بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
ارائه سیستم پشتیبان تصمیم گیری در انتخاب بهترین تامین کننده با دو رویکرد AHP, ANP
واژههای کلیدی انتخاب تامین کنندگان، سیستم پشتیبان ، معیارهای ارزیابی، ANP AHP
چکیده
با توجه به تخصصی شدن فعالیتها در دنیای امروز، برای خرید کوچکترین مایحتاج سازمان پیشنهادات بسیار زیادی از سوی عرضه کنندگان بله سازمان مرسل ۔ فرآیندی که در آن یک فرد سازمان خاصں .3 میان تامین کنندگان انتخاب می شود لار این مقاله مورد بررسی قرار گرفته و به ارائه یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری برای مدیران خرید پرداخته شده است. برای طراحی سیستم پشتیبان انتخاب بهترین تامین کننده، دو روند شناسایی شاخصهای مناسب و کارآمد و استفاده از روشهای مناسب برای انتخاب نهایی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق برای شناسایی و تشخیص شاخصهای موثر از مدیران بخش تدارکات در شرکت های ساختمانی رتبه یک و یا شرکتهای ساختمانی دارای ISO نظر سنجی به عمل آمد و تاثیر ۲۳ عدد از شاخصهای تاثیر گذار بر تصمیم خریداران در فرآیند کاری شرکتهای ساختمانی شناسایی و در قالب یک پرسشنامه مورد ارزیابی قرار گرفت. پس از تکمیل پرسشنامه ها با استفاده از آزمونهای آماری تاثیرگذاری شاخصها مورد سنجش قرار گرفت و تنها ۱۸ عدد از آنها مورد تایید قرار گرفت. برای انتخاب تامین کننده به صورت همزمان از روشهای AHP و ANP استفاده شده است. از آنجایی که در این دو روش از معیارهای محدودی استفاده می شود لازم بود که ۱۸ شاخص تایید شده در مرحله قبلی، اولویت بندی شوند. برای اینکار از آزمون فریدمن استفاده شد و در نهایت با استفاده از ۵ عدد از موثرترین شاخصها سه تامین کننده کاندیدا با دو روند AHP و ANP مورد ارزیابی قرار گرفته و رتبه هر کدام تعیین و مشخص شد.
مقدمه
مسئولیت انتخاب یک تامین کننده و نتایج ناشی از انتخاب درست یا نادرست آن به عهده کارشناسان شاغل در اینگونه دوایر است. جدا از ملزوات مصرفی، بسیاری از خریدهای سازمانی به عنوان کالاهای واسطه ای در فرآیند تولید کالا یا خدمات مورد استفاده قرار می گیرند و غفلت در انتخاب تامین کننده مناسب می تواند ضررهای جبران ناپذیری بر سازمان وارد نماید. سوالی که در اینجا مطرح است این است که چه عواملی باید در هنگام انتخاب یک تامین کننده مورد دقت قرار گیرد؟ آیا بسنده کردن به عوامل مشخصی همچون قیمت و سابقه همکاری با شرکت کافی است؟ مروری اجمالی بر روند انتخاب تامین کنندگان در سازمانهای ایرانی گویای این مطلب است که این روند در ایران دچار مشکلات اساسی است و در موارد متعددی تامین کننده انتخاب شده نتوانسته است که انتظارات کارفرما را برآورده سازد. یکی از مهمترین وظایف خرید بحث ارزیابی اولیه و انتخاب تأمین کنندگان است. کراسبی از صاحبنظران در موضوع کیفیت می باشد، معتقد است که در حدود ۵۰٪ از مشکلات کیفیت شرکتها، ناشی از انتخابی و مدیریت نامناسب پایگاه تأمین است. بنابراین بسیار مهم است که تنها تأمین کنندگانی را انتخاب نمائیم که بتوانند نیازهای خریداران را در محدوده های اجرایی مختلف، تأمین نمایند [۱] همچنین خبرگان معتقدند که هیچ راهی بهترین شیوه برای ارزیابی و انتخاب تأمین کننده نیست و شرکتها عموماً تنوعی از سیستمهای مختلف را بکار می گیرند. متغیرها و فاکتورهای موثر در چگونگی انتخاب تأمین کننده برای هر شرکت متفاوت است. مثلاً یک شرکت ممکن است یک یا چند تأمین کننده را برای خود انتخاب نماید. همچنین اهمیت هزینه مرتبط با کیفیت تأمین کننده، برای شرکتها متفاوت است. آیا خریدار امیدوار است که یک رابطه طولانی مدتی را با تأمین کننده روی خانوده ای از قطعات داشته باشد؟ آیا قطعه خریداری شده نیازمند این است که که به همان خوبی فرآیند طراحی، ساخته شود؟ جواب موارد و سوالات فوق و یا موارد و سوالات مشابه می تواند در چگونگی ارزیابی و انتخاب تأمین کننده، مهم باشند. هدف کلی فرآیند ارزیابی تأمین کننده، کاهش ریسک خرید و افزایش ارزش کل، برای خریدار است. تأمین کننده باید قادر باشد تا نیازمندیهای جاری را برآورده ساخته و بتواند بهبود پیوسته ای را دنبال نماید. بنابراین شرکتها باید تنها تأمین کنندگانی را ارزیابی نمایند که معتقدند دارای شانس خوبی برای دریافت قرارداد خرید هستند.
