بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
ارزیابی تأثیر ساز و کار نظارتی راهبری شرکتی بر عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران
چکیده :
از زمانی که مالکیت از مدیریت تفکیک شده است، نظارت بر مدیران بسیار دشـوار گردیـده است؛ بنابراین سازوکارهای نظارتی متعددی پیشنهاد گردیده تا بتواند هزینه هـای نماینـدگی را کاهش دهد . هدف این پژوهش ، بررسی تأثیر سازوکار نظارتی راهبری شرکتی(تمرکز مالکیت) بر عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران است . فرضیه ی پـژوهش ایـن است که رابطه ی معنی داری بین تمرکز مالکیت و عملکرد شرکت ها وجود دارد . برای آزمـون فرضیه ها از همبستگی استفاده شده است . در این پژوهش، تمرکـز مالکیـت متغیـر مسـتقل و عملکرد شرکت (نسـبت هـای متغیـر وابسـته هسـتند. نمونـه ی آمـاری پژوهش شامل 56 شرکت طی سال های 1384 تا 1386 می باشد . یافته هـای پـژوهش نشـان می دهد که بین تمرکز مالکیت و نرخ بازده دارایی ها رابطه ی معنی داری وجود دارد اما وجـود رابطه بین تمرکز مالکیت با نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام تایید نگردید.
واژه های کلیدی : راهبری شرکتی، سـاختار مالکیـت، ارزش شـرکت، تمرکـز مالکیـت، عملکرد شرکت.
-1 مقدمه
از زمانی که مالکیت از مدیریت تفکیک شده است نظارت بر مدیران بسـیار دشـوار گردیـده است . بنابراین ساز و کارهای های نظارتی متعددی پیشنهاد گردیده است تا بتواند هزینه هـای نمایندگی را کاهش دهد. استقرار مناسب ساز و کارهای راهبری شرکتی اقدامی اساسـی بـرای استفاده ی بهینه از منابع ، ارتقای پاسخگویی ، شفافیت ، رعایت انصـاف و حقـوق همـه ی ذی نفعان شرکت است .برای کاهش هزینه های نمایندگی ، راهبری شرکتی از سیستم های نظارتی متفاوتی استفاده می کند که این ساز و کارها به صورت زیر می باشـند :الـف - سـاز وکارهـای برون سازمانی (محیطی )ب - ساز وکارهای درون سازمانی -پ - قوانین دولتی(حسن ، (2009
هریک از ساز و کارها ی درون سازمانی و برون سازمانی، برفرایندها و فعالیت های شرکت هـا نظارت دارند و موجب ارتقای پاسـخگویی و دسـتیابی بـه سـایر هـدف هـای راهبـری شـرکتی میشوند. یکی از این ساز و کارها ، تمرکز مالکیت می باشد .
رابطه ی بین تمرکز مالکیت1 و عملکرد شرکت موضوعی مهم و مسـتمر در متـون مـدیریت مالی است . این بحث به رساله ی برل و مینز( 1932) 2 برمـی گـردد کـه طبـق آن بایـد بـین پراکندگی سهام داران و عملکرد بنگاه یک رابطه ی معکوس مدنظر قرار گیرد ( هارولد و بلن3 ، .( 2001 در واقع با افزایش اندازه ی شرکت ها ساختار مالکیت پراکنده تر مـی گـردد و حضـور مدیران در عرصه ی مالکیـت افـزایش و بـه تبـع آن مسـاله ی نماینـدگی از اهمیـت بیشـتری برخوردار می گردد . ( صادقی شریف و کفاش پنجه شاهی، .( 1388 هر چه تعداد سـهام داران عمده در ترکیب مالکیت شرکت بیشتر باشد باعث تسهیم نظارت و کنتـرل میـان سـهام داران عمده می شود و تضاد منافع بین آن ها کاهش می یابد ؛ بنابراین بازده حقـوق صـاحبان سـهام شرکت نیز افزایش می یابد .
