده از نمونه هاي نوك ساقه (باززایی مستقیم)از ریزنمونه هاي تهیه
شده از عناب خراسان رضوي(شهرستان کاشمر)
چکیده
عناب به عنوان داروي تصفیه کننده خون، آرام کننده اعصاب، مقوي عمومی، مقوي معده، آرا مبخش، ملین و ضدسرفه بکار می رود. بی خوابی را از بین برده و عرق شبانه را قطع می کند. براي ضعف عمومی و به طورکلی احساس خستگی و ضعف شدید بسیار نافع است. از برگ، ریشه و پوست درخت عناب براي قطع بعضی انواع تب، افزایش رشد موي سر و تهیه مایع شستشوي چشم استفاده می شود. بدلیل مشکلات در تکثیر این گونه با ارزش بدلیل عدم تولید پاجوش کافی و عدم تکثیر گیاه از طریق بذر و عدم ریشه زایی قلمه هاي این گونه اقدام به تکثیر آن با استفاده از تکنیک کشت بافت نمودیم. با هدف دستیبابی به روش فوق، نمونه هاي نوك ساقه تهیه شده از خراسان رضوي در محیط کشت MS با مقادیر مختلف هورمون(0 BAP mg/l، 0.1، 0.5، 1، 1.5، (2 با توجه به اینکه این هورمون بر روي رشد و طویل شدگی ساقه موثر می باشد مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق نمونه هاي کشت شده بر روي محیط MSفاقد هورمون نشان دادند که به خوبی رشد داشته و لذا محیط MS فاقد هورمون در سطح (α=0.01) %99 تفاوت معنی داري را با دیگر تیمارهاي هورمونی مورد استفاده جهت رشد ساقه نشان داد. گیاهچه هاي تولید شده جهت تولید ریشه به تیمارهاي هورمونی 10و 3 IBA انتقال یافتند.گیاهچه هاي انتقال یافته به محیط IBA 10 تشکیل ریشه دادند.
واژه هاي کلیدي: کشت بافت، باززایی مستقیم، نمونه نوك ساقه، تکثیر
مقدمه
عناب از گیاهان دارویی ارزشمندي است که در طب سنتی ایران جایگاه ویژ هاي دارد. این گیاه بومی آسیاي جنوب شرقی، آسیاي میانه و قفقاز است که از چند هزار سال قبل در کشورهایی مانند چین، هندوستان، افغانستان، پاکستان و ایران کشت می شد و بعد به کشورهاي اطراف دریاي مدیترانه از جمله سوریه، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و بعد به کشورهاي شمال آفریقا منتقل شده است .عناب ازگیاهان بومی فلات ایران است و به طور عمده در استانهاي خراسان، گلستان، مازندران، گیلان، فارس، اصفهان، مرکزي، یزد، کرمان، لرستان، همدان، تهران، قزوین و قم حضور دارد .در حال حاضر چندین دارو از عناب تهیه می شود و توسعه کشت آن توسط باغداران به ویژه در استان خراسان، مورد توجه است .(1)
عناب با نام علمی Zizyphus jujube Mill. و مترادف باZ. vulgaris Lam می باشد. عناب به تیره Rhamnaceae تعلق دارد .(4) جنسZizyphus حدود 40 گونه دارد که همگی دیپلوئید بوده و داراي 24 کروموزوم هستند. عناب درختی خزان کننده به ارتفاع