ادبیات موضوع
در بخش ادبیات موضوع، ابتدا به منابع پیشین در خصوص معیارهای موثر در انتخاب تأمین کننده و سپس به مروری بر منابع در خصوص روش های تصمیم گیری پرداخته می شود. هیچ روش منحصر به فردی که نیازمندیهای تمام خریدها را تأیید کند، وجود ندارد، از آنجا که استراتژی خرید کالاها با توجه به استراتژی شرکت تعیین می شود، این موضوع در کل فرآیند ارزیابی و انتخاب تأمین کننده موثر خواهد بود. استراتژی منبع یابی کالا، هدفهای کلی را برای دسترسی به کالا مشخص می کند. این استراتژی شامل تعداد تأمین کنندگانی که کالا را به آن سفارش می دهند، نوع قرارداد (بلند مدت، کوتاه مدت) و شیوه ارزیابی تأمین کننده است. مدتهای مدیدی در آمریکا از تعداد زیاد تأمین کنندگان برای کاهش ریسک خرید، استفاده می شد، اما امروزه مشخص شده است که تعداد زیاد تأمین کنندگان برای هر کالا، یک ایده جالب برای خرید نیست. امروزه بیشتر شرکتها تأمین کنندگانی را که در ۱۰ سال گذشته تجربه خوبی را در عملکرد داشته اند، نگه می دارند. فرآیند بهینه سازی پایگاه تأمین، عموماً باعث کاهش تعداد تأمین کنندگان می شود [۲ خریداران معمولاً پتانسیل تأمین کننده را ارزیابی می کنند. جهت این ارزیابی، طبقهبندی هایی را بکار می برند. مدیران خرید، به صورت پیش فرض تأمین کنندگان خود را با سه معیار اولیه قیمت، کیفیت و تحویل ارزیابی می نمایند. این سه عنصر معمولاً بحرانی ترین و آشکارترین نواحی ارزیابی، برای شرکت خریدار است. برای برخی موارد، خریداران تنها روی این سه ناحیه تمرکز هی کنند ولی برای نیازهای بحرانی تر، تحلیل های عمیق تر و مطالعات بیشتری جهت ارزیابی تأمین کننده نیاز است [۵-۳].
