بخشی از مقاله
استفاده از پس ماندهای کدوی تخمه کاغذی برای تغذیه دام و حاصلخیزی خاک
چکیده
یکی از راهکارهای جلوگیری از هدر رفت انرژی و حداکثر استفاده بهینه از امکانات موجود مدیریت صحیح پسماندهای محصولات کشاورزی است. کدوی تخمه کاغذی به خاطر داشتن استرول های مهم با اثرات چشمگیر در درمان بیماری تورم پروستات و مشکلات دستگاه ادراری، یکی از مهمترین گیاهان دارویی است. امروزه تجارت جهانی در زمینه کدوی تخمه کاغذی رشد چشمگیری داشته است. با اینکه این گیاه برای دانه های با ارزشش کشت می شود اما بقایای زیادی از این گیاه (پسماند) به جا می ماند که می توان این پسماند را به خوبی مدیریت کرد. پسماند این گیاه حدود ۲۹ تن میوه تر در هکتار و ۳۸۰۰ کیلوگرم بقایای برگ و ساقه در شرایطی مانند استان کرمانشاه است. از این پس ماند می توان برای تغذیه دام و حاصلخیزی خاک استفاده نمود. همچنین از پس ماند حاصل از روغن گیری این گیاه و کنجاله آن به عنوان کود آلی و تغذیه دام استفاده می شود.
کلمات کلیدی: کدوی تخمه کاغذی - پس ماند- تغذیه دام - حاصلخیزی خاک
مقدمه: کدوی تخمه کاغذی (Cucurbita pepo L . subsp . pepo var styrica ( Gerb ) یکی از مهمترین گیاهان دارویی است که نخستین بار در قرن نوزدهم در اثر جهش از مزارع منطقه شتریا واقع در اتریش به دست آمد. دانه های این رقم از کدو دارای ویژگی منحصر به فرد فقدان پوست است. از این رو می توان به راحتی آنها را آسیاب و روغن آن را استخراج کرد (واگنر، ۲۰۰۰؛ تپنر، ۲۰۰۰). کدوی بدون پوست بخاطر داشتن یک غشاء نازک بر روی پوسته بذر و چربی دانه های آن معروف است. بنابراین به دلیل فقدان پوست دانه ها به آسانی شکسته می شود و روغن خوراکی آن قابل استحصال است. با توجه به اثرهای متعدد این گیاه در درمان بیماری هیپرپلازی خوش خیم پروستات و مشکلات مجاری ادراری، داروهای زیادی در تمامی نقاط دنیا از این گیاه تولید می شود )برقی لشکری، 1382) از کنجاله، این گیاه در فرایند استخراج روغن حاصل شده فقط برای تغذیه دام و کود دهی به زمین استفاده می شود (پیرسین، 2009) برنجی و دزو (۲۰۰۰) گزارش کردند که در کدوی تخمه کاغذی، ارقام دارای میوه های کوچک جهت تولید روغن و ارقام دارای میوه های درشت جهت تولید بذر و استفاده از گوشت میوه برای دام، مناسب تر هستند. در ابتدا کدوی تخمه کاغذی در لیتونی بعنوان علوفه برای دام کشت گردید اما بعدها برای استفاده های خوراکی انسان کشت و کار گردید جارینه و همکاران، ۲۰۰۷). اتحادیه اروپا به کشورهای عضو پیشنهاد کرده است که می توان از ضایعات روغن این گیاه
نیز مانند آفتابگردان، سویا و کلزا به عنوان سوخت بیو دیزل در موتورهای دیزلی استفاده کرد (اسپیناس و همکاران، 2009) همچنین پسماندهای روغن گیری و کنجاله دانه حاوی ۷۰٪ چربی و ۴۰% پروتئین است که منبع خوبی از نظر چربی و دیگر ترکیبات برای تغذیه حیوانات است (جارينه و همکاران، 2007) کنجاله دانه مقادیر زیادی اسیدهای امگا ۳ تقریبا ۶۰٪ دارد که این میزان دو برابر میزان آن در روغن ماهی است (کرفت و همکاران، 2002) میزان عملکرد میوه ۱۵ تا ۸۰ تن در هکتار است که از این مقدار 0.9 تا 5.1 تن دانه خشک به دست می آید (رابینسون و دکر، 1997) هدف از این تحقیق بررسی میزان پس ماندها حاصل از کشت کدو تخمه کاغذی و همچنین تعیین خصوصیات کیفی پسماندهای آن (میوه کدوی تخم کاغذی برای تغذیه دام در شرایط استان کرمانشاه است.
