بخشی از مقاله
چکیده
امروزه کاربرد مواد آنتیاکسیدان و تنظیم کننده رشد گیاه به منظور کاهش اثرات منفی ناشی از تنشهای مختلف مطرح شده است. اسید آسکوربیک و سدیم نیتروپروساید از جمله این مواد هستند که موجب مقاومت گیاه به تنشهای زیستی و غیر زیستی میشوند. جهت بررسی این موضوع در گیاه کدو پوست کاغذی آزمایشی در سال 1390 به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل انجام شد. فاکتور اصلی تنش کمآبیاری شامل 2 سطح 75 درصد ظرفیت مزرعه و 25 درصد ظرفیت مزرعه به ترتیب به عنوان عدم تنش و تنش بود که بعد از استقرار کامل بوتهها اعمال گردید.
فاکتورهای فرعی شامل 3 سطح محلولپاشی سدیم نیتروپروساید در 3 غلظت صفر، 50 و 100 میکرو مولار و محلولپاشی اسید آسکوربیک در 3 سطح صفر، 10 و 20 میلی مولار در مرحله گلدهی بودند. در این آزمایش تنش کمآبیاری موجب کاهش تعداد دانه در میوه، قطر میوه و وزن میوه شد. با محلولپاشی اسید آسکوربیک موجب افزایش تعداد دانه پوک، قطر و وزن میوه و تعداد میوه در بوته شد، ولی تعداد دانه پوک با کاربرد اسید آسکوربیک کاهش یافت. نتایج نشان داد استفاده همزمان از 100 میکرو مولار سدیم نیتروپروساید بیشترین تعداد شاخه فرعی، قطر و وزن میوه را به خود اختصاص داد .
واژه های کلیدی: تنش، کدوی پوست کاغذی، سدیم نیتروپروساید، اسید آسکوربیک
مقدمه
تنش خشکی و خشکسالی 40 تا 60 درصد از زمینهای کشاورزی جهان را تحت تأثیر قرار داده است. تنش خشکی یکی از مهمترین تنشهای محیطی است که در بسیاری از مناطق جهان و به ویژه مناطق گرم و خشک موجب محدود شدن عملکرد گیاهان زراعی میشود. اسید آسکوربیک با فرمول C6H8O6 یک مولکول فراگیر در یوکاریوتها است که در انواع سلولهای گیاهی به جز در دانه-های خشک یافت میشود و به عنوان سیگنال فیتوهورمونی است که در طی انتقال از فاز رویشی به زایشی دخالت دارد - Barth et . - al., 2006 اثرات سودمند اسید آسکوربیک روی رشد و تولید گیاه چغندرقند، خیار - El Greadly, 2002 - ، فلفل شیرین - Shawky, - 2003 و آفتابگردان - El Gabas, 2006 - گزارش شده است. واکنش نیتریک اکسید با ROS موجب جلوگیری از آسیب غشاء میشود. کاربرد خارجی نیتریک اکسید موجب بهبود تنش اکسیداتیو ناشی از فلزات سنگین، شوری، دمای بالا، آب کشیدگی و غیره میشود کدو پوست کاغذی - Cucurbita pepo convar. Pepo var. styriaca - یکی از گیاهان دارویی معروف دنیا است. بر این اساس در این آزمایش اثر اسید آسکوربات و سدیم نیتروپروساید در شرایط تنش خشکی بررسی شد.
مواد و روش ها
آزمایش به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل 2 سطح آبیاری هر 6 روز یکبار - عدم تنش - و هر 12 روز یکبار - تنش کمآبیاری - به عنوان فاکتور اصلی و 3 سطح اسید آسکوربیک - صفر، 10 و 20 میلی مولار - و 3 سطح سدیم نیتروپروساید - صفر، 50 و 100 میکرو مولار - به عنوان فاکتورهای فرعی بودند. بعد از آماده سازی کرتهای اصلی و فرعی عملیات کاشت در 1 فروردین ماه 1391 با قرار دادن 3 بذر در هر کپه با عمق 5-6 سانتیمتر با دست انجام گرفت.
