بخشی از مقاله
بررسي تجربه کشور فنلاند در زمينه سيستم هاي نوآوري
چکيده
جهاني شدن تکنولوژي و اقتصاد، بهمراه تغييرات سريع بين المللي ، تأثير بسزايي بر ساختار صنعتي ، فعاليتهاي تجاري و شرايط علمي ملي و منطقه اي داشته است . دانش و دانش فني ، کاملاً جنبه رقابتي به خود گرفته و فاکتور بسيار مهمي براي توسعه اجتماعي به شمار مي روند .به اين ترتيب هر روزه بر نقش سيستم هاي نوآوري کارآمد و موثر در رشد اقتصادي و سلامت اجتماعي افزوده مي شود .موضوع اصلي اين مقاله بررسي تجربه کشور فنلاند در ايجاد و توسعه سيستمهاي ملي نوآوري در جهت افزايش توليد دانش و نوآوري ميباشد، که منجر به افزايش توان رقابتي آن در سطح بين المللي گرديده است . سيستم ملي نوآوري فنلاند به عنوان يکي از موفق ترين تجارب در اين زمينه انتخاب شده و بهمين منظور مروري بر اجزاي اصلي تشکيل دهنده سيستم نوآوري فنلاند شده است . سپس با توجه به مطالعه اي که درصنعت برق کشور صورت گرفته ، به موانع موجود در راه نوآوري در اين صنعت اشاره مي شود.
مقدمه
نوآوري و توسعه تکنولوژي در دنياي امروز، تفاوتي ماهوي با گذشته دور دارد. در گذشته ، محققان و مبتکران مي توانستند به صورت انفرادي (يا در گروه هايي محدود) و با صرف زمان و هزينه نسبتاً اندک ، دست به نوآوري زده و دستاوردهاي نوآورانه خود را به بازار عرضه کنند. اما امروزه با پيشرفتهاي صورت گرفته در علم و تکنولوژي و پيچيدگي روزافزون تکنولوژي و دنياي کسب و کار، انجام نوآوري يا توسعه تکنولوژي از توان يک فرد و يا حتي يک شرکت خاص ، خارج است و اين امر، مستلزم تعامل و همکاري سازمانها و نهادهاي مختلف مي باشد. به عبارت ديگر، انجام نوآوري در دنياي امروز، مستلزم برقراري نوعي سيستم يا شبکه همکاري است که از آن با عنوان سيستم نوآوري ١ ياد مي شود.
مفهوم سيستمهاي نوآوري بر اين اصل استوار است که شناسائي پيوند و تعامل اجزاي درگير در نوآوري ، کليد توسعه تکنولوژي است . امروزه در اکثر کشورهاي پيشرفته ، مفهوم سيستم نوآوري در سطح ملي مطرح شده و بعلت لزوم حرکت يکپارچه کل صنايع کشور براي سيستم نوآوري ، سياستگذاري يکپارچه اي در سطح ملي انجام مي شود.
با اينکه هر کشوري داراي شرايط ، عرفها و امکانات خاصي بوده و الزاماً پياده سازي يک سيستم نوآوري موفق در يک کشور منجر به دستيابي به همان پيامدها در ديگر کشورها نمي شود، اما مسلماً مطالعه تجارب ساير کشورها در طراحي
هر چه بهتر يک سيستم نوآوري مفيد فايده خواهد بود.
نمونه اي موفق از سيستم ملي نوآوري در کشور فنلاند ديده ميشود، که در اين مقاله پس از مروري بر مفاهيم سيستم نوآوري ، ابتدا سياستهاي دولت فنلاند از ديدگاه نگاشت نهادي ٢ سيستم ملي نوآوري اين کشور مطرح شده و تاثير آن بر روي سيستم اقتصادي کشور مورد بررسي قرار گرفته است .
در ادامه نيز نگاهي به وضعيت نوآوري و توسعه تکنولوژي در صنعت برق کشور و موانع موجود در اين راه شده است .
سيستم نوآوري
از مطرح شدن راهکار سيستم هاي نوآوري بيش از دو دهه مي گذرد.
