بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت و وسعت منابع طبیعی در ایران ایجاب می کند که با نگرشی جامع، به این ثروت ملی توجه شده و برای حفظ، توسعه و بهره برداری بهینه از این منابع برنامه ای پایدار و منسجم مبتنی بر مشارکت و تعاون همه نقش آفرینان تدوین و به مرحله اجرا درآید. تعاونی ها، یکی از راه های تجربه شده مشارکتی در مدیریت منابع طبیعی است که مهر تاریخی خود را دارد و سرشار از تجارب مثبت و منفی است. این بررسی شامل شرکت های تعاونی جنگل نشین شمال کشور پس از بیش از سه دهه فعالیت است. در این مدت 19 تعاونی جنگل نشین توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تشکیل و مدیریت 161472 هکتار از جنگل های شمال، پس از تهیه طرح های مصوب به آنان واگذار شده است.
در مقطع مورد بررسی - - 1394، این تعداد به 12 واحد و حوزه عمل 82911 هکتار کاهش یافته است و از نظر کیفی نیز وضعیت های متفاوتی از موفق تا به کلی ناموفق مشاهده شده است. در این مقاله، آسیب شناسی فرایند فعالیت ها و فراز و فرود این تشکل ها پس از بررسی های لازم و گفتگوهای رو در رو با جوامع محلی عضو این تعاونی ها تشریح و راهکارهای کوتاه مدت و میان مدت استمرار فعالیت و تقویت کمی - کیفی تعاونی های جنگل نشین در محورهای قانونی، سیاستگزاری و آموزشی- اداری ارائه شده است.
واژه های کلیدی: منابع طبیعی، تعاونی، جنگل نشین، طرح جنگلداری
مقدمه
امروزه کشورها برای نیل به توسعه ملی، بیش از هر چیز نیاز به مشارکت فعال و موثر مردم دارند. هر قدر میزان مشارکت مردم در فرایند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افزونتر باشد، مولفه های توسعه در یک راستای واحد حرکت خواهد کرد و این همسویی موجب بالندگی، تسهیل و تسریع رشد و توسعه خواهد شد. تعاون و همکاری ریشه در باورهای اعتقادی و اجتماعی داشته است و خداوند متعال در قرآن کریم - سوره مائده - موضوع تعاون و همکاری در انجام کارهای نیک را به انسان ها یادآوری می نماید. همچنین طبق اصل 44 قانون اساسی نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه ریزی منظم و صحیح استوار است.
تعاونی، در واقع نظام همیاری داوطلبانه ای است که اعضای آن برای یکپارچه کردن توان معنوی و مادی خود برای نیل به هدف مشترک با حقوق مساوی یعنی هر عضو یک رای، صرفنظر از میزان سرمایه ای که ارائه داده اند، گرد هم جمع شده و سرمایه های اندک مالی اعضاء، منبع مالی قابل توجهی را بوجود آورده و سرمایه فکری آنها در بستر مشارکت و تعاون میتواند به فرایند تصمیم گیری کمک نماید و ضمن کاهش هزینه های حفاظت و احیاء از منابع طبیعی به پایداری این منابع کمک نماید .
تعاونی های منابع طبیعی، شامل آندسته از تعاونی ها می شود که علاوه وظایف اقتصادی و اجتماعی مندرج در اساسنامه تعاونی ها، در حفظ و احیاء منابع ملی کشور اعم از آب، خاک، جنگل، مرتع و استفاده از روشهای علمی مدیریت تولید و بهره برداری بهینه از منابع طبیعی در حوزه های جنگل، مرتع، محصولات فرعی جنگلی و مرتعی و آبخیزداری فعالیت دارند. تعاونی جنگل نشین، شامل آندسته از تعاونی هایی است که صرفا در مورد مدیریت جنگلهای مرطوب - هیرکانی - و در محدوه استان های مازندران، گلستان و گیلان فعالیت دارند.
روش شناسی
این بررسی با دو روش کتابخانه ای و میدانی انجام شده است.در بررسی کتابخانه ای، اسناد تشکیل تعاونی های جنگل نشین از قبیل مقالات توجیهی، اساسنامه و ... و مطالعاتی که در این باره انجام شده، جمع آوری و داده های مورد نیاز از آن استخراج شده است.مطالعات میدانی شامل 5 سری بازدید از استان های مازندران، گیلان و گلستان در سال های 1393 و 1394 بوده است که طی آن با صاحب نظران، دست اندرکاران، هیأت مدیره، مدیران عامل و اعضای تعاونی های جنگل نشین گفتگو صورت گرفته و مسائل تعاونی ها و ترویح آن بحث و بررسی شده است.
یافته ها و بحث
اهداف تشکیل تعاونی های جنگل نشین
بر اساس اسناد موجود، هدف از تشکیل تعاونی های جنگل نشین به شرح زیر بوده است:
- جلوگیری از روند بی رویه تخریب جنگل ها - حل معضلات اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جنگل های شمال- جلوگیری از تعارض بین مردم و مجریان طرح های جنگلداری - ایجاد درآمد و انگیزه برای حفاظت از جنگل- احیای جنگل های مخروبه حاشیه روستاها. با این اهداف، ظرف سه دهه گذشته و زیر نظر سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، 19 تعاونی جنگل نشین تشکیل و 161472 هکتار از جنگل های شمال کشور در قالب طرح های جنگلداری برای اجرا به آنها واگذار شده است. مشخصات این تعاونی ها در جدول شماره یک آورده شده است.