6تا 8 و گاهی تا12متر می باشد. پوست تنه آن ناصاف، چوب آن محکم وبه رنگ قهوه اي است. شاخه هاي جوان آن در ابتدا سبز تیره و بعد قرمز تیره می شوند، در عناب دو نوع شاخه وجود دارد؛ تعداد زیادي از شاخه ها خزان کننده اند و درفصل زمستان از درخت جدا شده و به زمین می ریزند، گل و میوه ها بر روي این شاخه ها تشکیل می شوند، برخی دیگر از شاخه ها دایمی بوده و باعث رشد سالانه درخت می شوند، این شاخه ها قطورند و خود داراي تعدادي شاخه خزان کننده نیز هستند. در هر شاخه خزان کننده 5 الی 12 خوشه گل جانبی و در هر خوشه 7 الی 14 گل زرد رنگ به قطر 3 الی 6 میلیمتر وجود دارد .(2) به دلیل جرم مخصوص پایه زیاد چوب عناب به نسبت سایر گونه ها می توان از آن در صنایع چوب کاري، منبت کاري، ساخت قلیان، قنداق تفنگ، دسته بیل، تبر وداس، لنج سازي و در قنوات به عنوان سقف دیواره قنات استفاده کرد. از برگ وسرشاخه هاي سبز درختان عناب می توان به عنوان خوراك مناسبی براي دام استفاده کرد. عناب از جمله درختان مقاومی است که قابلیت رشد وتولید در زمین هاي کم آب وشور را دارا کمی باشد و توجه بیشتر به آن ضمن بالا بردن ظرفیت تولید محصولات کشاورزي در حفاظت خاك نیز می تواند موثر باشد. اکثر زمین هاي کشاورزي در استان خراسان جنوبی به دلیل شوري آب وخاك براي کشت بیشتر محصولات باغی مناسب نسیستند از اینرو، در برخی مناطق به ویژه در 20 سال گذشته عناب به عنوان محصول اصلی مطرح شده و هم اکنون سطح زیر کشت آن در خراسان جنوبی از 90 هکتار در سال 1367 به 780 هکتار در سال 1387 رسیده است. تطابق وسازگاري این محصول با محیط موجب شده در سال هاي اخیر غالب باغات احداتی در استان خراسان جنوبی به این محصول اختصاص داد ه شود ودر حال حاضر کمتر باغی را می توان یافت که در آن عناب کشت نشود. وهمین امر با گذشت زمان به صورتی در آمده که مردم نیز کاملا به این درخت وابسته شده اند ویکی از مهم ترین راه هاي امرار معاش خود را در گروه حفظ ونگهداري این درختان دیده اند .(3) حفظ جوامع گیاهی به دلیل تکیه گاه استواري که براي تداوم وارتقاي سطح زندگی انسانی به شمار می رود، اهمیت بسیاري دارد. عناب با توجه به تنوع فراوانی که دارد، یکی از ذخایر توارثی ارزشمند کشورمان محسوب می شود، این درخت به دلیل سازگاري فوق العاده با شرایط سخت محیطی به ویژه در مناطق کوهستانی به عنوان یکی از اجزاي پوشش سبز طبیعی، نقش مهمی را در تعدیل آب وهواي منطقه و جلوگیري از فرسایش خاك وایجاد روان آب سطحی باعث می شود .(4) بدلیل مشکلات در تکثیر این گونه با ارزش بدلیل عدم تولید پاجوش کافی و عدم تکثیر گیاه از طریق بذر و عدم ریشه زایی قلمه هاي این گونه اقدام به تکثیر آن با استفاده از تکنیک کشت بافت نمودیم.