این پژوهش به دنبال بررسی تأثیر تمرکز مالکیت بر عملکـرد شـرکت هاسـت ؛ بـه همـین منظور برای سنجش عملکرد شرکت از نسبت هـای ROA , ROE و BP اسـتفاده شـده و بـا
استفاده از آزمون همبستگی ، جهت و میزان این تأثیر را مشخص کرده و معناداری ضـرایب بـه دست آمده را آزمون می کنیم . در این راستا ابتدا مبـانی نظـری ، پیشـینه ی پـژوهش شـامل مبانی تئوریک مشتمل بر تعاریف ، نظریات و فرضیه های مرتبط با موضوع و پیشینه ی تجربـی پژوهش و نظرات و نتیجه گیری های پژوهش گـران مختلـف ارایـه مـی گـردد . پـس از آن در بخش روش پژوهش نوع پژوهش ، متغیرهـای پـژوهش ، جامعـه ی آمـاری ، نمونـه و نحـوه ی انتخاب آن و روش مورد استفاده برای تحلیل داده ها معرفی می شوند و در ادامه فرضـیه هـای پژوهش ، یافته های پژوهش آورده خواهد شد. در پایان نیز نتیجـه ی پـژوهش و پیشـنهادهای حاصل از آن ارایه خواهد گردید.
-2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
در روابط نمایندگی ، هدف مالکان حداکثرسازی ثروت است و بنابراین به منظـور دسـتیابی به این هدف بر کار نماینده نظارت می کنند و عملکرد او را مورد ارزیابی قرار می دهند . در این صورت سؤال مطرح این است که آیا متفاوت بودن ساختار مالکیت در شرکت هـا مـی توانـد بـر عملکرد آن ها تأثیر گذار باشد ؟ با دستیابی به پاسخ این سـؤال ، مـی تـوان بـه منظـور بهبـود عملکرد شرکت اقدامات مناسب تری را به عمل آورد و تصمیم گیرندگان و سرمایه گـذاران نیـز به منظور دستیابی به عملکرد بهینه برای واحدهای اقتصادی به ترکیب مالکان شرکت ها توجـه خواهند کرد . بنابراین بررسی رابطه ی بین تمرکز مالکیت و عملکرد شـرکت هـا بـرای ارزیـابی بهتر و دقیق تر استفاده کنندگان از عملکرد مدیران ضروری به نظر می رسد .
از طرف دیگر ، عوامل بسیاری بر عملکرد شرکت ها موثرند و تا کنون پژوهش هـای زیـادی برای مشخص کردن رابطه ی متغیرهای مالی و حسابداری شرکت ها و عملکـرد آن هـا صـورت گرفته اما به تمرکز مالکیت به عنوان یکی از سازوکار هـای نظـارتی حـاکمیتی تـأثیر گـذار بـر عملکرد شرکت ها - به ویژه در ایران - کمتر توجه شده است. بنابراین می توان سوال پـژوهش را بدین گونه مطرح نمود : آیا بین ساز و کارهای نظـارتی راهبـری شـرکتی و عملکـرد شـرکت رابطه ی معنی داری وجود دارد ؟
در یک نگاه کلی، راهبری شرکتی شامل ترتیبات حقوقی ، فرهنگی و نهادی مـی شـود کـه سمت و سوی حرکت و عملکرد شرکت ها را تعیین مـی کننـد . عناصـری کـه در ایـن صـحنه
حضور دارند عبارتند از سهام داران و ساختار مالکیت ایشان ، اعضـای هیئـت مـدیره و ترکیـب آنان، مدیریت شرکت که توسط مدیر عامل یا مدیر ارشد اجرایی هدایت مـی شـود و سـایر ذی نفع ها که امکان اثرگذاری بر حرکـت شـرکت را دارنـد ( سـلمن و سـلمن1 ، .( 1984 یکـی از مقولات مهم در راهبـری شـرکتی آگـاهی از سـاختار و تمرکـز مالکیـت و درجـه بنـدی آن در مقیاس های استاندارد است تا با استفاده از آن بتوان استراتژی هـای لازم در اسـتقرار راهبـری شرکتی را تدوین نمود . پژوهش های صورت گرفته در این زمینه به طور خلاصـه در زیـر ارایـه گردیده است:
