بخشی از مقاله
تاريخچه تحولات آموزش عالي
آموزش عالي در فرهنگ و تمدن پوياي ايراني و اسلامي از قدمت و غناي شايسته اي برخوردار بوده است . با آغاز عصر رنسانس و پيشرفتهاي علمي و صنعتي در كشورهاي غربي، در كشور ايران نيز عناصري از آموزش عالي مبتني بر الگوي اروپاي غربي ايجاد گرديد.نخستين بار اميركبير علاوه بر اعزام دانشجو به خارج، با تأسيس دارالفنون در سال 1228 هجري شمسي، ازاساتيد خارجي جهت تدريس در دانشكده هاي تخصصي فني دارالفنون دعوت به عمل آورد.در همان اثنا دانشگاه تهران و تعدادي از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي شكل گرفتند. با تصويب قانون اجازه تأسيس دانشگاه در تهران طي سال 1313 هجري شمسي، دانشگاه تهران به عنوان مركز ثقل آموزش عالي ايران شناخته شد.
با تأسيس وزارت علوم و آموزش عالي در بهمن 1346 و تشكيل " شوراي مركــزي آموزش" در سال 1348 ، نخستين گام در جهت تمركز، تجديد سازمان و اعمال نظارت مركزي بر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي كشور برداشته شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ارديبهشت1359 لايحه قانوني تشكيل شوراي عالي فرهنگ و آموزش عالي به تصويب شوراي انقلاب رسيده و به دنبال آن به منظور ايجاد تحولي اساسي در دانشگاهها، به درخواست دانشجويان مسلمان و انقلابي ستادي با عنوان ستاد انقلاب فرهنگي با فرمان حضرت امام خميني (ره) تشكيل شد.گفتني است كه ستاد مذكور عهده دار بزرگترين نقش در حوزه سياستگذاري فرهنگي و آموزشي كشور گرديد.درمرداد ماه 1364 با تصويب قانون " تشكيل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي"، كليه اختيارات، وظايف و مسؤوليتهاي وزارت فرهنگ و آموزش عالي درآموزش پزشكي به وزارتخانه جديد تفويض گرديد. درسال1379، وزارت فرهنگ و آموزش عالي به منظور انسجام بخشيدن به امور اجرايي و سياستگذاري نظام علمي كشور به وزارت علوم، تـحقيقات و فناوري تغيير نام داده و وظايف برنامه ريزي، حمايت و پشتيباني، ارزيابي و نظارت، بررسي و تدوين سياستها و اولويتهاي راهبردي در حوزه هاي تحقيقات و فناوري نيز به وظايف آن افزوده گرديد.
اركان نظام آموزش عالي
از جمله مهمترين نهادهاي مركزي نظام آموزش عالي ايران مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- شوراي عالي انقلاب فرهنگي اهم وظايف شوراي عالي انقلاب فرهنگي به عنوان بالاترين مرجع سياستگذاري و برنامه ريزي آموزش عالي كشور به شرح ذيل است :
1. گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامي در شؤون جامعه و تقويت انقلاب فرهنگي و اعتلاي فرهنگ عمومي
2. تحول دانشگاهها و مدارس، مراكز فرهنگي و هنري براساس فرهنگ صحيح اسلامي و گسترش وتقويت كارشناسان متعهد و نيروهاي فعال ماهر، اساتيد، مربيان و معلمين معتقد به اسلام و استقلال كشور
3. تعميم سواد و استفاده از دستاوردها و تجارب مفيد دانش بشري جهت نيل به استقلال علمي وفرهنگي كشور
4. حفظ، احيا و معرفي آثار اسلامي و ملي
2- وزارت فرهنگ و آموزش عالي (علوم، تحقيقات و فناوري)وزارت فرهنگ و آموزش عالي طي سال1357 با ادغام وزارت علوم و آموزش عالي و وزارت فرهنگ و هنر تشكيل يافت.ازجمله مهمترين وظايف وزارت فرهنگ و آموزش عالي مطابق قانون اصلاح قانون تأسيس وزارت علـوم و آموزش عالي مصوب1353 مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