دیکسون' خلاصه ای از یک لیست شامل حداقل ۵۰ عامل مختلف را که توسط محققین پیان شده بود، جهت بررسی در تصمیمات انتخاب تأمین کننده تهیه نمود. دیکسون پرسشنامه هایی را برای ۲۷۳ نماینده و مدیر فروش فرستاد تا اهمیت هر یک از معیارهای انتخاب را تعیین کند. در این تحقیق قیمت رتبه ششم را به خود اختصاص داد و کیفیت رتبه اول را به خود اختصاص داد [۶ دوبرو همکاران وی، ۷۴ مقاله ارایه شده در زمینه مسئله انتخاب تأمین کننده را مورد بازنگری قرار دادند و بر خلاف دیکسون به این نتیجه رسیدند که قیمت خالص، مهمترین معیار برای انتخاب تأمین کننده است [۷و۸] بچ" نیز ۵۱ معیار را برای انتخاب تأمین کننده بیان کرده است و آنها را در هشت گروه کیفیت، برنامه ریزی، تسهیلات (ماشین آلات)، کنترل، تمایل و علاقهمندی فروشنده، ابزار تأمین کننده، سازمان و مدیریت تأمین کننده و تعهد و مسئولیت، طبقه بندی نموده است [۹] . حال به مروری بر روش های تصمیم گیری پرداخته می شود: مدل های بهینه سازی از دوران نهضت صنعتی در جهان و بخصوص از زمان جنگ دوم جهانی همواره مورد توجه ریاضیدانان و دست اندرکاران صنعت بوده است. تاکید اصلی بر مدل های کلاسیک بهینه سازی، داشتن یک معیار سنجش (یا یک تابع هدف ) می باشد. به طور کلی این مدلها میتوانند خطی غیرخطی یا مختلط باشند اما محققین در دهه های اخیر معطوف به مدلهای چند معیاره (MCDM) برای تصمیم گیری های پیچیده گردیده است. در این تصمیم گیری ها به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار دستجش ممکن است استفاده گردد. این مدلهای تصمیم گیری به دو دسته عمده تقسیم می گردند: مدل های چند MODM“)4á ka( و هدل های چند شاخصه )'MADM( به طوریکه مدل های چند هدفه به منظور طراحی و مدل های چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر استفاده می گردند [ ۱۰] در دودهه اخیر توجه محققین به این مدلها در تصمیم گیریهای پیچیده بوده است، در این میان، روشهای تصمیم گیری چند معیاره به دلیل اینکه به طور همزمان چندین معیار کمی و کیفی مختلف و حتی متناقضل را در کنار یکدیگر برای تصمیمگیری همطرح هیسازند از اهمیت بیشتری برخوردارند. در این گونه تصمیم گیریها چندین معیار که گاه با هم متضاد هستند در نظر گرفته هی شوند که در زندگی روزمره نیز به طور مرتب اتفاق می افتند. برای مثال، در زندگی شخصی یک فرد، در انتخاب شفل، وجهه شقلی، محل انجام کار، حقوق و دستمزد، فرصت های پیشرفت و غیره به عنوان معیار در نظر گرفته می شوند [۱۱] هم چنین در میان روش های تصمیمگیری چند معیاره، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP یکی از روشهایی است که کاربرد فراوانی دارد و از لحاظ نظری نیز دارای بنیان قوی است|[۱۲]AHP یکی از روشهای MADM است که به منظور تصمیم گیری و انتخاب یک گزینه از میان گزینه های متعدد تصمیم با توجه به شاخص هایی که تصمیم گیرنده تعیین می کند به کار می رود. این روش در سال ۱۹۸۰ توسط توماس ال اساتی مطرح گردید این تکنیک، مسائل پیچیده را بر اساس آثار متقابل آنها مورد بررسی قرار می دهد و آنها را به شکلی ساده تر تبدیل می کند و به حل آنها می پردازد [۱۱] فرآیند تحلیل سلسله مراتبی رابطه میان هدف مساله، معیارهای انتخاب و گزینه ها را در یک ساختار سلسله مراتبی نشان می دهد و از طریق مقایسات جفتی عناصر موجود در ساختار مسأله به وزن دهی نهایی گزینه ها میپردازد. در این تحقیق علاوه بر روش AHP از روش فرایند تحلیل شبکه ای ANP" که یکی از زیر شاخه های AHP است نیز استفاده میشود. فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) حالت کلی تری از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی است. این روش که در سال ۱۹۹۶ توسط پروفسور ساعتی در تکمیل روش AHP توسعه یافته است، روابط تعاملی میان معیارها و گزینه ها را به صورت کاملتری نسبت به AFP نشان می دهد؛ در نتیجه می توان روابط پیچیده تر میان معیارها و گزینه ها را از طریق آن نشان داد و به تصمیمگیری دقیق تری در این راستا دست یافت [۳].
