بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
انتخاب بهترین تامین کننده با تلفیق روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و برنامه ریزی آرمانی AHP-Goal programming
چکیده - زنجیره تامین در سال های اخیر نظر بسیاری از محققان و صنعتگران را به خود جلب کرده است. در بازار رقابتی امروز تولید کنندگان تنها در صدد بهبود وضع داخلی نیستند بلکه انتخاب بهترین بازارها و بهترین تامین کنندگان در صدر برنامه های ان ها قرار گرفته است. انتخاب بهترین گزینه ها در هر یک از تصمیم گیری های فوق نیاز به انالیز فاکتورهای زیادی دارد، که در نتیجه سازمان ها را با یک مساله تصمیم گیری چند معیاره روبه رو می نماید. از طرفی کاربردهای تکنیک تحلیل سلسله مراتبی در ارتباط با در نظر گرفتن معیارها در مسائل گوناگون مدیریتی و عملیاتی در مقالات زیادی اشاره شده است. و در کنار آن برنامه ریزی آرمانی "می تواند چندین هدف را به ترتیب اولویت تصمیم گیرنده در نظر بگیرد. ترکیب این دو تکنیک می تواند مدلی را ایجاد کند که هم زمان با در نظر گرفتن معیارهای گوناگون، آرمان های مختلفی را نیز در نظر بگیرد. در این مقاله یک مدل تصمیم گیری ارائه شده است که به کمک ترکیب روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و برنامه ریزی آرمانی و در نظر گرفتن محدودیت های گوناگون، تامین کنندگان را ارزیابی و در نهایت بهترین ها انتخاب شده و هم چنین برنامه خرید از هر کدام را در هر دوره مشخص می گردد.
کلید واژه - ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان روش تصمیم گیری چند معیاره "و چند هدفها، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، برنامه ریزی آرمانی.
۱- مقدمه:
با معرفی روش های نوین برنامه ریزی تولید و کنترل موجودی، توجه بسیاری از صنعتگران و واحدهای خدماتی به این سیستم های نوین معطوف گردید با ظهور بحث مدیریت زنجیره تامین نیز توجه آنان از درون سازمان به برون سازمان و تحلیل اعضای بالایی و پایینی زنجیره تامین جلب شد. در حال حاضر در کشورهای پیشرفته واحدهای صنعتی و خئماتی دریافتند. که سود بلند مدت آن ها در تعادل و یکپارچگی اجزا و کارکرد صحیح زنجیره تامین نهفته است و دیگر سیاست های انتخاب تامین کنندگان برمبنای قیمت پیشنهادی چاره ساز نمی باشد.
از طرفی دیگر انتخاب تامین کنندگان از حالت سنتی خارج شده و دیگر انتخاب بر اساس قیمت پیشنهادی مطرح نمی باشد، در این میان فاکتورهایی چون مدت زمان دریافت سفارشی، کیفیت، گارانتی، سابقه همکاری و .... در انتخاب ئخالت مستقیم دارند. در مجموع فضای به وجود آمده مدیران را مجبور کرده تا از روش های پیچیده در آنالیز هم زمان فاکتور های مختلف استفاده نمایند.
در این مقاله یک مدل تصمیم گیری جهت انتخاب بهترین تامین کننده ارائه شده است. در این مدل ابتدا تامین کنندگان با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی رتبه بندی شده و در نهایت با استفاده از مدل برنامه ریزی آرمانی و در نظر گرفتن توابع هدف، بهترین تامین کنندگان برای دوره های مختلف به همراه مقدار خرید از هر یک تعیین می گردد.
۲- اهمیت انتخاب تامین کنندگان و تحقیقات منتشر شده
طبق تحقیقات به عمل آمده یکی از اساسی ترین قدم ها در مدیریت تامین کنندگان زنجیره تامین، تقلیل تامین کنندگان می باشدا ۱ این عمل مزایای زیر را برای تولید کنندگان دارد:
۱- تقلیل هزینه کلی محصول تولید شده ۲- خرید از بهترین تامین کنندگان ۳- استفاده از تمامی امکانات تامین کنندگان ۴- توان ایجاد توسعه تامین کنندگان برای نیل به اهداف فوق مدل های مختلفی ارائه شده است. کارهای انجام شده تا به حالی دراین مورد را می توان به دو دسته انتخاب معیار و انواع تکنیک ها جهت انتخلب و ارزیابی تامین کنندگان مورد مطالعه قرار داد.
