بخشی از مقاله
چکیده
عصاره و آلکالوئید تولید شده از گیاه زینتی–دارویی سرئوس پرویانوس داراي ترکیبات موثره فراوانی است و بصورت گسترده اي در صنایع داروسازي و کشاورزي کاربرد دارد. تکثیر این گیاه به روش هاي سنتی - بذر ، قلمه و پاجوش - به کندي صورت میگیرد، در نتیجه امکان تولید انبوه گیاهچه براي کشت همزمان در سطوح گسترده وجود ندارد. به کار گیري کشت درون شیشه اي براي رفع این موانع می تواند کارآمد باشد.
با این هدف، آزمایشهاي مقدماتی روي امکان ریز افزایی انجام شد. پس از گذشت 45 روز، متغیرهاي اثر محیط بر باززایی از آروئل، تولید کالوس شاخه زا و ریشه زایی در محیطهاي مختلف ثبت و مورد ارزیابی قرار گرفت. محیطهاي حاوي ترکیبات هورمونی TDZ، Kinetin وBAP به ترتیب باعث تولید کالوس شاخه زاي بیشتر و باززایی گیاه از آروئل گردید. محیط 4 میلی گرم در لیتر 2,4-D نسبت به سایر محیط ها و رقم Cereus hildmannianus fma monstrosa نسبت به رقمCereus jamacaru f. monstrosus سبب ریشه زایی بیشتر شد.
مقدمه
سرئوس پرویانوس گیاهی ازخانواده Cactaceae می باشد. این گیاه جند ساله با الگوي رشد ستونی بوده وبه نواحی نیمه گرمسیري سازگار می باشد . - 5 - در دهه هاي اخیر عصاره تولید شده از گیاه سرئوس و میوه آن بدلیل فعالیتهاي فیزیولوژیکی متنوع همجون توانایی بر طرف نمودن قارجهاي پوستی، درمان بیماریهاي پروستات،بیماریهاي قلبی وعصبی ، داشتن انواع استراز در موم میوه،اسیدهاي چرب غیر اشباع و... در صنایع داروسازي و کشاورزي استفاده می شود.
تکثیر سرئوس بیشتر به روش بذر ، قلمه وپاجوش است که به دلیل کند رشد بودن این گیاه در سطوح کوچک قابل استفاده است، لذاروش کشت بافت براي تولید انبوه گیاهجه و تولید کالوس و استخراج مواد موثرآن در کوتاه مدت مناسب به نظرمی رسد. درزمینه ریزافزایی این گیاه در شرایط کشت بافت گزارشهاي اندکی آن هم مربوط به سایر کشورها و کاکتوسهاي دیگرموجوداست. در ایران گزارشی مبنی بر افزایش سرئوس به روش کشت بافت یا استخراج موادموثرآن وجودندارد.
مواد و روشها
ریز نمونه ها از گیاهان 2 ساله سرئوس پرویانوس تهیه گردید، ساقه هاي گیاه ابتدا یک دقیقه با الکل 96 در صد شستشو داده و بعد از شستشو با آب مقطراستریل، به مدت20 دقیقه با محلول 1 درصد هیپوکلریدسدیم به همراه یک قطره تویین 20 ضدعفونی سطحی گردیدند. سپس بعد از چند مرتبه شستشو با آب مقطر استریل ازآنها ریزنمونه تهیه گردید.ریزنمونه ها به طور تصادفی،از قسمتهاي مختلف گیاه انتخاب شدند.
ریزنمونه هاي تهیه شده روي محیط کشت پایه MS همراه با 3 درصد ساکارز، 8g/l فیتوآگار و pH=5/8 و غلظتهاي مختلفی از تنظیم کننده هاي رشد کشت گردیدند. در این آزمون، تعداد 25 تیمار هورمونی با انواع و غلظتهاي مختلف در 3 تکرار که هر تکرار شامل 5 ریزنمونه بود مورد استفاده قرارگرفت. کشتها در دماي 25±1oC و تاریکی کامل در اتاق رشد قرار داده شدند. بعدازگذشت یک ماه درشدت نور 30 µmolm- 2s-1 با فتوپریود16 ساعت روشنایی، به مدت3 ماه قرار داده شدند. هر 3 هفته یکبارریزنمونه هادرمحیط کشت تازه بازکشت شدند. این آزمایش بصورت فاکتوریل، با طرح پایه کاملا تصادفی و با 3 تکرار انجام شد. داده هاي حاصل با استفاده از نرم افزار SAS تجزیه گردید.