برای اعمال تیمارهای تنش و عدم تنش به ترتیب دور آبیاری 12 و 6 روز در نظر گرفته شد. اولین و دومین محلولپاشی با سدیم نیتروپروساید به ترتیب در 63 و 70 روز پس از کاشت انجام شد و در مورد اسید آسکوربیک در 65 و 72 روز پس از کاشت صورت پذیرفت. برداشت نهایی در تاریخ 1 و 10 تیر ماه 1391 بعد از حذف اثر حاشیه، از هر کرت گیاه برداشت شد، جهت اندازهگیری ویژگیهای کمی تعداد شاخههای فرعی، قطر میوه، وزن میوه، تعداد دانه در میوه، تعداد دانههای پوک محاسبه شد. تجزیه و تحلیلهای آماری با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین از روش آزمون چند دامنهای دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
بحث و نتایج
تعداد شاخه فرعی در بوته: این صفت از نظر تشکیل تعداد میوه در بوته، تعداد دانه در مبوه و عملکرد دانه نقش مهمی دارد. بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس صفت تعداد شاخه فرعی در بوته فقط تحت تأثیر سدیم نیتروپروسایدقرار گرفت - جدول . - 1 صفت مذکور با افزایش دور آبیاری به 14 روز 25 - درصد ظرفیت مزرعه - کاهش داشت، ولی معنیدار نبود - جدول . - 2 تعداد شاخه فرعی تحت تیمار غلظت های صفر، 50، و 100 میلی مولار سدیم نیتروپروساید به ترتیب برابر با 2/22، 2/61 و 3/55 بود - جدول . - 2
تعداد دانه در میوه:
نتایج جدول 1 نشان داد که از بین منابع تغییر تنها تنش کمآبیاری تأثیر معنیداری بر تعداد دانه در میوه داشت. این صفت در شرایط بدون تنش 375/32 و در شرایط تنش خشکی 350/54 عدد بود - جدول . - 2
تعداد دانه پوک درمیوه:
تأثیر تنش کمآبیاری و تأثیر اسید آسکوربیک و اثر متتقابل آنها در سطح 1 درصد بر تعداد دانه پوک درمیوه معنیدار گردید - جدول . - 1 تنش کمآبیاری موجب افزایش معنیدار تعداد دانه پوک در بوته شد. به طوری که در دور آبیاری 14 روز، متوسط تعداد دانه پوک در بوته 10 دانه افزایش نشان داد - جدول . - 2 اسید آسکوربیک موجب کاهش تعداد دانه پوک در بوته شد، طوری که استفاده از 20 میلی مولار اسید آسکوربیک موجب شد تعداد دانه پوک در بوته به اندازه22/61 دانه معادل 37/16 درصد کاهش یابد - جدول . - 2
وزن میوه:
تنش کمآبیاری - P<0/01 - ، محلولپاشی سدیم نیتروپروساید - P<0/01 - و اسید آسکوربیک - P<0/05 - بر وزن میوه تأثیر گذاشتند - جدول . - 1 نتایج نمونه برداری نشان داد که وزن میوه در شرایط تنش به طور معنیداری کاهش یافت و از 3/39 به 2/52 کیلوگرم رسید. کاربرد اسید آسکوربیک در غلظت 20 میلی مولار باعث افزایش 4/45 درصدی نسبت به 10میلی مولار و 7/37 درصدی نسبت به شاهد شد - جدول . - 2 تیمار 100 میلی مولار سدیم نیتروپروساید با میانگین 3/12 باعث افزایش 11/85 درصدی در صفت مذکور شد. تیمار 100 میلی مولار سدیم نیتروپروساید با میانگین 3/12 باعث افزایش 11/85 درصدی در صفت مذکور شد - جدول . - 2
-قطر میوه:
تنش کمآبیاری موجب کاهش 10 میلیمتری قطر میوه شد. این کاهش از لحاظ آماری معنیدار نیز بود اثر محلولپاشی با سدیم نیتروپروساید و اسید آسکوربیک - P<0/01 - نیز بر قطر میوه معنیدار شد - جدول . - 1 استفاده از 100 میکرو مولار سدیم نیتروپروساید موجب افرایش 3/5 درصدی قطر میوه شد - جدول . - 2 کاربرد غلظت 20 میلی مولار از اسید آسکوربیک سبب افزایش معنیدار قطر طبق شد به طوری که قطر طبق در تیمار 20 میلی مولار اسید آسکوربیک حدود 22/61 میلی متر بیشتر از تیمار شاهد بود - جدول . - 2
افزایش مقاومت به تنش های غیر زیستی در برخی گیاهان، از طریق کاربرد خارجی ترکیبات آلی گوناگون صورت میگیرد. این ترکیبات میتوانند سبب حفاظت از گیاه در برابر عوامل محیطی تنشزا شده و در نهایت موجب افزایش محصول شوند - Ashraf and . - Foolad, 2007 در تحقیقی مشخص گردید که تنش بر تعداد شاخه فرعی در گلرنگ در گیاه تأثیر معنیداری نداشت - Esendal et . - al., 2008 مطالعات انجام شده نشان داده است که نیتریک اکسید میتواند فرآیندهای مرتبط با رشد و نمو گیاه را تنظیم کند - . - Leshem et al., 1998 در آزمایشی که توسط امانی لاری و همکاران - 1389 - انجام شد، تنش به طور متوسط سبب کاهش 23/5 درصدی در میانگین این صفت گردید. خادم و همکاران - 1390 - در بررسی تأثیر تنش خشکی و کاربرد نسبتهای مختلف کود دامی و پلیمر سوپر جاذب بر روی ذرت دانهای بیان داشتند با افزایش شدت تنش از تعداد دانه در بلال کاسته شد. با استناد به این نکته که با افزایش ضخامت میانبر و پوست میوه و در نتیجه افزایش وزن میوه تعداد دانه کمتری در میوه تشکیل میشود
جمشیدی و همکاران - 1388 - افزایش تعداد دانه پوک در آفتابگردان را تحت تأثیر تنش خشکی گزارش کردند.
اسید آسکوربیک به عنوان یک آنتیاکسیدان به طور مستقیم در از بین بردن پراکسید هیدروژن تولید شده به وسیله احیای نوری اکسیژن در فتوسیستم I دلیلی بر این نتیجه باشد - شیگئوکا و همکاران، . - 2002 اثرات سودمند اسید آسکوربیک روی رشد و تولید گیاه خیار - El Greadly, 2002 - گزارش شده است. نیتریک اکسید به عنوان یک سیگنال مهم در فعالیتهای فیزیولوژیکی گیاه نقش دارد. در مراحل مربوط به رشد و نمو، شروع جوانه زنی، گلدهی، رسیدگی میوهها و پیری اندامها نقش دارد - Arasimowics and. - Wieczoorek, 2007
نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از این تحقیق به طور خلاصه نشان داد که اگرچه دور آبیاری میتواند بر ویژگیهای کمی کدوی پوست تخمه کاغذی تأثیر بگذارد، ولی میزان تأثیر آن بر هر یک از ویژگیها متفاوت بود. محلولپاشی اسید آسکوربیک موجب کاهش تعداد دانه های پوک گردید.عملکرد دانه،تعداد شاخه فرعی، وزن میوه و تعداد دانه در میوه تحت تأثیر اسید آسکوربیک به طور معنیداری افزایش یافت. استفاده از اسید آسکوربیک و سدیم نیتروپروساید تأثیری مثبت بر ویژگیهای کمی کدوی پوست کاغذی دارد.
