بخشی از مقاله
بازتاب اخبار انرژی هسته ای در مطبوعات ایران
(تحلیل محتوای تکنیک های خبری بکار رفته دراخبار دو روزنامه شرق وکیهان در سه ماه منتهی به سال 94)
چکیده
برنامه هسته ای ایران از دهه های گذشته در صدر اخبار داخلی و بین الملل قرار داشته است از سویی دیگر دنیای امروز را زمان انفجار اطلاعات نامیده اند و در این میان نقش رسانه ها در انتقال این اطلاعات وصف ناپذیر است از این روی هدف از انجام این پژوهش دست یابی به تکنیک های خبری به کار رفته در بازتاب اخبار انرژی هسته ای در دو روزنامه شرق و کیهان می باشد. پژوهش حاظر از نوع توصیفی مقطعی است ، و تلاش کرده است با استفاده از دو روش تحلیل محتوا و مقایسه به بررسی کمی و مقایسه تطبیقی مقوله های مربوط به تکنیک های خبری(فرم) مطرح شده در اخبار مربوط به انرژی هسته ای ایران در سه ماه منتهی شده به سال 94 در دو روزنامه »شرق« و »کیهان« بپردازد و به سوالاتی از قبیل چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر سبک خبری بکار رفته در خبر وجود دارد؟چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر عناصر خبری بکار رفته در خبر وجود دارد ؟چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر ارزش های خبری بکار رفته در خبر وجود دارد؟چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر نحوه انتشار خبر وجود دارد؟چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر استفاده از منابع خبری وجود دارد؟پاسخ دهد. یافته های این پژوهش نشان داد که دو روزنامه شرق و کیهان از نظر میزان اتکا به منابع خبری هم جناح با روزنامه و همچنین ارزش های خبری و عناصر خبری مورد توجه روزنامه بوده متفاوت بوده و همچنین هریک از روزنامه ها سبک مطلب بکار رفته متفاوتی را به کار بسته اند.در نهایت به نظر می رسد دلیل تفاوت مشاهده شده در نحوه ارائه اخبار مربوط به
انرژی هسته ای در دو روزنامه شرق و کیهان ناشی از وابستگی های جناحی متضاد این دو روزنامه و به طبع آن نگرش های متفاوت این دو روزنامه و تاثیر آن در نحوه انتقال خبر با تمرکز بر چگونگی و میزان استفاده از تکنیک های خبری بوده است.
واؤگان کلیدی: انرژی هسته ای،برجسته سازی ،روزنامه شرق ، روزنامه کیهان ،تحلیل محتوا
1-1 مقدمه
اهمیت و نقش انرژی هسته ای در صحنه انرژی جهانی در پنجاه سال گذشته بر اثر عوامل گوناگون ،بارها دستخوش دگرگونی شده است.امروزه نسبت به این دو نوع انرژی و تکنولوژی های مربوط به آن نگرانی های زیادی و جود دارد.البته این این قاعده سازی های حقوقی نتیجه تعاملات کشور های مختلف در عرصه بین المللی است که در آن هریک از کشور ها با توجه به جایگاه قدرتی خود ،بهره مندی و یا عدم بهره مندی ازآن پدیده نوین ،گرایشات و مواضع مختلفی نسبت به آن ابراز میکنند(غریب ابادی و همکاران،.(1387 با توجه به شرایط بین المللی و دیدگاه های متفاوت نسبت به برخورداری کشور ایران از انرژی هسته ای وجود دارد و از طرف دیگر در کشور خود ما نیز سو گیری های متفاوتی نسبت به برخورداری و یا عدم استفاده از این فن آوری وجود دارد که در راستای بررسی تمامی این نظرات در این پژوهش به بررسی مهم ترین جراید داخلی و منعکس کننده نظرات و عقاید جامعه پرداخته شده است. از این رو در سالهای گذشته توجه به مطرح شدن مباحث انرژی هسته ای و اولویت بندی های صورت گرفته در پرداختن به این مسئله در داخل کشور و همچنین نقطه عطف مسائل سیاست خارجه کشور ایران تبدیل شده است به نحوی که نه تنها برای کشور ما بلکه جامعه جهانی را در گیر و دار این تصمیم گیری مهم به چالش گشیده است .با توجه به اینکه امروزه افکار عمومی داخلی ،خاستار آن هستند که سیاست مداران آنان را از نتایج مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک1 مطلع ساخته و برهمین اساس رسانه های عمومی از جمله روزنامه ها خود را ملزم به ارائه این اطلاعات دانسته اند تا یک رابطه سه گانه بین دولت و مردم و رسانه ایجاد شود..از سویی دیگر در تحقیقات دانشگاهی نیز مباحث مربوط به انرژی هسته ای موضوعی قابل توجه است که در زمینه های مختلف آن میتوان به مطالعات گسترده ای پرداخت. لذا در این تحقیق به بررسی به بررسی تکنیک های خبری بکار رفته در اخبار انرژی هسته ای در روزنامه های(شرق و کیهان) بپرداخته شده است .
