بخشی از مقاله
چکیده
سیاست های نظام ملی نوآوری، مجموعه ای از نهادهای مجزا که به تنهایی یا مشترک در توسعه و انتشار فناوری های جدید شرکت می کنند و چارچوبی فراهم می آورند که از آن طریق، دولت ها سیاست های مؤثر بر فرایند نوآوری را شکل داده و پیاده سازی کنند، می باشد. عامل اصلی تحقق سیاست های علم و فناوری کشور، آموزش عالی می باشد. در شرایط جهان امروز، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به عنوان متولی تربیت نیروی انسانی متخصص برای توسعه کشور، دچار چالش هایی شدهاند. بنابراین، شناسایی این چالش ها و عرضه راه حلها و پیشنهادهایی به منظور از میان بردن آنها، گام مهمی در جهت توسعه پایدار محسوب میشود. پژوهش حاضر ضمن مشخص کردن سیاست های علم و فناوری کشور، مهمترین و اساسی ترین چالش های نظام آموزش عالی را شناسایی کرده. سپس، با استفاده از الگوها و تجارب داخلی و خارجی به ارایه راهکارهایی برای این چالش پرداخته، تا ضمن کاهش و حذف چالش های مطرح شده در نظام آموزش عالی کشور، به تحقق سیاست های علم و فناوری کشور کمک کند.
کلید واژگان: سیاست های علم و فناوری، چالش ها، نظام آموزش عالی، الگوها،روش ها و تجربه های بین المللی
مقدمه
مجموعه ای از نهادهای مجزا که به تنهایی یا مشترک در توسعه و انتشار فناوری های جدید شرکت می کنند و چارچوبی فراهم می آورند که از آن طریق، دولت ها سیاست های مؤثر برفرایند نوآوری را شکل داده و پیاده سازی کنند، نظام ملی نوآوری می باشد. به بیان دیگر، نظام ملی نوآوری شامل سازمان ها، پیوند بین آنها و یک محیط نهادی است. محیط نهادی، هنجارهای رسمی و غیر رسمی - عادات مشترک، عرف ها، رویه های مورد توافق، قواعد، ارزش های مشترک، مقررات و قوانین - می باشند که چارچوب تعامل بین سازمان های نظام ملی نوآوری را، توصیف کرد - حاجی حسینی، . - 1385 عوامل اصلی در نظام ملی نوآوری سایر کشورها عبارتند از: دولت، مؤسسات پژوهشی و دانشگاهی، بنگاهها. اما با توجه به خاصیت مالکیت بسیاری از مؤسسات پژوهشی، دانشگاهها و اغلب بنگاههای صنعتی و اقتصادی، دولت نقش اساسیتری را در ایران ایفاء مینماید - نلسون1، . - 1993
بجز تعداد محدودی از شرکت های تازه تأسیس، مشارکت و نقش بخش خصوصی در فعالیتهای توسعه تکنولوژی و نوآوری بسیار کم و ناچیز است. همان طور که می بینید در این فرایند، مؤسسات پژوهشی و دانشگاهی یکی از عوامل اصلی در ایجاد نظام نوآروی می باشد. این مؤسسات از مهمترین منابع تولید نوآوری در کشور بشمار میروند که، دارای توانمندیهای متفاوتی از جمله انجام تحقیقات پایه و تا فعالیتهای توسعه محصول و فرایندها میباشند. ارتباط بین مؤسسات پژوهشی/ دانشگاهی با صنایع کشور نسبتاً خوب است - حاجی حسینی،. - 1385 نگرش نظام ملی نوآوری به عنوان یک برنامه پژوهشی علمی برآمده از اقتصاد تکاملگرا، محصول تعامل نظریه پردازان علمی و کارشناسان ارشد سیاستگذاری همچون فریمن2، دسی3، لاندوال4، نلسونوادکوئیس5 در دو کانون اروپا و امریکا بوده است - فریدمن،. - 1987 به طور کلی، نگرشن ظام ملی نوآوری در نتیجه مشاهدات تجربی کشورهای صنعتی پدید آمده که در آن نوآوری به مثابه یک فرایند سازمانی منظم که در بطن روابط اجتماعی جریان دارد. درحالیکه درکشورهای روبه توسعه معمولاً نوآوری به صورت یک فعالیت مجرد و منتزع از کل جامعه اتفاق می افتد وفرهنگ مسلط در جامعه مشوق نوآوری نیست. بنابراین، نگرش نظام ملی نوآوری باید ازطریق نظریات دیگر بر مبنای تجربه کشورهای جنوب و روبه توسعه تکمیل شود - آروسینا و شوتز6، . - 2000
دیپلماسی علم وفناوری مفهومی جدید در این عرصه میباشد. دیپلماسی به معنای پیشبرد سیاست خارجی است. دیپلماسی با تبدیل منابع قدرت به قدرت حقیقی اهداف سیاست خارجی را تحقق می بخشد. موضوع اصلی آن استفاده ازظرفیت های علم وفناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی می باشد - معاونت علمی و فناوری ریس جمهور، . - 1390 مهمترین عامل در توسعه علم و فناوری در هر جامعه، آموزش عالی می باشد. آموزش عالی در فرهنگ و تمدن پویای ایرانی اسلامی از قدمت و غنای شایسته ای برخوردار بوده است. با آغاز عصر رنسانس و پیشرفت های علمی و صنعتی در کشورهای غربی، در کشور ما نیز عناصری از آموزش عالی مبتنی بر الگوی اروپای غربی ایجاد گردید. با تصویب قانون اجازه تأسیس دانشگاها در تهران طی سال 1313 هجری شمسی، دانشگاه تهران به عنوان مرکز ثقل آموزش عالی ایران شناخته شد - اساسنامه آموزش عالی کشور،بی تا: برگرفته از سایت وزارت علوم،تحقیقات و فناوری - .