۲- ۱- انتخاب معیارها جهت ارزیابی تامین کنندگان
در دیدگاه کلاسیکی که تا به حال در ارتباط با ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان بالقوه ارائه شده است فاکتورهای متنوع و مختلفی برای این امر توسط نویسندگان مقالات مختلف ارائه شده است که اغلب این معیارها بر اساسی تجارب خریداران در ارتباط با تامین کنندگان ارائه شده است ۲] در مطالعات اولیه ای که در این ارتباط توسط دیکسون ||۳| انجام گرفته است نزدیک به ۲۳ معیار مجزا برای تصمیم گیری درل ارتباط با انتخاب تامین کنندگان ارائه نموده است، این فاکتورها مستقل از نوع محصول می باشد و ئر جدول (۱) نشان داده شده اند. بعد ها توسط وبر و دیسی ۴] نشان داده شده که مساله انتخاب تامین کنندگان ذاتا چند هدفه می باشد و از طرفی دیگر توجه به بیش از یک معیار می تواند موجب موفقیت ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان شود.سپیکمن ا۵] بر ایجاد روابط طولانی مدت بین خریدار و تامین کننده برای رسیدن به موقعیت های رقابتی مستحکم تاکید نموده است. همچنین بر روی ایجاد همکاری و بهبود در روابط با تامین کنندگان ناب ومنحصربه فرد به جای روابط کوتاه مدت با چندین کننده تاکید شده است.[۶] معیارهایی که توسط الرام ا۷] در ارتباط با انتخاب تامین کنندگان ارائه شده سعی در به دست آوردن اعضاء استراتژیک می باشد. این معیارها در جدول (۲) نشان داده شده است. ترسی ۸ ابروی معیارهای کیفیت، میزان اطمینان به تحویل و بالا بردن عملکرد محصول جهت انتخاب تامین کنندگان تاکید نموده است.مین آ۹] در تحقیقی که انجام داد بر معیارهای دیگری مطابق جدول (۳) تاکید کرده است.
۲- ۲- انواع تکنیک های مورد استفاده برای ارزیابی تامین کنندگان:
از ابتدایی ترین مدل ها در انتخاب تامین کنندگان می توان به مدل های طبقه بندی اشاره کرد که توسط تیمرمن || ۱۰ ا ارائه شد. این مدل ها بر اساس سوابق و تجربیات گذشته تامین کنندگان در ارتباط به یک سری معیار ها پایه گذاری شده است. در صورتی که تامین کننده معیار مورد نظر را دارا باشد در این صورت نمره مثبت دریافت کرده ودر غیر این صورت نمره منفی را به خود اختصاص می دهد که متعاقب آن جمع جبری
امتیاز کسب شده رتبه نهایی تامین کننده را نشان می دهد.
متد هایی که بهد ها جهت انتخاب تامین کنندگان مورد استفاده قرار گرفت متدهای وزنی خطی بودند که با وزن دهی معیارها سعی داشتند متد طبقه بندی را بهبود دهند که در نهایت با محاسبه امتیاز نهایی عملکرد تامین کنندگان رتبه بندی می شوند.
گراندوا||۱۱] یک مدل غیر جبرانی را پیشنهاد کرد، این مدل به علت اینکه نمی توانست امتیازات مربوط به معیارهای مختلف را
با همدیگر ترکیب کند، تصمیم گیرنده را جهت انتخاب نهایی دچار ابهام نمود. ماسیلا[۱۲] در مطالعه ایی که انجام داد در انتخاب تامین کنندگان بر روی یکپارچگی استراتژیک میان تامین کننده و خریدار تاکید کرد و از روش تحلیل سلسله مراتبی به عنوان ابزاری یاد کرد که می تواند یکپارچگی را بین معیار های مختلف ایجاد کند.از دیگر مقالاتی که به تکنیک AHP جهت انتخاب تامین کننده استفاده کرده اند می توان به
مقالات [۱۷-۱۳ | اشاره کرد.