2-1 بیان مسئله
امروزه تکنولوژی هسته ای2 به خاطر نقش ویژه آن در تولید و تامین انرژی و استفاده گسترده آن در جهت مقاصد صلح آمیز از قبیل کاربرد های صنعتی ,کشاورزی ,پزشکی,علمی و خدماتی از اهمیت خاصی بر خوردار است .علاوه بر آن پتانسیل موجود در این نوع انرژی وتکنولوژی مربوطه در کاربرد های استراتژیک جلوه خاصی به آن بخشیده است(خلیلی پور،.(1379 موضوع هسته ای ایران در چند سال اخیر یکی از مهمترین مباحث سیاسی در سطح ملی و بین المللی بوده است .این موضوع در اشکال مختلفی تبلور یافته است که در بعد کلان در رسانه ها و نیز در بیا نیه های بین المللی صادر شده توسط طرف های ذی ربط و حتی غیر ذی ربط مشاهده می شود (ذلفقاری روشن،. (1385 از طرفی طی سال های گذشته ,طرح دست یابی ایران به انرژی هسته ای در مجامعه بین المللی و تبدیل آن از مسئله فنی و حقوقی به مسئله و بحران سیاسی به چالشی بزرگ تبدیل شده است(نامور،( 1392 .شاید بتوان گفت موضوع انرژی هسته ای مهم ترین دستور کار سیاست خارجی ایران در سه دولت خاتمی,احمدی نژاد و در حال حاظر روحانی بوده است. ضرورت مسئله هسته ای ایران در چند سال اخیر ,بخصوص در سطوح
بین المللی مسئله ای چالش بر انگیز بوده است. از انجایی که برنامه هسته ای ایران به یک بحث سیاسی و رسانه ای تبدیل شده است هر دو این عناصر به نحوی در پیشبرد نتایج این برنامه موثر هستند و تعارقف و اولویت بندی های سیاسی رسانه ای به نحوی به اولویت ذهنی مخاطبان تبدیل میشود این ابعاد اولویت سیاسی عبارتند از: حمایت(کنشِ کم و بیش مطلوب نسبت به یک موضوع معین)، احتمال کنش(احتمال این که یک دستکاه دولتی درباره ی موضوع دست به واکنش بزند) و آزادی عمل(گستره ی اقدامات احتمالی دولتی) . اگر فرض اصلی برجسته سازی را بپذیریم که اولویت های ذهنی مردم یا موضوعات و رویدادهایی که عامه بدان توجه دارند و می اندیشند، تابعی از عملیات برجسته سازی رسانه هاست، شومیکر3 و ریز (1991) پنج دسته ی اصلی از اثر بر محتوای رسانه ها را به ترتیب مطرح کرده اند:
-1 اثرهای ناشی از فرد فرد کارکنان رسانه -2 اثرهای مربوط به رویه های رسانه -3 نفوذهای سازمانی بر محتوا -4 اثر و نفوذ سازمان های برون رسانه ای بر محتوا-5 اثر ایدئولوژی (سورین و تانکارد، .(1381 از آنجا که رسانه ها کار اطلاع رسانی در زمینه رویداد های داخلی و خارجی را دارند ارتباطات سیاسی و نظامهای حاکم براین رسانه ها سعی در استفاده ابزاری ازرسانه ها برای رسیدن به اهداف خود دارند. این نظام ها، بدنبال کنترل رسانه ها هستند. (اش ، .(1377 .