حسن(2009) 2 طی یک پژوهش به بررسی تأثیر سازوکار نظارتی راهبری شرکتی ، ساختار سرمایه و ارزش شرکت پرداخته است . سازوکار نظارتی راهبری در این پژوهش ، تمرکز مالکیت بوده است . هدف ، بررسی جامعی از روابط بین تمرکز مالکیت و ارزش شرکت ، تمرکز مالکیـت و اهرم مالی شرکت و اهرم و ارزش شرکت در کشور استرالیا بوده اسـت . ایـن بررسـی بـر روی 100 شرکت غیرمالی پذیرفته شده در بورس اوراق بهـادار اسـترالیا طـی سـال هـای 1993 تـا 2008 انجام شده است . متغیر وابسته در این پـژوهش تمرکـز مالکیـت و متغیرهـای مسـتقل عبارت اند از اهـرم مـالی و ارزش شـرکت. در ایـن پـژوهش بـرای آزمـون فرضـیه هـا از روش رگرسیون حداقل مربعات (OLS) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد بـین تمرکـز مالکیت و ارزش شرکت، بین تمرکز مالکیت و اهـرم مـالی شـرکت و بـین اهـرم مـالی و ارزش شرکت رابطه ی معنی داری وجود دارد. .
بلبل 3و همکاران ( 2008) به بررسی تأثیر تمرکز و ساختار مالکیت بر عملکرد نمونـه ای از شرکت های فعال در بورس اوراق بهادار سریلانکا پرداختند. نمونه ی مـورد بررسـی شـامل 45 شرکت است . متغیرهای وابسته این پژوهش شامل ROA ، نسبت کیو تـوبین و نسـبت ارزش بازار به ارزش نقدی هستند که برای ارزیابی عملکرد شرکت مـورد اسـتفاده قـرار مـی گیرنـد و متغیر مستقل نیز تمرکز مالکیت است . جهـت سـنجش تمرکـز مالکیـت از 5 متغیـر متفـاوت استفاده شده است . فرضیه اصلی پژوهش این است که تمرکز مالکیت بـر عملکـرد شـرکت هـا موثر است ، این فرضیه در قالب یک مدل تعریف شده و با اسـتفاده از همبسـتگی و رگرسـیون بررسی گردید . نتایج نشان داد که تمرکز مالکیت بر ROA شرکت تاثیر مثبت داشته است.
وی هو1 و همکاران ( ( 2008 تعداد 304 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار کشور چین را طی سال های 2003 تا 2005 مورد بررسی قرار دادند . هدف از ایـن پـژوهش بررسـی رابطه بین سازوکارهای راهبری شرکتی داخلی و عملکرد شرکت ها بوده است . فرضـیه ی اهـم پژوهش این است که بین تمرکز مالکیت و عملکرد شرکت رابطـه ی معنـی داری وجـود دارد . متغیرهای پژوهش نسبت کیو توبین و تمرکز مالکیت هستند . برای سنجش تمرکـز مالکیـت از درصد سهام تحت تملک گروه های مختلف سهام داران استفاده شده است. هم چنین انـدازه ی شرکت و ویژگی های هیئت مدیره به عنوان متغیرهای کنترلی در نظر گرفته شده انـد . جهـت آزمون فرض پژوهش از همبستگی استفاده شده است . نتایج این پژوهش نشان داده اسـت کـه بین تمرکز مالکیت و عملکرد شرکت همبستگی معنادار قوی و منفی وجود دارد .
کاپوپولوس ولازاری توس( 2007) 2 تاثیر ساختار مالکیت بر عملکرد شرکت را با استفاده از اطلاعات 175 شرکت یونانی مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که ساختار مالکیت متمرکز به گونه ای مثبت با سود آوری بالاتر شرکت ارتباط دارد و برای کسب سود آوری بالاتر به مالکیت با پراکندگی کمتر نیاز است .