همزمان با استفاده از تکنیک های وزنی از تکنیک های دیگری همانند برنامه ریزی ریاضی در ارتباط با انتخاب تامین کننگان استفاده شد. کانت و وبر ۱۸] از مدل های برنامه ریزی ریاضی جانمایی تسهیلات برای انتخاب تامین کننده استفاده کردند. از دیگر مدل های ریاضی مربوط به انتخاب تامین کنندگان می توان به مقالات ۲۱-۱۹] اشاره کرد. بسیاری از مدل های برنامه ریزی ریاضی در مقالات ا۲۵-۲۲] محدودیت های مربوط به کیفیت ، سرویس دهی ، تحویل را در نظر گرفته اند. مدل های دیگری برای محاسبه هزینه بر پایه انجام فعالیت ها " و تکنیک محاسبه کل هزینه پرداختی تاکید کرده اند.۲۶-۲۷l] ضعف مدل های ریاضی تاکید زیاد آنها بر عوامل کمی است، به صورتیدکه معیارهای کیفی در این مدل ها جلوه کم رنگی دارد.
مدلی که در این مقاله ارائه شده سعی دارد با در نظر گرفتن پیش ارزیابی تامین کنندگان و سپس به دست آوردن توابع وزنی تامین کنندگان بر اساس معیارها، وزن های نهایی و حداقل کردن هزینه در چارچوب یک مدل برنامه ریزی آرمانی، در نهایت تامین کننده ایی را انتخاب نماید که همزمان با حداقل نمودن هزینه های تامین، معیارهای مورد نظر را نیز داشته باشد.
در بسیاری از مقالات ارائه شده تامین کنندگان بدون توجه به برنامه خرید در دوره های مختلف انتخاب می شوند. در مدل ارائه شده تامین کنندگان با توجه به شرایط موجود هر دوره انتخاب می شوند.
۳- معرفی مدل پیشنهادی
مدل پیشنهادی یک مدل چند معیاره و از طرفی یک مدل چند هدفه می باشد.این مدل ابتدا بر اساس تکنیک AHP پیش ارزیابی تامین کنندگان را بر اساس معیارهای کیفی و کمی انجام می دهد و در نهایت با برنامه ریزی آرمانی ارزیابی کمی انجام می دهد. مبنای انتخاب معیارهای تصمیم گیری در این مدل فاکتور های معرفی شده و علاوه بر آن موضوعات جدید مدیریت همچون نظام مدیریت کیفیت بر اساسی استاندارد ایزو ۹۰۰۱ - ۰ ۲۰۰ و سیستم اطلاعاتی بین سازمانی " می باشد. مدل ارائه شده یک مدل ترکیبی می باشد که هم زمان با در نظر گرفتن معیارهای تصمیم گیری می خواهد بهترین جواب را از لحاظ حداقل کردن کلی هزینه برای تصمیم گیرنده ارائه نماید.
گام های مدل ارائه شده به صورت زیر می باشد:
۱- جستجو برای تامین کنندگان قطعات خریدنی و مشخص کردن معیارهای کمی و کیفی و همچنین دریافت مشخصات تامین کنندگان
۲- پیش ارزیابی تامین کنندگان با در نظر گرفتن معیارها و متد AHF و سپس رتبه بندی اولیه تامین کنندگان بر اساسمعیار های تعریف شده
۳- فرموله کردن و در نظر گرفتن محدودیت ها و متغیرهای مربوطه
۴- ارزیابی نهایی برای تامین کنندگان نهایی با استفاده از برنامه ریزی آرمانی و تعیین میزان مورد نیاز سفارش از تامین کنندگان در هر دوره
۱-۳- جستجو برای تامین کنندگان و مشخص کردن معیارهای کمی و کیفی
۳- ۲- پیش ارزیابی تامین کنندگان با استفاده از تکنیک AHP
بعد از آنکه سلسله مراتب مربوط به معیارها مشخص گردید، تصمیم گیرنده ها عناصر را با مقایسات زوجی ارزیابی می نمایند. مقایسات زوجی فرایندی است که در ارتباط با اهمیت، برتری ، مشابهت دو عنصر با توجه به عنصر سطح بالاتر آن ها صورت می گیرد. وقتی که تمام مقایسات کامل شد، نرخ مربوط به قضاوت مورد بررسی قرار می گیرد. نرخ مربوط به ناسازگاری باید کمتر از ( ۰.۱) باشد.قدم بعد ترکیب الویت ها بر اساسی قضاوت های سطح پایین می باشد بدین معنی است که وزن های مربوط به یک الترناتیو(تامین کننده) با توجه به ترکیب وزن تمامی زیر معیارها در سطح پایین تر بدست می آید، که در نهایت وزن کلی در ارتباط با هر الترناتیو با توجه به درخت سلسله مراتب بر اساس هر معیار به دست می آید.