مواد و روش ها
جهت این مطالعه از عناب استان خراسان رضوي، شهرستان کاشمر استفاده گردید. سرشاخه هاي این گیاه ابتدا به مدت نیم ساعت در آب مقطر ومایع دستشویی شسته شد.سپس در اتاق کشت و در شرایط استریل و با آب اتوکلاو شده نمونه هاي شسته شده به مدت 10دقیقه در هیپرکلریدسدیم که یک قطره تویین 20 به آن اضافه شده بود ضدعفونی شدند و با آب مقطر اتوکلاو شده آبکشی صورت گرفت، سپس در کلرید جیوه %0/1 به مدت سه دقیقه نمونه ها ضدعفونیشد وبا آّب مقطر استریل شستشو شد وسرانجام با اتانول %70 به مدت 2 ثانیه ضدعفونی می شوند وبا آب مقطر اتوکلاو شده شستشو صورت می گیرد. قسمت هاي اضافی و برگهاي توسعه یافته نمونه حذف وفقط نوك ساقه در حدود 1.5 سانتیمتربا یکی دو برگ کوچک نگهداري شد. نمونه هاي نوك ساقه در محیط کشت 1MS با مقادیر مختلف هورمون 0 2BAP mg/l)، 0.1، 0.5، 1، 1 .5، (2 قرار گرفت. PHهمه محیط ها قبل از اتوکلاو کردن 5.6 بود. همه محیط ها در شیشه هاي کوچک مربا ریخته شد ودر هر شیشه 2 نمونه کشت شد.نمونه ها در دماي 1±25 و در حدود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی قرار گرفت. براي هر تیمار 6 تکرار وجود داشت که بعدا چون چند نمونه از بین رفت، از طرح کاملا تصادفی نامتعادل جهت تجزیه واریانس
استفاده گردید و از نرم افزار SAS جهت تجزیه تحلیل آماري استفاده گردید.گیاهچه هاي حاصل جهت ریشه زایی به محیط 1IBA 10و3 و 5 انتقال یافتند.
نتیجه گیري
نمونه ها بعد از حدود دو هفته از نظر طویل شدگی، تعداد میانگره و برگ مورد ارزیابی قرار گرفت .از میان همه محیط هاي استفاده شده، گیاهچه هاي (فاقد هورمون) بیشتر رشد کردندو طویل تر شده بودند.دراز شدگی جوانه انتهایی بعد از 1 هفته شروع شد.در تمام محیط هاي مورد مطالعه قرار گرفته هیچ کالوسی در انتهاي نمونه ها حتی پس از گذشت زمان بسیار طولانی اي به وجود نیامد.تجزیه تحلیل آماري اثر هورمونBAP را در طویل شدگی ساقه در سطح احتمال %1 معنی دار نشان داد.
جدول-1 جدول تجزیه واریانس اثر مقادیر مختلف هورمون BAP بر طویل شدگی ساقه
بررسی داده ها با کمک آزمون دانکن نشان داد نمونه هاي قرار گرفته در محیط فاقد هورمون در سطح %99 تفاوت معنی داري را با دیگر محیط ها در مورد پاسخگویی به محیط مناسب جهت طویل شدگی ساقه دارند.
جدول-2 جدول مقایسه تیمارها به وسیله آزمون دانکن
تجزیه تحلیل آماري اختلاف معنی داري را در تعداد میانگره و برگ محیط فاقد هورمون (MS) نسبت به دیگر محیط ها نشان داد که علت آن همان طویل شدگی زیاد ریزنمونه در محیطMS است که به طور مستقیم بر تعداد میانگره و برگ ریزنمونه تاثیر می گذارد. ریزنمونه هاي تهیه شده از عناب خراسان رضوي(کاشمر) در همه محیط ها گل دادند که در گلدهی ریزنمونه ها اختلاف معنی داري مشاهده نشد. در نمونه هاي قرارگرفته در محیط و 3 IBA و 5 هیچ آتار ریشه اي مشاهده نشد. نمونه ها قرار گرفته در محیط 10 IBA از حدود 2هفته بعد آثار ریشه را نشان دادند.ریشه هاي تشکیل شده نا به جا واز منطقه طوقه بود و بعد از حدود 3هفته آثار کالوس بر روي ریشه ها نمایان شد.نمونه هاي ریشه دار شده جهت سازگاري به جی فی پات هاي اتوکلاو شده انتقال یافتند. در ریزنمونه هاي میانگره اي که در این محیط ها(0 BA mg/l، 0.1، 0.5، 1، 1.5، (2 قرار گرفتند پس از گذشت یک ماه جز مشاهده گل از منطقه میانگره افزایش قدي مشاده نشد.
شکل-1 افزایش قد ریزنمونه ها در محیطMS بعد از گذشت یک ماه
