بخشی از مقاله
چکیده
تصمیمگیری برای سرمایهگذاری و اولویتبندی پروژههای عمرانی یکی از تصمیمات مهم مدیران در سازمانهای پروژه محور محسوب می گردد. در واقع اولویتبندی پروژههای عمرانی به مفهموم انتخاب تعدادی پروژه و تخصیص منابع بین آنها از میان تعدادی پروژهی مشخص شده یک سازمان است تا بواسطه این انتخاب و تخصیص، اهداف سازمان تامین گردد. هدف ما در این تحقیق توسعه یک مدل تصمیمگیری برای کمک به تصمیم گیرندگان و محققان در درک بهتر اثر معیارهای چندگانه تصمیمگیری برای سرمایهگذاری و اولویتبندی پروژههای عمرانی با در نظر گرفتن اهداف ، محدودیت ها و استراتژیهای سازمان است.
مدل استفاده شده در این تحقیق برنامه ریزی آرمانی - GP - 1 و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی - FAHP - 2 است. مدل پیشنهادی به منظور اولویتبندی پروژهها برای تخصیص بهینه منابع مالی با استفاده از این دو روش بصورت مطالعه موردی در شرکت گاز استان مازندران پیاده سازی شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مدل ارائه شده روشی کاربردی و مفید برای سرمایهگذاری و اولویتبندی پروژههای گازرسانی بوده و بر روش مورد استفاده فعلی برتری دارد.
-1 مقدمه
تعداد زیادی از شرکتها برای توجیه روش استراتژی سرمایهگذاری با استفاده از روش سنتی تلاش میکنند [7] .اما در دنیای مدرن امروزی با رشد چشمگیر تکنولوژی این روشها دیگر توجیح منطقی و اقتصادی نداشته و استفاده از روشهای علمی و نظاممند برای اولویتبندی پروژه و بودجه بندی سرمایه امری اجتناب ناپذیر است . [11] هنگامی که برای یک کسب و کار تصمیمگیری میشود این تصمیم ترکیبی از اطلاعات قابل سنجش با عدد و اطلاعت ذهنی است که بطور طبیعی بصورت زبانی بیان میشوند - بصورت غیرعددی - . بنابراین برای یک تصمیم هدفمند باید اطلاعات زبانی را کمی کرده و آنها را با اطلاعات عددی ادغام نماییم .
[19,7,6] این پژوهش در مورد چگونگی ادغام اطلاعات عددی و غیر عددی با در نظر گرفتن محدودیت های شرکت ، اهداف و استراتژی آن تمرکز دارد. اولویت بندی پروژه و تخصیص منابع یکی از مسائل مهم در سازمانها است؛ به این دلیل که منابع مالی در هر سازمانی محدود بوده و از طرفی اهداف و محدودیتهای سازمان متعدد می باشند .[4,9,13] شناسایی اهداف و محدودیتهای سازمان و همچنین معیارهای کلیدی مؤثر بر انتخاب پروژههای مناسب و استفاده از روشهای ریاضی و نظام مند برای تصمیمگیری و اولویتبندی پروژهها تلاشی ارزشمند و مفید خواهد بود و به شرکتها و سازمانها در راستای انتخاب و اجرای بهتر پروژهها کمک خواهد کرد .
[11,20] آنچه امروز ، در سازمانهای دولتی، بویژه ایران ، رواج دارد، اصل سالانه بودن بودجه است؛ ولی نمیتوان انکار کرد که بودجههای دولتی به شدت تحت تاثیر افق برنامهریزی تنظیم میشوند .[1,2] شرکت گاز مازندارن به علت موقعیت استراتژیک جغرافیایی و آب و هوایی شمال ایران یکی از شرکتهای مادر در حوزه گازرسانی کشور محسوب می شود . با توجه به این مهم این شرکت برای اجرای تعداد بسیار زیادی از پروژههای گازرسانی خود به دنبال روشی علمی برای سرمایهگذاری و اولویت بندی پروژههای گازرسانی به منظور تخصیص بهینه منابع مالی است تا از این طریق مناسبترین تصمیمات را اتخاذ و بهترین خدمات را به مشتریان ارائه نماید.