با تأسیس وزارت علوم و آموزش عالی در بهمن 1346 و تشکیل " شورای مرکزی آموزش " در سال 1348 ، نخستین گام در جهت تمرکز، تجدید سازمان و اعمال نظارت مرکزی بر دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی کشور برداشته شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان بالاترین مرجع سیاستگذاری و برنامه ریزی، تدوین، تصویب آیین نامه ها و مقررات آموزشی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی کشور به عنوان مهمترین ارکان نظام آموزش عالی ایران می باشد - مدهوشی و نیازی،. - 1389 در پژوهش حاضر منظور از ساختار در نظام آموزش عالی؛ سیاست گذاری، مدیریت، ساختار، همکاری های بین المللی، تقاضای اجتماعی و کیفیت در نظام آموزش عالی کشور می باشد که ضمن بیان هر کدام و بیان این نکته که وضعیت حاکم بر ساختار نظام آموزش عالی کشور در این شرایط جهانی شدن و مشکلات داخلی دارای نقایص و کاستی هایی می باشد که باعث بوجود آمدن چالش های در ساختار نظام آموزش عالی کشور شده است. با در نظر گرفتن این ملاحظات پژوهش حاضر در پی این است که، با استفاده از الگوها، روش ها، تجربه های داخلی و بین المللی برای هر یک از این چالش هایی که ساختار نظام آموزش عالی با آن رو برو شده، به ارائه مصادیق عملی برای کاربران نظام آموزش عالی بپردازد که اگر آنها را به اجرا بگذارند می توانند تا حدی این چالش های که ساختار نظام آموزش عالی با آن مواجه شده را، بازسازی و کاهش و باعث توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش شوند.
پژوهش حاضر با در نظر گرفتن ساختار فعلی آموزش عالی کشور، سعی در ارائه راهکارهایی دارد تا بتواند زمینه را برای تحقق سیاست های کلی علم وفناوری فراهم آورد. دفترمطالعات فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی - 1385 - در بررسی برنامه چهارم توسعه بخش آموزش عالی و تحقیقات، به این نتیجه دست یافت که از کل سیاست های اجرایی برنامه چهارم توسعه در ارتباط با بخش آموزش عالی و تحقیقات، 68 درصد آن تکرار یا تداوم همان سیاست هایی است که در برنامه سوم نیز پیش بینی شده بود. این گزارش عوامل ساختاری را ناشی از نارسایی و مشکلات برنامه سوم عنوان کرده است، چرا که سامانه علم و فناوری کشور از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نیست وهمکاری بین آن و سایر نظام ها وجود ندارد.
اجتهادی و داودی - 1386 - در پژوهشی با عنوان »آسیب شناسی ساختار نظام آموزش عالی در اجرای برنامه های پنج ساله توسعه بخش آموزش عالی به منظور ارائه راهبردهای مناسب «،به شناسایی آسیب ها و موانع ساختار نظام آموزش عالی در اجرای برنامه های توسعه بخش آموزش عالی به منظور ارائه راهبردهای مناسب پرداخته است. به طور کلی نتایج به دست آمده از پژوهش نشان داده که موانع و آسیب های اصلی ساختار نظام آموزش عالی در اجرای برنامه های توسعه از ساختار وظیفه ای آن ناشی شده اند. این موانع شامل مواردی چون؛ عدم انطباق ساختار با ویژگیهای برنامه ها، عدم انطباق ساختار با محیط اجرای برنامه ها و عدم انطباق ساختار با اهداف برنامه ها می باشند که برایندی از ساختار وظیفه ای نظام