معرفي اوليه آن توسط (١٩٨٧) Freeman،Lundvall (١٩٩٢) و Nelson (١٩٩٣) صورت گرفته ، که هر يک تعريف متفاوتي را براي سيستم ملي نوآوري ارائه کرده اند.اين تعاريف عبارتند از:
شبکه اي از موسسات دولتي و خصوصي که فعاليتها و تعاملات آنها باعث شکل گيري ، اصلاح و انتشار تکنولوژي هاي جديد مي شود.(Freeman)
عناصر و روابطي که در خلق ، انتشار و استفاده از دانش جديد با هم تعامل داشته ، که يا در درون مرزهاي يک جامعه قرار دارند و يا از درون يک جامعه نشات گرفته اند.(Lundvall)
مجموعه اي از مؤسسات که تعامل آنها، عملکرد نوآورانه شرکتهاي ملي را تعيين مي کند. (Nelson)
همانگونه که از اين تعاريف مشخص ميباشد در ابتدا تاکيد بر سيستمهاي ملي نوآوري بود. اما سپس اشکال صنعتي و منطقه اي نيز مطرح و امروزه همگي آنها مورد استفاده قرار ميگيرند.راهکار سيستمهاي نوآوري صنعتي ١ حول تکنولوژي يا توليدات خاص مطرح شده ، در حاليکه مرزهاي جغرافيائي (شامل مناطق داخلي کشورها يا بخشهايي از چندين کشور) تعيين کننده سيستمهاي نوآوري منطقه اي ٢ ميباشند. البته اين راهکارها مکمل هم بوده و يکديگر را نقض نميکنند. خلق ، انتشار و استفاده از دانش وجه مشترک تمامي اين سيستمهاست .
شايد بتوان تعريف ادکوئيست را يکي از جامع ترين تعاريف ارائه شده در اين زمينه دانست . ادکوئيست که يکي از صاحبنظران مبحث سيستم نوآوري ميباشد،تعريف زير را براي سيستم نوآوري ارائه نموده است [١].
تمامي فاکتورهاي مهم اقتصادي ، اجتماعي ، سياسي و غيره که بر توسعه ، انتشار و کاربرد نوآوريها تاثير ميگذارد.
در سيستم نوآوري ، نهادها و اجزاي مختلفي وجود دارند که روابط خاصي ميان آنها برقرار است و کليه اجزا براي دستيابي به يک هدف ، با هم تعامل و همکاري دارند. هدف اين سيستم ، تسهيل جريان دانش و نوآوري (از شکل گيري ايده تا تجاري سازي محصولات و خدمات نوآورانه ) است . حتي اگر منبع اوليه دانش يا تکنولوژي در خارج از اين سيستم باشد، اجزا و روابط بايد طوري طراحي شده باشند که روند انتقال دانش و تکنولوژي از بيرون به داخل مرزهاي سيستم و انتشار و بکارگيري آن را (بصورتي کارآمد و اثربخش ) تسهيل نمايند.
براي شکل گيري کارآمد زنجيره خلق ، نشر و بکارگيري دانش در هر سيستم نوآوري بايد وظايف و فعاليتهاي تمامي اجزاي سيستم تبيين و تعيين شده باشد. لذا ضروريست تا از توصيف اجزاي سيستم و روابط ميان آنها فراتر رفته و به فعاليتها و کارکردهاي سيستم پرداخته شود. از يک نظر، مهم ترين کارکرد هر سيستم نوآوري ، توليد، انتشار و کاربرد نوآوري است . اما در يک نگاه دقيقتر بايد بر مواردي که توسعه ، انتشار و استفاده از نوآوريها را تحت تاثير قرار مي دهند نيز تاکيد ورزيد.
صاحب نظران مختلف تقسيم بندي متفاوتي از کارکردهاي سيستم نوآوري ارائه نموده اند. سازمان همکاري و توسعه اقتصادي (OECD) براي انجام نگاشت نهادي به يکپارچه سازي تقسيم بنديهاي ارائه شده در مورد کارکردها و فعاليتهاي سيستم نوآوري پرداخته و کارکردها را بصورت زير دسته بندي نموده است .
هدايت و رهبري
انجام R&D
تامين بودجه R&D
توسعه نيروي انساني
انتشار تکنولوژي
ارتقاي کارآفريني تکنولوژي
سيستم ملي نوآوري فنلاند[٢]
سيستم ملي نوآوري فنلاند سيستمي فراگير است که از خلق دانش جديد، استفاده کنندگان آن و انواع ارتباطات متقابلشان تشکيل شده است . دانش جديد توسط دانشگاه ها و پلي تکنيکها، بنگاه هاي تحقيقات و تجاري و ديگر موسسات خلق شده و مهم ترين مصرف کنندگان آن نيز عبارتند از: سازمانها ، شهروندان ، سياستگذاران و ادارات مسئول در امر توسعه اجتماعي . اولين هدف سياست علم و تکنولوژي فنلاند، تضمين توسعه متعادل سيستم نوآوري و تسهيل همکاريهاي داخلي است . يکي ديگر از عناصر مهم سيستم ، همکاري با ساير بخش هاي اجتماعي ، مانند سياستهاي اقتصادي ، صنعتي ، نيروي کار ، محيط زيست و خدمات اجتماعي و بهداشتي است [٣].