الف- بررسي و ارائه اهداف اساسي، خط مشي و برنامه ريزي كليه سطوح آموزشي و پژوهشهاي علمي و برقراري هماهنگي ميان برنامه هاي مذكور
ب - تعيين اصول كلي برنامه هاي آموزشي و پژوهشي دانشگاه هاي كشور
ج - تعيين ضوابط اساسي آموزشي و پژوهشي دانشگاهها، مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي
د - هماهنگي نمودن ضوابط سازماني دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي، مؤسسات پژوهشي و ضوابط و اصول كلي مقررات استخدامي اعضاي هيأت علمي و سايركادر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي كشور پس از تأييد سازمان امور اداري و استخدامي كشور (با توجه به نيازها و مقتضيات خاص هر يك از سازمانهاي مربوطه)
هـ- هماهنگ نمودن ضوابط و اصول كلي مقررات مالي و معاملاتي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي با همكاري وزارت امور اقتصادي و دارايي و سازمان برنامه و بودجه، در جهت تسهيل فعاليت سازمانهاي مذكور
و – برنامه ريزي جامع توسعه آموزش عالي و پژوهشهاي علمي به منظور تربيت نيروي انساني كاردان و متخصص موردنياز كشور
ز - تعيين خط مشي كلي درخصوص اعزام دانشجو به خارج و نظارت و سرپرستي بر امور اعزام و تحصيل، بازگشت و به كارگماري دانشجويان مذكور
ح - اتخاذ تدابيرلازم جهت ترويج علوم، هدايت و ارشاد فعاليتهاي پژوهشي،حمايت از محققين كشور و ايجاد تسهيلات لازم جهت انجام فعاليتهاي پژوهشي
ط - نظارت بر امور دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي و ارزشيابي آنها
ي - تعيين ضوابط مربوط به تشخيص ارزش علمي گواهينامه هاي آموزش عالي، پژوهشهاي علمي دانشگاهها و مؤسسات علمي خارجي وتعيين ارزش مدارك مذكور
ك - فراهم آوردن موجبات تربيت دبيران و كارشناسان آموزشي موردنياز مؤسسات آموزش عمومي
ل – صدور مجوز تأسيس، تجهيز و توسعه هرگونه واحد آموزش عالي و يا مؤسسه پژوهشي و جلوگيري از ادامه فعاليت و يا انحلال هر يك از آنها طبق تصويب شوراي گسترش آموزش عالي
م - همكاري با سازمان برنامه و بودجه در جهت بررسي صورت اعتبارات جاري و عمراني موردنياز دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي وپژوهشي
ن - اداره امور نمايندگي ثابت ايران درسازمان يونسكو و امور بورسهاي تحصيلي اعطايي از سوي سازمان امور اداري و استخدامي كشور به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي كشور و توسعه و نظارت در روابط علمي بين المللي درسطح آموزش عالي و پژوهشهاي علمي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي
دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي كشور تحت نظارت هيأت امناي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي اداره مي گردد. مطابق قانون مصوب1367 شوراي عالي انقلاب فرهنگي وهيأت امناي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي با ساختاري به شرح ذيل تشكيـل مي گردند:
الف – وزير
ب - رئيس دانشگاه
ج - 4 الي 6 تن از شخصيتهاي علمي، فرهنگي، اجتماعي، محلي و كشوري كه از نقش مؤثرتري درتوسعه و پيشرفت دانشگاه مربوطه برخوردار باشند. ( اين اعضا به پيشنهاد وزيـر و تصميم گيري شوراي عالي انقلاب فرهنگي و با حكم رئيس جمهور تعيين مي گردند.)
د - نماينده يا رئيس سازمان برنامه و بودجه گفتني است كه رياست هيأت امناي دانشگاه برحسب مورد بر عهده وزير فرهنگ و آموزش عالي يا وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و دبيري هيأت امنا نيز بر عهده رئيس دانشگاه مي باشد.