الویت های مربوط به وزن دهی بعدا در مدل ترکیبی AHP-GP به عنوان یک تابع هدف وزنی برای الترناتیو ها (تامین کنندگان) در نظر گرفته می شود. با مقایسات زوجی معیارها و الترناتیو های تعریف شده در روش AFP و نمره دهی ۱ تا ۹ و پس از نرمالایز کردن نمرات و در نهایت با بدست آوردن وزن های
ترکیبی بر اساس هر معیار می توان رابطه (۱) را نوشت.
این رابطه تساوی بین مجموع اوزان مربوط به الترناتیو های مختلف جهت هر معیار در هر پریود زمانی نشان داده شده است. به صورت کلی بر اساس مفهوم AHP این برابر یک می باشد. معنی این جمله آن است که در این صورت کلیه تامین کنندگان (mt ) انتخاب می گردند. اما به دلیل محدودیت تعداد تامین کنندگان در واقعیت حد اکثر Nt تامین کننده می بایست انتخاب گردند. لذا سمت راست معادله (۱) نشان دهنده آن است که تعداد تامین کننده به صورتی انتخاب می شوند که حداکثر مجموع وزن ترکیبی را داشته باشند. به عبارت دیگر به صورتی اتوماتیک تامین کنندگانی انتخاب می شوند که به حداکثر امتیازات جامع در فرایند AHPدست یابند.
Wikt نشان دهنده وزن ترکیبی نرمال شده برای تامین کننده آ برای معیار K در دوره t حاصل از مقایسات زوجی در روشی AHP است. mtتعداد تامین کنندگانی است که در دورهt مدت زمان سفارش دهی آن ها کوچکتر یا مساوی با دوره هایی می باشد که تقاضا وجود دارد. Sit متغیر صفر ویک نشان دهنده انتخاب یا عدم انتخاب تامین کنندهi در دوره t می باشد. nt برابر تعداد تامین کنندگان مورد نظر جهت انتخاب و سمت راست این رابطه برابر ماکزیمم وزن nt تامین کننده در ارتباط با معیار K که در دوره t انتخاب می شوند،
متغیر های انحراف از ماکزیمم وزن معیار در دوره t هستند. در صورتی که علاوه بر ماکزیمم کردن نرخ وزن دهی برای هر معیار تابع وزن دهی نهایی AHF نیز مدنظر قرار گیرد در این صورت رابطه زیر مطابق خصوصیات AHP در ارتباط با وزن نهایی به مدل اضافه می گردد.
A it وزن نهایی ترکیبی برای تامین کنندهi در دوره t می باشد. متغیرهای انحراف برای این رابطه می باشد. بدین صورت پیش ارزیابی ترکیب تامین کنندگان با توجه به نمرات به دست آمده از مدل AHP انجام می گیرد.
۳-۳- فرموله کردن و معرفی محدودیت ها و متغیرهای مدل:
در این مرحله محدودیت های موثر همانند محدودیت های ظرفیتی با توجه به میزان خرابی، محدودیت های مربوط به ظرفیت تامین کننده، تعداد تامین کننده در هر دوره و مدت زمان دریافت سفارش مربوط به تامین کننده به مدل اضافه می شود. به عبارت دیگر محدودیت های موثر را به عنوان محدودیت های سیستمی به مدل برنامه ریزی آرمانی اضافه می کنیم. با توجه به مدل مورد ارزیابی و توابع هدفی که در مسئله بیان می شود ما دنبال رسیدن به سطح آرمان مسئله هستیم، بنابر این باید متغیرهای انحراف از آرمان ها را مینیمم کنیم و همچنین به اهداف مورد نظر نیز دست یابیم به طوری که متغیرهای انحراف از آرمان هم حداقل شوند. با توجه به توضیحات بالا مدل برنامه ریزی ریاضی مساله به صورت زیر تعریف می شود.