بنابراین در این تحقیق فرض بر این است که هدف از سرمایهگذاری و اولویتبندی برای رسیدن به اهداف شرکت و ماندن در آن وضعیت با محدودیتهای موجود است. وجه تمایز این پژوهش تلفیق سه روش آنتروپی ، فرایند سلسله مراتبی فازی - - FAHP و برنامه ریزی آرمانی - - GP برای سرمایهگذاری و اولویتبندی پروژههای گازرسانی است. روش آنتروپی برای وزن دهی معیارهای انتخاب پروژه ، برنامه ریزی آرمانی برای نظر گرفتن اهداف چندگانه شرکت و FAHP عدم قطعیت مربوط به شاخصهای کیفی را در نظر میگیرد و برای وزن دهی و اولویتبندی پروژهها مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین با توجه به اینکه مدت پیمان هر پروژه متفاوت میباشد - به عبارتی می توان گفت مدت زمان اجرای اکثر پروژه ها بیش از یک سال است - و از طرفی دیگر سالانه بودن بودجه سازمانها، مدل طراحی شده بر اساس هزینه ماهیانه هر پروژه و بر اساس بودجه یکسال سازمان است.
کلیات این پژوهش در برگیرنده سه بخش اصلی است. در مرحله اول، منابع مالی و هدفهای دیگر در راستای اهداف، محدودیتها و استراتژیهای شرکت که به عنوان معیارهای مهمی در نظر گرفته شده است با استفاده از تکنیک آنتروپی وزن دهی شدهاند. در مرحله دوم از روش برنامهریزی آرمانی از اطلاعات مالی و اهداف شرکت مجموعه ای از آلترناتیوهای تصمیم بعنوان نتایج اولیه غربال شده است و در مرحله سوم، نظرات ذهنی از تصمیمگیرندگان استخراج گردیده و از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی به اولویتبندی پروژهها پرداخته شده است.
- در این تحقیق برای مقایسه زوجی بین معیارها از اعداد مثلتی فازی استفاده شده است . [22] بقیه مقاله به شرح زیر سازماندهی شده است: بخش 2 توصیف جزئیات استفاده از مدل طراحی شده برای انتخاب پروژه میباشد. بخش 3 توصیف روشهای آنتروپی، برنامهریزی آرمانی - - GP و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی - - FAHP است. بخش 4 نتایج حاصل از بکارگیری روشهای مورد استفاده بخش 3 برای سرمایهگذاری و اولویتبندی پروژه های گازرسانی را نشان میدهد و جمع بندی و نتیجه گیری در بخش 5 ارائه شده است.
-2 جزئیات استفاده از مدل طراحی شده برای انتخاب پروژه
مطالعه حاضر مربوط به پروژههای گازرسانی شرکت گاز استان مازندران بوده و هدف ما اتخاذ تصمیم مناسب برای انتخاب تعدادی پروژه از بین چند پروژه گازرسانی است، این انتخاب یک تصمیم سرمایهگذاری مهم است، برای اینکه بخش بزرگی از بودجه آنها به انتخاب نهایی آنها گره خورده است. با مطالعه ادبیات موضوع و تحقیقات صورت گرفته در زمینه اولویتبندی پروژهها و تخصیص منابع ، همچنین بررسی وضعیت موجود سازمان و انجام مصاحبه با خبرگان و کارشناسان شرکت ، اهداف، استراتژیها، سیاستها و محدودیت های شرکت شناسایی شده اند.
در این مرحله مصاحبه نیمه ساختار یافته نشان داد که دو محدودیت وجود دارد - به عنوان مثال، در هر زمان شش پروژه میتواند انتخاب شود و کل - مجموع - دارایی شرکت برای سرمایهگذاری 16 میلیارد تومان است. همچنین سه هدف - شامل مینیمم کردن هزینه پروژههای گازرسانی ، ماکزیمم کردن تعداد خانوار جهت گازرسانی و ماکزیمم کردن میزان مصرف گاز - که رابطه مستقیمی با سود شرکت دارد - مشخص شده اند. بنابراین سه بخش از اهداف بدست آمده - هزینه، تعداد خانوار و میزان مصرف گاز - . به غیر از آن محدودیتها، اهداف و متغیرها ، در مصاحبه نیمه ساختار یافته 8 پروژه گازرسانی شناسایی شد که به ترتیب - - ′1, ′2 , ′3 , ′ 4 , ′5 , ′6 , ′7, ′8 نشان داده شدهاند - ضمیمه. - 1 آنها پروژهها - آلترناتیوهای - اولیه در این پژوهش هستند.