همچنین رسانه ها به بخش اصلی و مرکزی صحنه سیاسی تبدیل شده اند و تبلیغات سیاسی به روش های قبلی نیز بی فایده شده اند(مک کوئیل،(1382 بنابر این درباره اهمیت رسانه4 در برجسته سازی موضوعات مورد بحث در جامعه و به عنوان الگوی نظری این پژوهش می توان گفت برجسته سازی 5 را به معنی اولویت گذاری بر برنامه ای خاص ترجمه کرده اند؛ً اما اصطلاحا می توان گفت: "برجسته سازی یعنی این اندیشه که رسانه های خبری با ارائه ی خبرها، موضوع هایی را که مردم درباره ی آنها می اندیشند، تعیین می کنند."( شاکری، ( 1384 و نیز گفته شده: "ممکن است در اغلب اوقات، مطبوعات موفق نشوند به اشخاص بگویند چگونه فکر کنند اما با تأثیر فوق العاده ای که بر آنها دارند، می توانند بگویند به چه چیز باید فکر کنند."( لازار،.(1384 نهایتا از آنجایی که رسانه ها کار اطلاع رسانی در زمینه رویداد های داخلی و خارجی را دارند و از طرف دیگرمطبوعات در ایران متمایل به دیدگاه ها و جناح های خاصی هستند ما می توانیم با تحلیل محتوای انعکاس یافته در مطبوعات تا حد زیادی با دیدگاه های رایج در مورد مسئله مهم انرژی هسته ای6 آشنا شویم و از طریق آن پی ببریم جناح بندی های سیاسی در ایران هرکدام چه رویکردی به انرژی هسته ای دارند. و ما در این پژوهش ما دنبال آن هستیم تا دریابیم در دو روزنامه مورد بررسی(شرق وکیهان)که هر یک را می توان نماینده دیدگاه سیاسی خاصی در کشور هستند چه نگاهی به موضوع پرونده هسته ای ایران دارند .برای این منظور کوشش مینماییم تا بابررسی این دو روزنامه نحوه پوشش اخبار انرژی هسته ای را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم.و دریابیم که دو روزنامه مورد بررسی چه جهت گیری نسبت به اخبار انرژی هسته ای در قالب تکنیک های خبری بکار برده شده در متن اخبار خود داشته اند؟
3-1 روش شناسی
1-3-1 نوع پژوهش :پژوهش حاظر از نوع تحلیل محتوای توصیفی- مقطعی و روش آن کتابخانه ای است و گرد آوری داده ها با استفاده از دو روش تحلیل محتوا و تحلیل استنادی و مراجعه مستقیم به منابع مورد مطالعه صورت گرفته است.
2-3-1 روش آماری:در این بررسی از روش آماری توصیفی (جداول فراوانی و توزیع آن )استفاده شده است
2-3 -1 جامعه پژوهش :جامعه آماری این پژوهش اخبار و مطالب مندرج در روزنامه های شرق و کیهان در سه ماه منتهی به سال 94 بوده است و نمونه آماری انخاب شده از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک می باشد که طی آن 11شماره از هر روزنامه انتخاب شده است که مجموعا 22 شماره از هر دو روزنامه و تعداد 100 خبر را شامل میشود.
4-3-1 روش اجرای پژوهش :ابتدا نمونه های اماری مد نظر بدست آمده را شناسایی نموده و سپس از کلیه خبر اقدام به فیش برداری شد. و در قالب مقوله های مورد نظر قرار کرفت . به این منظور اخبار درج شده در این روزنامه ها در قالب 5 مقوله اصلی و چندین زیر مقوله به شرح در جدول زیر تقسیم بندی شدند .
