بخشی از مقاله
برنامه هاي آموزشی رشد حرفه اي معلمان در ایران و فنلاند: یک مطالعه تطبیقی
چکیده
هدف این پژوهش، بررسی تطبیقی برنامه هاي رشد حرفه اي در نظام تربیت معلم ایران وفنلاند و ارائه راهکارهایی جهت بهبود وضعیت رشد حرفه اي معلمان ایران است. این پژوهش، یک پیمایش تطبیقی است و مراحل آن مطابق با روش بردي((1966 صورت گرفته است که چهار مرحله توصیف،تفسیر، همجواري،و مقایسه را در مطالعات تطبیقی مشخص می کند. براساس این الگو ابتدا اطلاعات موردنیاز درباره کشورها از منابع گردآوري و تفسیر شده اند، سپس طبقه بندي و در مرحله آخر تفاوت ها و تشابهات مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند. انتخاب کشورفنلاند به دلیل موفقیت هاي پی در پی نظام آموزشی این کشور در سالهاي اخیر است . اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه اسناد و مدارك کتابخانه اي، و نیز ترجمه مقالات و گزارش هاي پژوهشی در پایگاه هاي داده، گردآوري شده و در بررسی منابع منتخب " فن تحلیل محتوا" به کارگرفته شده است. مهمترین نتایج بدست آمده نشان داده است که موفقیت هر سیستم آموزشی تا حدود زیادي بستگی به چگونگی رشد حرفه اي معلمان آن جامعه دارد و به منظور دستیابی به این هدف شرایط پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی،اهداف برنامه هاي درسی و محتواي این برنامه ها در مراکز تربیت معلم، تربیت و آماده سازي معلمان، دوره هاي کارآموزي و مهمترین برنامه هاي رشد حرفه اي معلمان، در دو کشور ایران و فنلاند در نظر گرفته شده است.
مقدمه
معلمان در گسترش آموزش و پرورش نقش کلیدي دارند. مهمترین عامل کیفیت کنش و واکنش هایی است که میان معلمان و دانش آموزان اتفاق می افتد . عناصر این تعامل، دانش، مهارت و حساسیت معلم از یک سو و انتظارات یادگیري، وضعیت اقتصادي و اجتماعی و ویژگی فرهنگی یادگیرندگان از سوي دیگر هستند که موفقیت یا شکست آموزش و پرورش را تعیین می کنند . بنابراین به کار گماردن تواناترین و شایسته ترین افراد براي حرفه معلمی حیاتی ترین مسأله است، و حیاتی تر از آن برنامه هاي تربیت معلم و آموزش هاي ضمن خدمت است که با کیفیت برتر و بالاتر فراهم آیند و براي معلمان این فرصت پیش آید تا دانش و مهارت خویش را در طول دوران خدمت افزایش دهند . لذا کیفیت هر نظام آموزشی در نهایت به کیفیت معلمان آن جامعه وابسته است. این وضعیت دوگانه معلمان در اصلاحات آموزشی، به عنوان یکی از عناصر اصلی و مجري تغییرات، رشد حرفه اي معلمان را به حوز هاي درحال رشد و چالش برانگیز تبدیل نموده است.( ریشتر 1و همکاران،.(2013
رشد حرفه اي معلمان
حرفه اي شدن معلمان بر جنبه هاي تکنیکی و حرفه اي تدریس و ارتقاء موقعیت اجتماعی حرفه معلمی متمرکز اﺳﺖ .حرفه اي شدن فرآیندي است که به وسیله آن انجام یک حرفه یا شغل مستلزم داشتن مهارت هاي ویژه اي می شود .معلم حرفه اي باید درك عمیق تري از دانش محتوایی، رشد کودك، سبک هاي یادگیري، راهبرهاي تدریس و مجموعه اي جدید از ارزش ها همراه با احترام به تفاوت هاي فردي، همکاري با همکاران و گرفتن بازخورد مداوم از تدریس و قابلیت هدایت و تغییر و ارتباط مؤثر داشته باشد .رویکرد هاي جدید درتربیت و آموزش مداوم معلمان، براساس توسعه مفهوم رویکرد سیستمی به آموزش، در نظر گرفتن تدریس به عنوان فعالیت حرفه اي و سیاست هاي حمایت کننده رشد حرفه اي به رشد حرفه اي معلمان وجود آمده و آموزش نیاز مداوم زندگی حرفه اي معلمان شده است بنابراین رشد حرفه اي عبارت است از "فرایندها و فعالیت هاي طرح ریزي شده به منظور افزایش دانش، مهارت ها و نگرش هاي حرفه اي معلمان تا اینکه بتوانند موجب بهبود یادگیري دانش آموزان شوند.(آوالوس2،(2010 .این تعریف دامنه وسیعی براي رشد حرفه اي معلمان قائل است، با اﯾﻦ حال رویکردهاي جدید نسبت به توسعه حرفه اي، طرفدار یادگیري مادام العمر بوده و یادگیري حرفه اي را مداخل هاي کوتاه مدت نمی دانند، بلکه رشد حرفه اي معلمان را فعالیتی بلند مدت می دانند که دامنه آن از آموزش معلمان در دانشگاه تا دور ه هاي ضمن خدمت فردي معلمان را در بر میگیرد.