بعد از شناسایی محدودیتها ، اهداف و مقاصد سازمان از روش برنامهریزی آرمانی برای انتخاب پروژههای مناسب استفاده شده است. همچنین به دلیل اینکه اهداف اصلی تعیین شده شرکت از سوی تصمیمگیرندگان که شامل - حداقل رساندن هزینههای پروژه ، حداکثر کردن تعداد خانوار جهت گازرسانی و حداکثر کردن میزان مصرف گاز - ،دارای واحد یکسانی نیستند از روش آنتروپی شانون برای وزن دهی و نرمال کردن این سه هدف استفاده نمودهایم تا ضریب اهمیت هر یک از اهداف تعیین گردد.
در ادامه برای اولویتبندی پروژههایی که از خروجی مدل برنامهریزی آرمانی بدست آمدهاند و همه اهداف سازمان را برآورده میکنند ، به شناسایی شاخصهای مورد استفاده در ادبیات علمی، استخراج معیارهای مصرح در مقررات سازمانی، اخذ نظرات خبرگان و کارشناسان در خصوص معیارهای مورد توجه ، تلفیق معیارها و گزینش معیارهای نهایی اقدام شده است.در این مرحله چهار معیار ذهنی - کیفی - تعیین شده توسط تصمیمگیران شرکت مشخص گردید، شامل - سرانه هر انشعاب ، ملاحظات منطقهای ، مشکلات اجرایی منطقه و زیربناهای موردنیاز - که بعنوان مهمترین معیارها جهت اولویتبندی پروژهها انتخاب شدند که از این پس به ترتیب 1, 2, 3, 4 نشان داده خواهند شد. با توجه به روش مقایسات زوجی AHP ، بعد از شناسایی و گزینش معیارها که در مرحله قبل بدست آمدهاند، برای تعیین وزن و درجه اهمیت هر یک از شاخصها از تصمیمگیرندهها خواسته شد تا مقایسات زوجی را بین معیارها و مقایسه زوجی بین گزینهها را با معیارهای چهارگانه انجام دهند. نتایج حاصل از ماتریس مقایسات زوجی در جدول 3 و جدول 4 نشان داده شده است.
-3 چکیده ای از روش آنتروپی، برنامه ریزی آرمانی - - GP و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی - - FAHP
-1-3 گام اول: تعیین وزن اهداف با استفاده از روش آنتروپی
آنتروپی مفهومی بسیار با اهمیت در علوم اجتماعی، علم فیزیک و نیز در نظریه اطلاعات است. این روش در سال 1994 توسط شانون5 و وویور6 ارائه شده است. آنتروپی بیان کننده مقدار عدم اطمینان در یک توزیع احتمال پیوسته است. ایده اصلی این روش آن است که هرچه پراکندگی در مقادیر یک شاخص بیشتر باشد، آن شاخص از اهمیت بیشتری برخوردار است. این روش میتواند برای ارزیابی وزنها مورد استفاده قرار گیرد .
-2-3 گام دوم: معرفی روش برنامه ریزی آرمانی - - GP
GP یکی از مهمترین تکنیک برای اجازه دادن به تصمیمگیرنده برای در نظر گرفتن چندین هدف در پیدا کردن مجموعهای از راهحلهای قابل قبول است. برنامهریزی آرمانی با روشهای مختلف انجام شده است مانند: لگزیگوگرافیک - 7 پیشگیرانه - ، وزنی8 و مینی ماکس.[15] 9 همچنین میتوان گفت که GP هنوز تکنیکی است که بطور گسترده برای حل مسائل تصمیمگیری چندمعیاره استفاده میشود. هدف GP مینیمم کردن انحراف بین دستیابی به اهداف، - Y - و g سطح آرمان10 قابل قبول است.