شماره مقوله اصلی زیر مقوله ها
1 سبک مطلب خبر،یادداشت , گزارش , مصاحبه , تحلیل و تفسیر , مقاله , سرمقاله
2 عناصر خبری که , کجا , کی , چه , چرا , چگونه
3 ارزش های خبری شهرت , برخورد , تازگی , مجاورت , فراوانی , دربرگیری
4 نحوه انتشار خبر از طریق متن ، از طریق متن و تصویر ، از طریق متن و تصویر ولینک
5 منبع خبر سایر منابع , ایسنا , فارس , ایرنا , خبرگزاری روزنامه , منبع خارجی ،تسنیم ،بدونه ذکر
منبع
4-1 پرسشهای تحقیق
-1 چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر سبک خبری بکار رفته در خبر وجود دارد؟
-2 چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر عناصر خبری بکار رفته در خبر وجود دارد ؟
-3 چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر ارزش های خبری بکار رفته در خبر وجود دارد؟
-4 چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر نحوه انتشار خبر وجود دارد؟
-5 چه تفاوتی میان روزنامه های مورد بررسی از نظر استفاده از منابع خبری وجود دارد؟
5-1 یافته های پژوهش : به منظور پاسخ به پرسش های پژوهش ،داده های مربوط به هر پرسش در مقوله های مربوط قرار گرفته و در جدول تنظیم شدند .هریک از مقوله ها متناسب با نوع پرسش آن به زیر مقوله های فرعی متناسب با پرسش پژوهش تقسیم شده اند.در زیر به ارائه یافته های پژوهش می پردازیم.
جدول (1-1 تکنیک» سبک مطلب « بکار رفته در مطالب درج شده در دو روزنامه های مورد بررسی)
شکل (1-1)
داده های جداول و نمودارها نشان می دهد روزنامه شرق %10 از مطالب خود را با عنوان مقاله و %8 از مطالب خود را تحت عنوان سر مقاله بیان کرده و بحث محوری روزنامه خود را به مسئله هسته ای اختصاص داده است که روزنامه کیهان در مطالب درج شده خود از این دو سبک استفاده نکرده است.همچنین روزنامه کیهان %48 از مطالب هسته ای خود را درغالب خبر و %36 را تحت عنوان گزارش ارائه کرده است و شرق %32 از مطالب خود را در غالب خبر و %30 را در قالب گزارش درج نموده است همچنین شرق در استفاده از یادداشت و مصاحبه سهم بیشتری نسبت به کیهان به خود اختصاص داده است و نهایتا هر دو روزنامه با اختصاص %8 از اخبار خود به عنوان تحلیل و تفسیر دارای سهم برابری
هستند
جدول(2-1 تکنیک »عناصر خبری« به کار رفته در مطالب درج شده دو روزنامه مورد بررسی )
نمودار (2-1)
داده های جداول و نمودارها نشان می دهد در مقاسیه دو روزنامه روزنامه شرق با در %22 ازاخبار خود از عنصر خبری »که« و کیهان در %10 از اخبار از این مقوله استفاده کرده اند. همچنین شرق با 5 بار استفاده از عنصر خبری »کجا« سهم بیشتری نسبت به کیهان با 1 بار استفاده از این عنصر به خود اختصاص داده است از طرفی کیهان با 7 بار استفاده از عنصر خبری »کی« و 11 بار استفاده از هرکام از عنصر»چه « و »چرا «سهم بیشتری را به نسبت به خود اختصاص داده است. از طرفی روزنامه شرق با 17 بار استفاده از عنصر خبری »چگونه« سهم بیشتری نسبت به کیهان با فراوانی 15 به خود اختصاص داده است.
جدول (3-1 تکنیک »ارزش های خبری« بکار رفته در مطالب درج شده در دو روزنامه مورد بررسی)