پیشینه پژوهش
نگاهی به پژوهش هاي انجام شده در این زمینه نشان می دهد که توجه به برنامه هاي آموزش حرفه اي معلمان از مهمترین بحث هایی است که توجه صاحبنظران را به خود جلب کرده است. مکوندي( (1386 به بررسی تشابهات موجود درنظام آموزش وپرورش آموزش ضمن خدمت معلمان درایران، وآلمان،انگلستان پرداخته است وي وجوه تشابهات موجود درنظام آموزش ضمن خدمت درکشورهاي مورد بحث را درهشت مورد نمایان می سازد که عبارتنداز:اصل توجه به آموزش ضمن خدمت درسطح کلان برنامه ریزي، اصل توجه به هدف در نظام آموزش ضمن خدمت معلمان،اصل مبتنی برضمانت اجرایی،اصل توجه به فناوري،اصل مبتنی برسندیت،اصل انگیزه،اصل توجه به تنوع دوره ها،اصل استفاده از معلمان باسابقه به عنوان استاد دروس.
پژوهشهاي دیگر با بهر گیري از رو شهاي مختلف پژوهش به مطالعه ابعادي ازرشد حرفه اي معلمان پرداخته اند .( عارفی، فتحی واجارگاه و نادري، 1388 ؛ ﺷﺎﻫﭙﺴﻨﺪ، 1387 ؛ ﺳﺎﺑﺪي1، 2009 ؛ فیلدر2؛ 2010 ؛ گاسکی،2009؛ ریشتر و همکاران، .(2011 گروهی از مطالعات عوامل مؤثر بر اثربخشی دور ه هاي رشد حرفه اي را بررسی نموده اند براي نمونه گارت و همکاران (2010) با بهر ه گیري از مدل معادلات ساختاري، سه ویژگی اصلی فعالیتهاي رشد حرفه اي را بر افزایش دانش، مهارتها و تغییر در شیوة کلاسداري معلمان مؤثر میدانند. .این ویژ گیها عبارتند از :تمرکز بر دانش محتوایی، فرصت براي یادگیري فعال و انسجام با سایر فعالی تهاي یادگیري. باچینسکی و هانسن( (2010نیز در یک مطالعه موردي کیفی پیامدهاي رشد حرفه اي را مطالعه نموده اند. نتایج پژوهش آ نها نشان داد که رشد حرفه اي موجب افزایش دانش محتوایی معلمان، استفاده از روش تدریس پژوهشی در کلاس و بهبود نمرات دانش آموزان در آزمونهاي استاندارد میشود با این حال گروهی دیگر از معلمان در استفاده از رشد حرفه اي با مشکلات و موانعی از جمله کمبود منابع، محدودیت وقت، الزام به تمام کردن برنامه درسی و مشکلات مدیریت کلاس مواجه شده بودند. پژوهشگران تأکید کرده اند که ارائه راهبردهایی براي کاهش این موانع باید به عنوان یک اولویت در اصلاح برنامه هاي رشد حرفه اي مد نظر باشد.