نتیجه وبحث
اثر محیط کشت بر تولید کالوس شاخه زادردورقم تفاوت معنی داري داشت. بطوریکه رقم هفت پر فقط در محیط - 1mg/l - NAA - 5 - mg/l+ BAP توانست کالوس شاخه زا تولید نماید. از 25 محیط، 16 محیط تولید کالوس شاخه زا نمودند که بهترین محیط از نظرمیزان تولید کالوس شاخه زا محیط شماره 16 با میزان هورمون TDZ - 0/07 mg/l - و - 0/05mg/l - NAAو پایین ترین آن مربوط به محیطهاي شماره 14 - ،23، - 5 که درآن هورمونهاي IBA یا TDZ باغلظت بالابه کار رفته بود.
محیط هاي شماره 13،11،10،7،4،2 که در آنها غلظتهاي متفاوتی از BAP و NAA بکاررفته بود تفاوت معنی دار نداشتند. طبق نتایج در تولید کالوس شاخه زامهمترین فاکتور ترکیب هورمونهاست،بطوریکه ترکیب هورمونی که بیشترین اثر رادر تولید این نوع کالوس راداشت با کمی افزایش غلظت کمترین تاثیر را داشت. درآزمایش باززایی ازآروئل، بهترین محیط، محیط شماره1و2 بامیزان هورمون 4mg/l - وMS+ 2,4-D - 4mg/l - + Kinetin - 6 و کمترین آن در محیطهاي 16 - ،23، - 24 که حاوي مقادیر مختلف TDZ و NAA بود. ترکیب هورمونی BAP و NAA بعد از NAA وTDZ و همردیف 2,4-D - 4mg/l - و Kinetin - 6mg/l - قرار گرفتند. بین دو رقم و محیطها از نظر باززایی از آروئل تفاوت معنی دار بود.
نکته اي که در این آزمایش مشاهده گردید این بود که اکثر ریزنمونه هایی که از قسمت میانی و مریستمی گرفته شده بودند تولید گیاهچه نمودند. به نظر می رسد هر چه قدرت شاخه زایی هورمون کمتر باشد در باززایی از آروئل مهمتر باشد. شاید یکی از دلایل آن این باشد که در تولید گیاهچه از طریق آروئل خواب جوانه باید شکسته شود و براي آن ترکیب متعادلی از اکسین و جیبرلین و سیتوکینین مورد نیاز می باشد که اکسین و جیبرلین غلظت بالاتري داشته باشند.
ایندول بوتیریک اسید تولید هیچ گیاهچه اي نکرد. درآزمایش ریشه زایی ریز نمونه ها، محیطهاي مختلف سبب ریشه زایی گردید که بالاترین میزان تولیدریشه متعلق به محیط 5 - و - 4 با میزان هورمون MS+ 2,4-D - 4mg/l - +Kinetin - 6 mg/l - و کمترین آن مربوط به محیطهاي شماره 3 - ، - 4 با ترکیبات BAP,NAA,GA3 بود. اختلاف دو رقم از نظر تولیدریشه معنی دار بوده ورقم شاخه نباتی ریشه زایی بهتري داشت. دراین مورد در درجه اول ژنتیک و بعد محیط کشت موثربود.
در سایر مطالعات مشابه آپرسیدا - 1994 - بهترین محیط کالوس زایی را 4mg/l - و - 6 کینتین4 mg/l+ توفوردي به همراه 15درصد شیره نارگیل بامحیط کشت پایه MS معرفی کرد. او دریافت این محیط کشت با غلظت 4mg/l - و - 6 کینتین با داشتن کالوسهاي شاخه زاي بیشتر تعداد شاخساره کمتري تولید می کند و باکم شدن میزان کینتین به 4mg/l با وجود کالوسهاي فشرده تعداد شاخه بیشتري می دهد . - 1 - ماریاسسیلیا - 2002 - در کشت بافت آپونتیا بهترین محیط کشت شاخه زایی را 2mg/l بنزیل آدنین پورین2 - mg/l+،5، - 10 ایندول بوتیریک اسید MS+ معرفی نمود . - 2 - یاسین محمدیاسین - - 2004 براي شاخه زایی آپونتیا فیکوس ازمحیط کشت - 2mg/l - بنزیل آدنین - 0/01 mg/l - + اسید نفتالین استیکMS + استفاده نمود. - 4.