سيستم نوآوري فنلاند بهمراه ماتريس نگاشت نهادي آن به ترتيب در شکل ١ و جدول ١ نمايش داده شده است . به منظور آشنائي بيشتر با اين سيستم در ادامه بازيگران اصلي آن معرفي مي شوند.
شوراي سياستگذاري علم و تکنولوژي
سياستهاي ملي نوآوري ، تکنولوژي و علوم در فنلاند توسط شوراي سياستگذاري علم و تکنولوژي ( به رياست نخست وزير) تدوين مي شود . مهم ترين مؤسسات سياستگذار ( علم و تکنولوژي ) عبارتند از : وزارت آموزش و وزارت بازرگاني و صنايع . وزارت آموزش ، مسئول فعاليتهاي آموزشي ، سياست علوم ، آموزش عالي و آکادمي فنلاند است . وزارت بازرگاني و صنايع ، مسئوليت سياستهاي تکنولوژي و صنعت ، آژانس تکنولوژي ملي (Tekes) و مرکز تحقيقات فني فنلاند را بعهده دارد. اين وزارتخانه به ايجاد و توسعه شرکتهاي کوچک و متوسط ، تضمين فعاليت هاي سودآور و ارتقاي رقابت نيز کمک مي کند. تقريباً ٨٠ درصد از منابع مالي تحقيقاتي دولت فنلاند، از طريق اين دو وزارتخانه ، تخصيص مي يابد.
آژانس تکنولوژي ملي Tekes
هدف اصلي Tekes، ارتقاي توان رقابتي بخش صنعتي و خدماتي فنلاند، با استفاده از تکنولوژي است . هدف از فعاليتهاي اين مرکز، تنوع بخشيدن به ساختار توليد، افزايش توليد و صادرات و بوجود آوردن زيربناي اشتغال و رفاه اجتماعي است . Tekes بازوي پيش برنده برنامه هاي وزارت بازرگاني و صنايع است .
منابع مالي اين آژانس بالغ بر چهارصد ميليون يورو بوده که ساليانه به دو هزار پروژه تخصيص مي يابد. در سال گذشته ميلادي (٢٠٠٤) ١٦٥ ميليون يورو بصورت وام بلاعوض ١ به شرکتها، ٢.٢ ميليون يورو بصورت وام به شرکتهاي تازه تاسيس با تکنولوژيهاي جديد، ٣٩ ميليون يورو بصورت وام سرمايه ٢ براي تحقيق و توسعه ، ٣١ ميليون يورو براي تحقيقات به سازمانها و ١٧٢ ميليون يورو به تحقيقات در دانشگاه ها اختصاص يافته است [٤].
سه چهارم منابع مالي مربوط به شرکتها، به شرکتهاي کوچک و متوسط تعلق مي گيرد، که کمتر از ٥٠٠ نفر پرسنل دارند. حدود ٤٠ درصد از شرکت هايي که هر ساله از خدمات Tekes استفاده مي کنند، جديدالتاسيس مي باشند. از طرف ديگر، براي سرمايه گذاري در نوآوري و تکنولوژي ، به صنايع سنتي درست به اندازه حوزه هاي جديد اهميت داده مي شود.
پروژه هاي تحقيقاتي که منابع مالي آن توسط اين آژانس تامين ميگردد، مانيتور شده تا از دستيابي به نتايج مورد انتظار اطمينان حاصل شود. نتايج اين ارزيابيها در تصميمات مالي آژانس تاثير داشته و پس از خاتمه هر پروژه و همچنين سه سال بعد، مورد بازنگري قرار ميگيرد.
جالب است بدانيم که هر ميليون مارک فنلاند که توسط Tekes سرمايه گذاري مي شود (بطور مثال ، پروژه هايي که در سال ١٩٩٨ سرمايه گذاري شدند) شش تا هفت شغل جديد دائمي ، ٢٠ تا ٤٠ ميليون مارک فنلاند بازگشت سرمايه و ١٠ تا ٣٠ ميليون مارک فنلاند صادرات ، در پنج سال را در پي داشته است . آکادمي فنلاند فعاليت اين آکادمي در پيشبرد تحقيقات و بکارگيري نتايج آن ، توسعه همکاريهاي تحقيقاتي بين المللي و مشاوره تخصصي در حوزه سياستگذاري علوم است . سرمايه گذاري هاي اين آکادمي در تحقيقات پيشرفته ، آموزش محققين و تعيين پيش شرطهايي براي تحقيقات (مانند مشارکت در همکاريهاي تحقيقاتي بين المللي و انتشار نتايج تحقيقات ) است . از فعاليتهاي تخصصي آکادمي علوم ميتوان به ارزيابي حوزه هاي تحقيقاتي فنلاند ( از سال ١٩٨٣ به بعد ) اشاره کرد . اين آکادمي در سال ١٩٩٥ ، ارزيابي وضعيت کلي و سطح تحقيقات فنلاند را آغاز نمود. هدف از اين ارزيابي ، ارائه نمايي کلي از تحقيقات در فنلاند است . اين آکادمي ، مسئوليت انتخاب برنامه هاي آموزشي لازم براي محققين فنلاند را نيز به عهده دارد.