گروهی از پژوهشگران3 در سال 2006 تعـداد 304 شـرکت فعـال در بخـش هـای مختلـف کشورهای مصر ، اردن ، عمان و تونس را بـه منظـور ارزیـابی رابطـه ی بـین سـاختار مالکیـت، عملکرد شرکت و راهبری شرکتی مورد بررسی قرار دادند . در این پژوهش ، علاوه بر مطالعـه ی عوامل تعیین کننده ی تمرکز مالکیت ، تأثیر تمرکز مالکیت بر عملکـرد شـرکت نیـز سـنجیده شده است. جهت تعیین تمرکز مالکیت در این پژوهش از درصد سهام تحت تملک سه سهامدار عمده ی شرکت که سهم هر یک از آن ها بیشتر از %10 کل سهام شـرکت مـی باشـد اسـتفاده شده است. دوره ی زمانی مورد بررسی از سال 2000 تا 2002 و از روش آماری حداقل مربعات استفاده گردیده است . نتایج پژوهش نشان می دهد بین تمرکز مالکیـت و نسـبت کیـو تـوبین رابطه ی معنی داری وجود دارد و اصلاح و بهبود سازوکار راهبری شرکتی می تواند بـر عملکـرد شرکت ، تأثیر مثبتی داشته باشد .
فرث4 و همکاران ( ( 2002 در بررسـی خـود بـر روی 549 شـرکت در کشـور چـین طـی سال های 2000 - 1998 نشان دادند که بین سازوکارهای نظارتی راهبری شـرکتی و عملکـرد شرکت ها رابطـهی معنـی داری وجـود دارد . ضـمناً بـین سـازوکارهای راهبـری مختلـف نیـز همبستگی وجود دارد و این شیوه ها بر حسب شرایط می توانند جایگزین یکدیگر شوند .
نمازی و کرمانی (1387) تأثیر راهبری شرکتی (ساختار مالکیت) را بر عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار دادنـد . هـدف ایـن پـژوهش بررسـی تاثیر ساختار مالکیت بر عملکرد شرکت های پذیرفتـه شـده در بـورس اسـت . فرضـیه ی اهـم پژوهش این است که رابطه ی معنی داری بین ساختار مالکیـت شـرکت هـا و عملکـرد آن هـا وجود دارد . فرضیه های اخص این پژوهش مبتنـی بـر رابطـه ی بـین نـوع سـاختار مالکیـت و عملکرد شرکت هاست . برای آزمون هر یک از فرضیه ها چهار مدل بر اساس متغیرهای وابسته تعریف گردید . نمونه ی آماری پژوهش شامل 66 شرکت طی سال های 1382 تا 1386 اسـت. روش آماری مورد استفاده جهت آزمون فرضیه هـای مطـرح شـده در ایـن پـژوهش داده هـای ترکیبی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که رابطه ی معنـی دار و منفـی بـین مالکیـت نهادی و عملکرد شرکت و رابطه ی مثبت و معنی داری بین مالکیت شرکتی و عملکرد شـرکت وجود دارد. مالکیت مدیریتی به صورت معنی دار و منفی بر عملکرد تاثیر می گذارد و در مـورد مالکیت خارجی، اطلاعاتی که بیانگر مالکیت سـرمایه گـذاران خـارجی در شـرکت هـای نمونـه آماری باشد مشاهده نگردید. در مالکیت خصوصـی نیـز بهتـر اسـت مالکیـت عمـده در اختیـار سرمایه گذاران شرکتی باشد . به طور کلی ، بین ساختار مالکیت شـرکت هـا و عملکـرد آن هـا رابطه ی معنی داری وجود دارد.
حساس یگانه و قنبری ( ( 1386 بـه بررسـی رابطـه بـین سـازوکارهای راهبـری شـرکتی و عملکرد شرکت های سهامی با استفاده از دو معیار کیو توبین و رشد سـود خـالص پرداختنـد و نشان دادند که شفافیت اطلاعاتی و نسبت حضور اعضا غیر موظف در ترکیب هیئـت مـدیره بـر عملکرد شرکت تأثیری ندارد اما وجود حسابرس داخلی و سـرمایه گـذاران نهـادی بـا عملکـرد شرکت رابطه مستقیم دارند. نتایج کلی پژوهش ها حاکی از وجود ارتباط معنی دار بین تمرکـز مالکیت و عملکرد شرکت هاست .