نگاهی به پژوهش هاي انجام شده در سایر کشورها، نشان می دهد که در نیمه دوم قرن بیستم تلاش هاي جدي براي بهبود برنامه هاي رشد حرفه اي معلمان صورت گرفته است . یکی از شیوه هاي پژوهش در این زمینه انجام دادن مطالعات تطبیقی است. ازاهداف اساسی مطالعات تطبیقی ارائه نمونه هاي نوآوري و تامین ماخذ و منابع براي سهولت بخشیدن به مطالعات گسترده اي است که هر کشور به سبب کشف نوآوریهاي مورد نیاز و گزینش نوآوري مناسب بدان دست می زند(آقازاده،.(1379 به همین منظور، این مطالعه با توجه به پیشرو بودن کشور فنلاند در زمینه اجراي آموزش هاي حرفه اي معلمان ومقایسه آن با این برنامه ها در ایران و ارائه پیشنهاداتی کاربردي براي بهبود بخشیدن به آموزش هاي حرفه اي معلمان در ایران انجام شده است و در پی پاسخگویی به پرسش هاي زیر است :
.1 شرایط پذیرش وگزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران وفنلاند چگونه است؟ .2 شباهت ها و تفاوت هاي پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و فنلاند چگونه است؟ . 3 اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و فنلاند به منظور ارتقاء رشد حرفه اي معلمان چیست؟ . 4 تفاوت ها وشباهت هاي اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و فنلاند به منظور ارتقاء رشد حرفه اي معلمان چیست؟ .5 تربیت و آماده سازي معلمان در نظام تربیت معلم ایران و فنلاند چگونه صورت می پذیرد؟ .6 شباهت ها و تفاوت هاي تربیت و آماده سازي معلمان در نظام تربیت معلم ایران وفنلاند چگونه صورت می پذیرد؟ 7. مهمترین برنامه هاي آموزش رشد حرفه اي معلمان که در ایران و فنلاند به کار می روند کدامند؟ .6 شباهت ها و تفاوت هاي مهمترین برنامه هاي آموزش حرفه اي معلمان در ایران و فنلاند که به منظور ارتقاء رشد حرفه اي معلمان به کار می روند کدامند؟
روش تحقیق
این پژوهش یک پیمایش تطبیقی است و اطلاعات مورد نیاز آن براي پاسخگویی به پرسشها از طریق اسناد کتابخانه اي وگزارشهاي تحقیقی، و جستجو در شبکه جهانی اینترنت مرتبط گردآوري شده است . الگوي مورد استفاده در این زمینه الگو بردي است که چهار مرحله توصیف،تفسیر، همجواري،و مقایسه را در مطالعات تطبیقی مشخص می کند. براساس این الگو ابتدا اطلاعات موردنیاز درباره کشورها از منابع گردآوري و تفسیر شده اند، سپس طبقه بندي و در مرحله آخر تفاوت ها و تشابهات مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند. نمونه مورد بررسی کشور فنلاند می باشد که به عنوان یکی از پیشتازان عرصه آموزش حرفه اي معلمان نام برده می شود و همواره براي کشورهاي درحال توسعه به عنوان الگویی مناسب نام برده شده است.
یافته هاي پژوهش
سوال 1. شرایط پذیرش وگزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و فنلاند چگونه است؟
سوال . 2 شباهت ها و تفاوت هاي پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران وفنلاند چگونه است؟
الف) تشابهات
در هر دو کشور براي گزینش نهایی دانشجومعلمان ازآزمون کتبی، مصاحبه هاي عمومی و شخصی و معاینات پزشکی استفاده می شود.
اخذ تعهد خدمت دبیري هنگام پذیرش داوطلبان در ایران و فنلاند متداول است.
براي پذیرش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و فنلاند به عوامل تحصیلی توجه شده است. در این دوکشور داوطلبان حرفه معلمی از طریق آزمون ورودي دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی پذیرفته می شوند .درکشورفنلاند افزون بر امتحانات گوناگون نتایج نمرات دانشگاهی هم در استخدام موثر است.
ب) تفاوتها
درکشور ایران تا قبل از سال تحصیلی 88-87 دانشجو معلمان بعد از فارغ التحصیلی به استخدام قطعی آموزش و پرورش در می آمدند ولی از این سال به بعد فارغ التحصیلان به استخدام قطعی آموزش و پرورش در نمی آیند و
آموزش و پرورش تعهدي درقبال استخدام آنها ندارد ولی درکشورفنلاند بعد از اعلام نتایج مصاحبه و آزمون هاي کتبی،دانشجو معلمان به استخدام قطعی آموزش وپرورش در می آیند.
درکشور فنلاند استخدام معلمان فقط از بین فارغ التحصیلان دانشکده هاي علوم تربیتی و مراکز تربیت معلم که موفق به اخذ گواهینامه معلمی شده اند صورت می گیرد ولی استخدام معلمان درکشور ایران از بین فارغ التحصیلان دانشگاه هاي ملی،آزاد،پیام نور، و مراکز تربیت معلم صورت می گیرد.
براي پذیرش داوطلبان حرفه معلمی درفنلاند به مسئله یاد دهی -یادگیري رشد حرفه معلمی به صورت فزاینده توجه شده است ولی در ایران به صورت اداري و با تصویب مقررات ویژه دنبال شده است براي مثال با اخذ مجوز از شوراي گسترش دانشگاه ها، مسئله ادغام آزمون ورودي مراکز تربیت معلم در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و غیره است
سوال .3 اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و فنلاند در ارتباط با برنامه هاي ارتقاء رشد حرفه اي
معلمان چیست؟
سوال . 6 چه تفاوت ها و شباهت هایی در تربیت و آماده سازي معلمان در نظام تربیت معلم ایران وفنلاند وجود دارد؟
