بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی تیمارهای مختلف کودی بر عملکرد دانه و برخی صفات دیگر اسفرزه اواتا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ولیعصر - عج - رفسنجان انجام شد که در آن تاثیر کود زیستی فسفات بارور-2 در دو سطح - تلقیح و عدم تلقیح با کود زیستی - به عنوان فاکتور اول و تیمارهای مختلف حاصلخیزی در هفت سطح - شاهد، دو سطح کود شیمیایی به عنوان تیمارهای حاصلخیزی شیمیایی، دو سطح کود دامی به عنوان تیمارهای حاصلخیزی ارگانیک و دو سطح تلفیق کود دامی و شیمیایی - به عنوان فاکتور دوم مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که کود زیستی صفات ارتفاع و عملکرد دانه در این گیاه را بهبود داد. همچنین سطوح کود ارگانیک و تلفیق ارگانیک- شیمیایی در بهبود عملکرد دانه موثر واقع شد. بین سطوح کود شیمیایی، ارگانیک و تلفیقی - Org10N30P20 - در بهبود سطح برگ تفاوت معنیداری دیده نشد. موسیلاژ نیز تحت تاثیر هیچ کدام از تیمارهای حاصلخیزی فرار نگرفت.
کلمات کلیدی: تیمارهای حاصلخیزی، عملکرد دانه، محتوای موسیلاژ، اسفرزه اواتا
.1مقدمه
کاهش حاصلخیزی خاک و استفاده دائم گیاهان از ذخایر غذایی خاک بدون جایگزین مناسب و کافی، باعث کاهش توان تولیدی مواد غذایی خاک شده است. چون استفاده از کودهای شیمیایی باعث آلودگی خاک و آب شده است بشر تقاضای بیشتری را برای مصرف کودهای ارگانیک دارد. با این وجود به یکباره نمیتوان کودهای شیمیایی را از اکوسیستم زراعی حذف کرد. در این مورد استفاده از مواد قابل تجدید و طبیعی با غشاء آلی به همراه استفاده بهینه از کودهای شیمیایی اهمیت زیادی در حفظ باروری ساختمان و فعالیت بیولوژیکی، ظرفیت تبادل و نگهداری آب و در نهایت اصلاح ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک دارد . - 3 - بر اساس تحقیقات انجام شده، تلفیق کودهای شیمیایی به همراه منابع آلی و بیولوژیک نتایج مطلوبی در افزایش تولید فرآوردههای کشاورزی داشته، که خود میتواند راهی به سوی زراعت ارگانیک و در نهایت کشاورزی پایدار باشد . - 3 -
کوددهی یک عامل اصلی در کشت موفقیتآمیز گیاهان دارویی می باشد و استفاده از کود دامی در سیستم ارگانیک و مدیریت پایدار خاک از اهمیت بالایی برخوردار است. وجود کود آلی باعث بهبود ساختمان خاک، بافت خاک و در نهایت کمک بسزایی در تهویه خاک و زهکشی آن میکند. گیاه دارویی اسفرزه جزء گیاهان با ارزشی است که در مناطق بیابانی ایران گسترش یافته و تعامل فیزیومورفولوژیکی این گیاه با عوامل اقلیمی و زیست محیطی خاص این مناطق ایجاد نوعی سازگاری بیوشیمیایی به صورت پیدایش ترکیبات خاصی نظیر موسیلاژ میباشد . - 1 - اسفرزه گیاهی علفی، یکساله از خانواده بارهنگ - plantaginaceae - میباشد. گونههای مختلف دارای رنگ برگ متنوع و گلآذین زیبا هستند و به عنوان گل زینتی کاشته میشود . - 2 - بنابراین اسفرزه که از منابع مهم تولید طبیعی موسیلاژ جهان شناخته شده، تلاش برای توسعه و تولید آن در کشور با توجه به امکانات موجود، بسیار ضروری و مناسب به نظر میرسد . - 1 - از دانههای خشک اسفرزه و پوستهی آن بهطور وسیعی در صنعت داروسازی جهت تولید ترکیبات ملین استفاده میشود . - 2 - به دلیل اصلاح خصوصیات شیمیایی و مخصوصا فیزیکی خاک در اثر کاربرد کود دامی در تیمارهای ارگانیک و تلفیقی، کشت این گیاه تحت تیمارهای مذکور از موفقیت بیشتری نسبت به سیستم شیمیایی برخوردار بوده و در نتیجه دانه و موسیلاژ بیشتری تولید مینماید . - 11 -
.2 مواد و روشها
این تحقیق در گلخانه تحقیقاتی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه ولیعصر - عج - رفسنجان در 84 گلدان بهوسیله آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این تحقیق تاثیر کود زیستی - بیولوژیک - فسفات بارور-2 در دو سطح - تلقیح و عدم تلقیح با کود زیستی - بهعنوان فاکتور اول و تیمارهای مختلف حاصلخیزی در هفت سطح - جدول - 1 بهعنوان فاکتور دوم مورد بررسی قرارگرفتند. خاک مورد استفاده در آزمایش از نوع لومیرسی بود که از مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ولیعصر رفسنجان تهیه شده بود. جهت تامین نیتروژن از کود شیمیایی اوره استفاده شد که یک سوم آن در موقع کاشت با خاک گلدان مخلوط شد و دو سوم بعدی در مراحل 3-4 برگی و سنبله رفتن بهصورت محلول در آب به گلدانها اضافه شد. جهت تامین فسفر از کود شیمیایی سوپر فسفات تریپل استفاده شد و کود دامی نیز از نوع فضولات گاو شیری بود.