- 3 روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر درصدد بررسی این سوال است که نقش تمرکـز مالکیـت بـه عنـوان یکـی از سازوکارهای نظارتی راهبری شرکتی بر عملکرد شرکت ها چیست ؟
-1 - 3 فرضیه های پژوهش
برای پاسخگویی به سؤال اصلی پژوهش چهار فرضیه اصلی تـدوین گردیـده اسـت کـه ایـن فرضیه ها در سطح کل شرکت های عضو جامعه آماری مورد آزمون قرار گرفتند. این فرضیه هـا به صورت زیر دسته بندی شده اند:
فرضیه ی اول: بین تمرکز مالکیت و بازده حقوق صاحبان سهام((ROE رابطـه ی معنـی داری وجود دارد.
فرضیه ی دوم: بین تمرکز مالکیت و نرخ بازده دارایی ها (ROA) رابطه ی معنـی داری وجـود دارد.
فرضیه ی سوم: بین تمرکز مالکیـت و نسـبت ارزش بـازار بـه ارزش دفتـری ( ( BP رابطـه ی معنی داری وجود دارد.
- 2 - 3 جامعه ی آماری و انتخاب شرکت ها
جامعه ی آماری پژوهش حاضر را کلیه ی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهـادار تهران تشکیل می دهند . برای تعیین نمونه ی مورد مطالعه ، شرکت هایی از جامعـه ی آمـاری یاد شده انتخاب گردیده اند که :
- 1 پایان سال مالی آن ها 29 اسفند باشد.
- 2 از سال 1384 تا 1386 در بورس حضور داشته باشند .
- 3 شرکت ها بین سال های 1384 تا 1386 تغییر سال مالی نداشته باشد.
- 4 اطلاعات مورد نیاز شرکت در دسترس باشد.
با اعمال محدودیت های فوق و بر اساس نمونه گیری تصادفی در ایـن پـژوهش تعـداد 56 شرکت به عنوان نمونه ی پژوهش انتخاب شده اند.
-3 -3 روش گردآوری داده ها
روش انجام پژوهش به صورت همبستگی رابطه ای بوده و بـا داده هـای واقعـی شـرکت هـا سروکار دارد. برای فراهم کردن اطلاعات شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهـادار تهـران که با توجه به متغیرهای پژوهش ، مربوط به صورت های مالی شـرکت هـا مـی شـود از منـابع مختلفی از جمله لوح های فشرده ی سازمان بورس اوراق بهادار ، نرم افـزار تـدبیرپرداز، سـایت اطلاع رسانی شرکت بورس و سازمان بورس استفاده شده است . برای پردازش داده ها، نرم افزار SPSS به کار گرفته شده است .
- 4 - 3 روش تجزیه و تحلیل داده ها
روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی است؛ پژوهش های همبستگی شامل پژوهش هایی است که در آن سعی می شود رابطه ی بین متغیرهای مختلف با استفاده از ضریب همبستگی کشف یا تعیین شود . در این نوع پژوهش ها ، ضریب تعیین (مربع ضریب همبستگی ) معیاری است که شدت رابطه بین متغیر مستقل و متغیر وابسته را تشریح می کند . مقدار این ضریب در واقع مشخص کننده ی آن است که چند درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیر مستقل توضیح داده می شود . به عبارتی ، تحلیل همبستگی ابزاری آماری است که بوسیله آن میتوان درجهای که یک متغیر به متغیری دیگر، از نظر خطی، مرتبط است اندازهگیری کرد. در همبستگی درباره دو معیار بحث میشود: ضریب تعیین و ضریب همبستگی .
ضریب تعیین :
ضریب تعیین مهمترین معیاری است که با آن میتوان رابطه بین دو متغیر y,x را توضیح داد. ضریب تعیین توانائی و قابلیت معادله (الگو) رگرسیون در پیشبینی تغییرات متغیر وابسته براساس تغییرات متغیر مستقل را نشان میدهد و مقدار آن بین صفر و یک می باشد.