مرکز تحقيقات فني (VTT)
VTT يک مؤسسه تخصصي است ،که در حوزه هاي فني و فني ـ اقتصادي ، فعاليتهاي تحقيقاتي انجام مي دهد. هدف اين مرکز از توسعه تکنولوژي ، بهبود توان رقابت شرکتها و بهبود زير ساختهاي اصلي جامعه بوده و از شکل گيري شرکتهاي جديد حمايت مي کند.
مرکز تحقيقات فني توسط وزارت بازرگاني و صنايع و Tekes تامين مالي شده و يک سوم درآمدش را از صنعت به دست مي آورد. يکي از بزرگترين بخشهاي VTT در محوطه دانشگاه تکنولوژي هلسينکي مستقر است . اين مرکز در بسياري از برنامه هاي حمايت از کارآفريني و پارکهاي مربوطه ، ذينفع و سهامدار است .
پارکهاي علمي
پارکهاي علمي ، اساس سيستم حمايت از کارآفريني فنلاند را تشکيل مي دهند. کشور فنلاند داراي دوازده پارک علمي بوده که اغلب با يک يا چند دانشگاه مرتبط مي باشند . قديمي ترين آنها (١٩٨٣) در شهر Oulu است ، که همکاريهاي قابل توجهي نيز با شرکت نوکيا داشته است . پارک هاي علمي فنلاند مشترکاًَ با شرکتهاي تازه تاسيس و سرمايه گذاران همکاري مي کنند.
انجمن پارکهاي علمي فنلاند (FISPA)١، قلب يک شبکه همکاريست که دانشگاه ها، پارکهاي علمي ، آژانس هاي تامين تکنولوژي ، مراکز سرمايه گذاري ، شهرداري ها، موسسات ملي و ساير موسسات و سازمان ها را شامل مي شود.
شرکتها و سرمايه گذاران بين المللي که بدنبال شروع فعاليت تجاري بوده يا خواهان بدست آوردن جاي پايي در فنلاند هستند، ترغيب و تشويق مي شوند تا از طريق سيستم پارکها فعاليت کنند.
مراکز تخصصي
مراکز تخصصي ملي ، طرحي جهت بهبود رقابت در مناطق و افزايش تعداد شرکتها، مشاغل و محصولات با تکنولوژي پيشرفته ميباشد. هماهنگي اين طرح مشترکاً توسط وزارت کشور، وزارت آموزش ، وزارت صنايع و بازرگاني و وزارت کار صورت ميگيرد.براي دستيابي به چنين هدفي مراکز تخصصي روشهاي زير را به کار ميگيرند.
تعريف و اجراي پروژه هايي که احتياجات و نيازهاي صنعت را برآورده ميسازند
ترغيب صنايع ، مراکز تحقيقاتي و آموزشي به همکاري بيشتر
تضمين انتقال جديدترين دانش به شرکتها
بهره گيري از نوآوري و خلاقيت محلي
کمک به تاسيس شرکتهاي مبتني بر دانش
در حال حاضر کشور فنلاند داراي بيش از ده مرکز تخصصي است .
صندوق ملي تحقيق و توسعه فنلاند (SITRA)
بودجه عمليات SITRA عمدتاًَ از طريق سرمايه ٠.٨ ميليارد دلاري و بازگشت سرمايه فعاليتهاي آن تامين مي شود. اين سرمايه از محل فروش شرکتهاي خدمات عمومي دولتي در سال ١٩٦٧ حاصل شده و تقريباً منشاء دو سوم از درآمد فعاليتهاي ساليانه SITRA است . امروزه SITRA يک صندوق مستقل است ، که در مقابل پارلمان فنلاند پاسخگو مي باشد. هدف اصلي SITRA، تسهيل روند تطابق اقتصادي و اجتماعي فنلاند با تغييرات بين المللي ، تدوين و ارائه استراتژي هاي مختلف براي افزايش توان رقابت اقتصادي فنلاند و شناسايي ، توسعه و آزمايش تجهيزات جديدي است که توان رقابت کشور را شديداًَ تحت تاثير قرار مي دهد. حمايتهاي مالي SITRA در دو حوزه عمده متمرکز است :
کارهاي تحقيقاتي ، آموزشي و نوآورانه : تا پلي ميان تحقيقات و تصميم گيري سياست گذاران زده و با همکاري شرکتها و متخصصين هر حوزه ،کسب و کارهاي جديدي خلق شود.