تمامی کود شیمیایی فسفر و کود دامی قبل از کاشت با خاک گلدانها مخلوط شدند. کود زیستی فسفات بارور 2 نیز از شرکت زیست فناور سبز تهیه شد. این کود حاوی دو نوع باکتری از گونه های باسیلوس لنتوس - سویه - P5 که با تولید اسیدهای آلی باعث رهاسازی فسفات از ترکیبات معدنی میشود و سودوموناسپوتیدا - سویه - P13 که تولید آنزیم فسفاتساز میکند میباشد. طبق دستورالعمل شرکت زیست فناور سبز، بذور با کود زیستی تلقیح شدند. بدین منظور نیم گرم از کود زیستی با 50 گرم بذر اسفرزه بهخوبی مخلوط شد و بعد از آن بلافاصله اقدام به کشت شد. کاشت در گلدانهایی به قطر20 و ارتفاع 30 سانتیمتر صورت گرفت. خاک مورد استفاده در آزمایش از غربال 4 میلیمتری عبور داده شد و به خوبی مخلوط شد. در هر گلدان 2/5 کیلوگرم خاک ریخته شد. ابتدا 15 عدد بذر در هر گلدان کشت شد و در مرحله 3 یا 4 برگی گیاهچهها تنک شدند تا در هر گلدان فقط 4 گیاهچه باقی بماند و تا آخر آزمایش بوتهها حفظ شدند. لازم به توضیح است دلیلبه نیاز به دانه نسبتاً زیاد جهت استخراج موسیلاژ، برای هر کدام از پلاتهای آزمایش 2 عدد گلدان در نظر گرفته شد.
در نهایت برای اندازه گیری درصد موسیلاژ بذری در این آزمایش از روش استخراج سد - CEM - استفاده شد. طبق این روش بذر گیاه با200 میلیلیتر آب مقطر اسیدی شده - PH = 3/5 - توسط اسید کلریدریک در دمای 28 درجه سانتیگراد به مدت 12 ساعت به هم خورد و محلول حاصل بهوسیله پارچه صاف گردید. عصاره حاصل تا حد 60 میلیلیتر روی هیتر تغلیظ شد، سپس 4 حجم اتانول % 96 به آن افزوده شد و اجازه داده شد تا موسیلاژ طی شب در سرما رسوب کند. رسوب حاصل با استفاده از سانتریفیوژ 15 - و 2000 دقیقه - جدا گردید. همچنین صفات سطح برگ با استفاده از دستگاه سطح برگ، ارتفاع با استفاده از خطکش میلیمتری و عملکرد دانه نیز بررسی شدند. محاسبات آماری با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگینها نیز توسط آزمون دانکن انجام شد. 20-M1تن کود دامی در هکتارمعادل 140گرم در هرگلدان، 30-M2تن کود دامی در هکتارمعادل210گرم در هر گلدان، - N30-P20 - MC1به اضافه 10 تن کود دامی در هکتارمعادل 70گرم در هر گلدان، - N20-P10 - MC2به اضافه20تن کود دامی در هکتارمعادل140گرم در هر گلدان
.3 نتایج و بحث
ارتفاع
نتایج آزمایش نشان داد که ارتفاع گیاه تنها تحت تاثیر فاکتور کود زیستی در سطح احتمال معنیداری یک درصد قرار گرفت - جدول. - 2 لذا نتایج مقایسه میانگینها در این مورد نشان داد هنگامی که از کود زیستی فسفات بارور 2 برای گیاه دارویی اسفرزه استفاده شد، در مقایسه با بذور تلقیح نشده، ارتفاع بیشتری را بدست آوردند - جدول. - 3 ارتفاع گیاه تحت تاثیر خصوصیات ژنتیکی و شرایط محیطی نظیر رطوبت، نور، تغذیه و کمیت و کیفیت نور قرار میگیرد. احتمالا فسفر در افزایش ارتفاع گیاه اسفرزه نقش موثرتری را بازی میکند که کود زیستی مورد استفاده در این آزمایش از طریق در اختیار قرار دادن این عنصر، باعث بهبود این صفت در این گیاه شده است. کاربرد کودهای زیستی بر روی گیاهان دیگری از جمله ریحان نیز در بهبود برخی صفات رویشی مثبت ارزیابی شده است . - 8 - همچنین از دیگر نتایج این آزمایش این بود که بین سطح شاهد از نظر ارتفاع، با سایر سطوح کودی شیمیایی، دامی و تلفیق این دو، تفاوت معنیداری مشاهده نشد - جدول. - 3