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، که به عنوان یکی از روش های مهم تصمیم گیری چند معیاره به آن اشاره شد، اولین بار در سال ۱۹۹۲ توسط نید یک و هیل" مورد استفاده قرار گرفت {۱۳]. این روش در سال های بعد نیز بدین منظور مورد استفاده قرار گرفت؛ به طور نمونه، هند فیلد و همکاران" در سال ۲۰۰۲ از روش AHP برای انتخاب تأمین کننده استفاده نمودند{۱۴] بوتا و هاک" نیز در همین سال از این روش بدین منظور استفاده کردند [۱۵]. با توجه به اینکه روش فرایند تحلیل شبکه ای در سال های اخیر توسعه یافته است، این روش در مسائل متنوعی به کار گرفته نشده است. در این راستا، مسأله انتخاب تأمین کننده نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. لازم به ذکر است، در سال های اخیر از روش ANP تنها در چند مورد محدود برای انتخاب تأمین کننده استفاده شده است. به طور نمونه، بایازیت ، روش ANP را به عنوان ابزاری برای انتخاب تأمین کننده مورد استفاده قرار داد{۵}. پس از آن، این روش در سال ۲۰۰۷ توسط گنسر و گورپینار " به صورت مطالعه موردی برای انتخاب تأمین کننده در یک شرکت تولید وسایل الکترونیکی مطرح شد ۳. در همین سال، جاکاریا و شانکار" از این روش برای برای انتخاب تأمین کننده خدمات لجستیکی استفاده نمودند لذا آنچه در درجه اهمیت قرار دارد شناسایی معیارهای مهم در انتخاب تامین کننده مناسب است، البته از آنجایی که این معیارها از یکدیگر مستقل نیستند، برای تصمیم گیری باید سیستمی ارائه شود که بتواند به این نکته توجه داشته باشد در این مقاله مدلی ارائه شده است که علاوه بر استفاده از معیارهای موثر در انتخاب تامین کننده بتواند، اندرکنش این معیارها را در روند اهتخاب بهترین گزینه مورد نظر قرار دهد.
مراحل تحقیق
این تحقیق شامل دو بخش است: الف) شناسایی معیارهای موثر در انتخاب تامین کننده ب) استفاده از تکنیک های تصمیم گیری در انتخاب تامین کننده مناسب از بین چند تامین کننده
الف: شناسایی معیارها
دراین بخش نخست با استفاده از اطلاعات محققین قبلی و شواهد موجود معیارهای تاثیر گذار در روند انتخاب تامین کننده هناسب بدست آمده است. سپس برای تطبیق این معیارها با ساختار داخلی و برای تکمیل اطلاعات معیارها، با متخصصان و افراد صاحب نظر مصاحبههای عمیق و نیمه عمیق صورت گرفته است. در نهایت برای جمع آوری اطلاعات نهایی و یافتن میزان تأثیر این معیارها از پرسشنامه استفاده شده است. معیارهای پیشنهادی در جدول شماره ۱ نشان داده شده است. این پژوهش در شرکتهای ساختمانی دارای رتبه یک و یا دارنده ISO که کالاهای واسطه ای مورد نیاز خود را از تامین کنندگان خریداری می کنند. انجام شده استاد دامته زمانی این پژوهش زمستان ۱۳۸۷ بوده استد با توجه به محدود بودن تعداد جامعه آماری (شرکتهای با رتبه مناسب و فعالیت در سطح قابل قبول) نیازی به استفاده از فرمولهای آماری برای یافتن حجم نمونه نبود. در اینگونه مواقع ۱۰ تا ۲۰ درصد از جامعه را به عنوان نمونه انتخاب می کنند. در این مرحله از تحقیق تعداد نمونه، ۵۰ شرکت بوده است که تقریبا ۲۰ درصد از آنها رتبه مناسب و فعالیت در سطح قابل قبول داشته اند.