تامين سرمايه شرکتها :SITRA در تامين بودجه لازم براي توسعه تکنولوژي هاي خاص (که از لحاظ اقتصادي چشم انداز روشني براي آنان متصور است )، به شرکتهاي نوپايي که مراحل اوليه رشد را مي گذرانند، کمک مي کند.
سرمايه گذاري هاي بين المللي SITRA در بخش خصوصي ، از اهميت بسيار زيادي برخوردار است . اين سرمايه گذاري ها از سال ١٩٨٩ تاکنون به شکل گيري بيش از ٢٣ شرکت در آمريکا، اروپا و کشورهاي اسکانديناوي ، و اخيراًَ در اروپاي مرکزي و شرقي و روسيه منجر شده است . تمامي اين سرمايه گذاري ها، از اهميت استراتژيکي براي SITRA برخوردار بوده است . اين اهميت از نظر کسب تجربه و فرصتهاي آموزشي در حين کار
(به خصوص از آمريکا)، ايجاد شبکه هاي فعال براي کمک به شرکتهاي SITRA در يافتن شرکاي مناسب ، افزايش سرمايه گذاري هاي صنفي يا مديريت مشترک و بهبود جريان بين المللي تکنولوژي است .
از ديگر حوزه هاي فعاليت SITRA، انتقال تکنولوژي است . هدف SITRA، تهيه مدلي کاربردي براي به کارگيري تجاري نتايج تحقيقات و نوآوري ها، هم در سطح ملي و هم در سطح منطقه اي است . SITRA مالک انحصاري چهار شرکت مديريت منطقه اي بوده و شبکه اي از شانزده شرکت مديريت منطقه اي را در اختيار دارد، که سرمايه اي بالغ بر ١٣٢.٧ ميليون دلار را مديريت مي کند.
SITRA در پنج شرکت انتقال تکنولوژي نيز مشارکت دارد، که در پنج شهر دانشگاهي عمده فنلاند فعال اند. حدود يک سوم هر يک از اين شرکتها، متعلق به اين شرکت است .
صنعت و اقتصاد فنلاند
در قرن گذشته ، فنلاند با استفاده از منابع جنگلي در مسير صنعتي شدن گام برداشت . امروزه ، با اينکه صنايع فلزي و مهندسي ١ از شاخه هاي اصلي توليد اين کشور به شمار مي روند،
اما جنگل هنوز مهم ترين منبع مواد خام فنلاند است . فنلاند يک کشور صنعتي پيشرفته است ، که دو سوم کل توليد آن در بخش خدمات حاصل ميشود. در سال ٢٠٠٣ کل ارزش صادرات حدود ٥٣٠٥٦ ميليون يورو و کل ارزش واردات معادل ٤٣٧٦٣ ميليون يورو بوده است [٥]. بيکاري ، بزرگترين مشکل اقتصاد فنلاند بوده است . درسال
١٩٩٠،نرخ بيکاري ٣.٤ درصد بوده که تا سال ١٩٩٤ به ١٨.٤ درصد رسيد، اما تا پايان سال ٢٠٠٣ به سطح ٩ درصد کاهش يافت . در طي اين دوره (٢٠٠٣-١٩٩٠)، فنلاند با انجام سياست گذاري هاي مناسب ، موجبات افزايش سرمايه گذاريهاي تحقيقاتي را فراهم آورده ، به نحوي که از نظر هزينه هاي تحقيقاتي ، در ميان کشورهاي OECD پيشگام شده و سهم بخش خصوصي در تحقيقات افزايش يافته است . کل سرمايه گذاري تحقيقاتي فنلاند در سال ٢٠٠٣ ، برابر ٤٧٧٩.٣ ميليون دلار بوده ، که نزديک به ٧٠ درصد آن سرمايه گذاري بخش خصوصي بوده است . نزديک به ٧٠ در صد تحقيقات در صنعت ، ١٩ درصد در مراکز آموزش عالي و ١٠ در صد نيز توسط دولت صورت گرفته است [٦].