مواد و روش ها این آزمایش در سال زراعی ۱۳۸۷- ۱۳۸۶ در مزرعه ایستگاه تحقیقات زراعت های آبی ماهیدشت واقع در شهرستان کرمانشاه به ترتیب با طول و عرض جغرافیایی ۴۶ درجه و ۲۶ دقیقه شرقی، و ۳۴ درجه و ۸ دقیقه شمالی و ارتفاع ۱۳۶۵ متر از سطح دریا، انجام شد. کشت کدوی تخمه کشت کدوی تخمه کاغذی در ۱۶ اردیبهشت صورت گرفت، ۱۰۰ کیلوگرم كود سوپر فسفات تریپل و ۱۰۰ کیلوگرم کود نیتروژن به صورت نواری به زمین اضافه شد. بذرها قبل از کاشت با محلول قارچ کش مانکوزب ضدعفونی و سپس در محل داغاب جوی ها به صورت کپه ای (3-4) بذر در هر چاله کشت شدند. برای کشت سه كرت 5.272 احداث شد. فاصله ردیف های کدوی تخمه کاغذی 5.2 متر و فاصله بوته ها روی ردیف، ۴۰ سانتیمتر در نظر گرفته شد. نمونه برداری ها از کدوی تخمه کاغذی از کرت وسط صورت گرفت و دو ردیف دیگر بعنوان اثر حاشیه ای در نظر گرفته شد. برداشت کدوی تخمه کاغذی از اواخر مرداد شروع و تا اوایل مهر ادامه داشت. در زمان برداشت پس از خارج کردن بذرهای کدوی تخمه کاغذی از میوه ها به مدت ۷ تا ۱۰ روز در سایه خشک شدند و عملکرد بذر در سطح نمونه برداری در نظر گرفته شد. عملکرد تر میوه در زمان برداشت از هر کرت محاسبه شد. سپس برای تعیین عملکرد خشک میوه ، برگ و ساقه هر کدام از این بافتهای گیاهی جداگانه برداشت و به مدت ۴۸ ساعت در آون در دمای ۶۰ درجه سانتیگراد خشک شد. برای تعیین کیفیت علوفه میوه کدوی تخم کاغذی ابتدا میوه خشک شد و سپس پودر شد، آنالیز تقریبی میوه کدوی تخمه کاغذی در مرکز تحقیقات دامپروری استان کرمانشاه صورت گرفت. نتایج: مقدار عملکرد دانه، عملکرد میوه تر، عملکرد میوه خشک شده کدوی تخمه کاغذی، عملکرد برگ و ساقه با مصرف بهینه ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار( جدول ۱ ) آمده است. مشاهده می شود حجم بالایی از این گیاه بعنوان پس ماند باقی می ماند که می توان از آن برای تغذیه دام و حاصلخیزی زمین استفاده نمود. میوه کدوی تخمه کاغذی را می توان به صورت تازه، سیلو یا بصورت میوه خشک شده بعنوان ماده ای تغذیه ای در جیره غذایی دام وارد نمود. لازم به توضیح است می توان پس از برداشت دانه میوهای کدو تخمه کاغذی را در معرض نور خورشید خشک کرد و آن را انبار نمود این شیوه مشکلات سیلو کردن را به همراه ندارد. وجود بقایای گیاهی هم چنین در کنار بهبود خواص فیزیکی خاک مانع از فرسایش خاک شده و به این ترتیب خاک با ارزش زراعی در اراضی کشاورزی حفظ می شود. بنابراین وجود این بقایای گیاهی در مزارع موجب افزایش تولید محصولات کشاورزی