لازم به توضیح است که پاسخ دهند گان میزان تاثیر هر شاخص بر تصمیم خود را با استفاده از طیفی نه تایی مشخص می کنند. در این تحقیق از پاسخگویان خواسته شده است میزان تاثیر هر شاخص بر تصمیم خود را با استفاده از طیفی نه تایی مشخص کتند. لازم به توضیح است که ارزیابی پاسخگویان بر اساس مقیاس دو قطبی به صورت زیر به مقادیر کمی تبدیل شده اند: در این طیف نظرات به گزینه هایی با مضمون خیلی زیاد، زیاد، نظری ندارم، کم و خیلی کم تبدیل شدهاند. برای این تبدیل از امتیازبندی زیر استفاده شده است {۱۱}: امتیاز یک و دو به پاسخ خیلی کم
امتیاز سه و چهار به پاسخ کم
عدد پنج به گزینه متوسط
امتیاز شش و هفت به پاسخ زیاد
امتیاز هشت و نه به پاسخ خیلی زیاد قابلیت اعتماد یا پایایی و یکی از ویژگیهای فنی ابزار اندازه گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی می دهد. دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم ارتباط ) تا ۱ + (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های و موقتی آن را می سنجد [۱۶].
شیوه های مختلفی برای تعیین پایایی ابزار اندازه گیری وجود دارد که در این تحقیق .3 آلفای کرونباخ استفاده شده است .
. فرمول آلفای کرونباخ به شرح زیر است (فرمول شماره ۱):
در این فرمول: K معرف تعداد سؤالات (یا آزمونها)، SK واریانس پاسخ های همه آزمودنیها به سؤال St K واریانس، جمع نمرات هر آزمودنی در همه سؤالات است . برای محاسبه میزان پایانی در پرسشنامه های مورد استفاده، ده عدد پرسشنامه به صورت Pre-teSt تکمیل شد و با استفاده از نرم افزار SPSS آلفای کرونباخ محاسبه و عدد ۰۸۶ به دست امد که این عدد قابل قبول است. همانطور که ذکر شد، ۲۳ عدد شاخص به عنوان عوامل بالقوه تاثیرگذار انتخاب شده و در قالب یک پرسشنامه در اختیار کارشناسان ۵۰ شرکت که صلاحیت پاسخگویی به سوالات را داشتند قرار گرفت. پس از تکمیل پرسشنامه ها، ۲ عدد از آنها به دلیل ناقص بودن کنار گذاشته شد و اطلاعات ۴۸ عدد از آنها برای تجزیه تحلیل وارد نرم افزار SPSS شد. در این تحقیق برای آزمون تاثیر شاخصها بر تصمیم افراد از آزمون Studentسا استفاده شده است. این آزمون بیان کننده قبول یا رد یک فرض با نتایج بدست آمده از پرسش نامه ها می باشد. در واقع تصمیم پژوهشگر مبنی بر درست بودن با نبودن یک فرض هیچ گاه با اطمینان کامل همراه نیست و همیشه این احتمال وجود دارد که شخصی تصمیم اشتباهی گرفته باشد. جوهر این آزمونها این است که به وسیله آن می توان این مخاطره را بازبینی و ارزیابی کرد. لازم است گفته شود منظور از فرض در اینجا فرض آماری است که اظهار نظر درباره پارامتر نامعلوم جامعه مورد مطالعه (میانگین، واریانس و ..-) می باشد. سوالات پرسشنامه با استفاده از مقیاسی نه تایی طرح شده و پاسخگویان برای بیان نظرات خود از اعداد یک تا نه استفاده کردهاند. عدد نه نشان دهنده تاثیر بسیار زیاد و عدد یک نشان دهنده تاثیر بسیار کم بوده است. برای سنجش تاثیر از میانگین وزنی نمونه ها در فرمول مربوطه استفاده شده است (فرمول شماره ۲).
با توجه به موارد ذکر شده فرضیات H0 و Hil به صورت زیر تعریف می شوند(فرمول شماره ۳):
با توجه به مفاهیم آمار، اطلاعات لازم برای آزمون فرضیات به شرح زیر است: * آزمون یک طرفه است | تعداد نمونه ۴۸ نفر است در نتیجه درجه آزادی (df) برابر با ۴۷ است سطع معنی دار بودن برابر با ۵ درصد است ۶ نقطه بحرانی با توجه به جدول مربوطه عدد ۱۶۷۹ است. با توجه به این اطلاعات برای آزمون فرضیات باید آماره آزمون محاسبه شود. چنانچه آماره آزمون در منطقه بحرانی قرار گیرد، فرضیه H0 به احتمال ۹۵ درصد رد می شود و فرضیه مقابل پذیرفته میشود. ( شکل شماره ۱)