و کاهش هزینه ها و در نهایت بهره وری بیشتر در بخش کشاورزی می شود و از معایب وجود بقایای گیاهی غلات در اراضی کشاورزی، بوجود آمدن یک اکوسیستم زراعی یا کشاورزی یک اکوسیستم مصنوعی و انسان ساخت است در محیط حالت طبیعی نداشته و منجر به جلب آفات می شود (برزگر، 1378) از اینرو پیشنهاد می شود برای جلوگیری از گسترش آفت و بیماری حاصل از بقایای اضافه شده برگ و ساقه کدوی تخمه کاغذی به زمین در کشت بعدی این گیاه گیاهان خانواده کدوییان و سایر صیفی جات کشت نگردد. اما برگرداندن بقایای برگ و ساقه کدوی تخمه کاغذی برای سایر محصولات زراعی به عنوان هوموس سودمند است. با توجه به اینکه این بقایا خشبي نبوده به راحتی با شخم زدن با خاک مخلوط می گردد و مشکلی برای کشت بعدی ایجاد نمی کند. نتایج آنالیز تقریبی علوفه روی ضایعات میوه های کدوی تخمه کاغذی (جدول ۲) نشان داد که میوه این گیاه از لحاظ درصد پروتیئن، فیبر و املاح معدنی مانند ca و p برای تغذیه دام مفید است. تجربه نشان داده است در صورتی که مقدار عناصر معدنی مورد نیاز در تغذیه حیوان کافی نباشد کمبود رشد، عدم باروری و کم شدن فرآورده ای دامی را بدنبال خواهد داشت (کریمی، 1380) نتایج تجزیه ارزش غذایی دانه گندم، جو، یونجه، شبدر، برگ و طوقه چغندرقند که توسط بخش دامپروری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه به عمل آمد نشان داد که با ارزش غذایی کدوی تخمه کاغذی برابری می کند (جدول 3). نتایج ما نشان داد حتی از لحاظ پروتئین از ذرت دانه ای، کاه گندم و جو که از علوفه های رایج استان کرمانشاه محسوب می شوند، بهتر می باشد (جدول ۲ و3) در یک نوع کدو به نام کدوی راه راه از برگ های لطیف و ساقه های آن به عنوان سبزی و همچنین از دانه های تازه برای تغذیه انسان استفاده می شود. حیوانات اهلی (گوسفند، بز، خوک) نیز می توانند به خوبی از آن به عنوان علوفه تغذیه کنند (آكورودا، ۱۹۹۰). در تحقیقی اویلیو(1980) نشان داد برگ ها و شاخه های خوردنی کدوی راه راه ۱۱٪ پروتئین خام، ۲۵٪ کربوهیدارات، ۳٪ روغن، ۱۱ ٪ خاکستر و ppm ۷۰۰ آهن دارد. در یک آزمایش دیگر اوینوگا و فتوگا (۱۹۶۸) نشان داد که ترکیب شیمیایی کدوی راه راه ۱۱٪ کربوهیدرات ۲۵٪، و دیگر عصاره ها 3٪، فسفر 58 ٪ ، پتاسیم 32.4 ٪ ، منیزیم 56 ، کلسیم ۴۷و ppm ۷۰۰ آهن دارد. میزان پروتئین، درصد فسفر، کلسیم و خاکستر میوه کدوی تخمه کاغذی در آزمایش ما تقریبا مشابه با کدوی راه راه می باشد (جدول 2) بشری و همکاران (1381) گزارش کردند که در مراحل رشد رویشی برگ و ساقه ها تازه هستند