از جمله مهمترين وظايف و اختيارات هيأت امنا كه به موجب قانون مذكور تعيين گرديده است مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
الف - تصويب آيين نامه هاي داخلي
ب - تصويب قوانين سازماني و تشكيلاتي دانشگاه ها و نحوه اداره دانشگاه ها و واحدهاي تابعه
ج - بررسي و تصويب بودجه دانشگاه ها كه از سوي رئيس دانشگاه پيشنهاد مي گردد.
جريانات متنوع درآموزش عالي
آموزش عالي در ايران عمدتا بر آموزشهاي دانشگاهي منتهي به مدارك كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري مشتمل مي گردد.
از جمله مهترين مراكز آموزشي فعال درنظام آموزش عالي ايران ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود:
مراكز دولتي
در كشورايران مسووليت تأمين نيروي انساني آموزش ديده و متخصص به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تفويض گرديده است،اما در عين حال ساير وزاتخانه ها و دستگاههاي اجرايي نيز به نحوي در تربيت نيروي انساني متخصص مشاركت دارند.
با واگذاري آموزشهاي پزشكي به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مردادماه سال 1364، كليه اختيارات، وظايف و مسؤوليتهاي وزارت فرهنگ و آموزش عالي در آموزش پزشكي به وزارتخانه جديد انتقال يافت. هدف از اين اقدام استفاده آسان تر و مؤثرتر ازامكانات و بيمارستانهاي تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي به منظور اجراي برنامه هاي گسترش آموزش پزشكي در سطح كشور بود.درحال حاضر علاوه بردانشگاهها و مراكزآموزش عالي وابسته به وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، مراكز ديگري نيز با كسب مجوز از وزارت علوم، تحقيقات و فناوري به پذيرش دانشجـو مبادرت مي نمايند كه از جمله اين مراكز مي توان به آموزشكده هاي فني و مراكز تربيت معلم وابسته به وزارت آموزش و پرورش و مؤسسات آموزش عالي وابسته به ساير وزارتخانه ها نظير وزارت امور خارجه، پست و تلگراف، راه و ترابري و اشاره نمود
.روند تحصيلي دانشجويان در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي به اين ترتيب است كه آنها جهت تحصيل در يك رشته تحصيلي، در يكي از مراكز آموزش عالي ( دانشگاه، دانشكده و آموزشكده فني) پذيرفته شده، دروس و واحدهاي تحصيلي را در مدت زمان معيني به اتمام رسانده و به اخذ يكي از مدارك رسمي كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد، دكتري حرفه اي و دكتري تخصصي نائل مي آيند. هم اكنون تعداد 54 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالي تحت پوشش وزارت علوم، تحقيقات و فناوري فعاليـت مي نمايند.گفتني است كه وظيفه سياستگذاري، برنامه ريزي، هدايت تحصيلي، نظارت و ارزيابي، اعطاي مجوز تأسيس، توسعه دانشگاه، دوره و رشته و گزينش دانشجو و …. در مراكز آموزش عالي كشور بر عهده اين وزارتخانه مي باشد.علاوه بر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي مذكور طي سال1371 دانشگاهي تحت عنوان، دانشگاه جامع علمي – كاربردي به منظور تقويت آموزشهاي فني و حرفه أي و تربيت نيروي انساني ماهر موردنياز بخشهاي صنايع، معادن، كشاورزي و خدمات تأسيس گرديد. اين آموزشها كه عمدتا بر دوره هاي كارداني و كارشناسي مشتمل مي گردد، با همكاري دستگاههاي اجرايي ، سازمان ها و وزارتخانه هاي به كارگيرنده دانشجويان مربوطه اجرا ميگردد.
مراكز غيردولتي
به منظور افزايش مشاركت عمومي در ارائه خدمات آموزش عالي و كاهش بار مالي دولت در اين زمينه و به دليل افزايش روز افزون تقاضاي اجتماعي جهت ورود به مراكز آموزش عالي در ايران ،دانشگاهها و مؤسساتي در بخش غيردولتي ايجاد گرديده كه از آن جمله مي توان به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي به شرح ذيل اشاره نمود:
دانشگاه آزاد اسلامي
نخستين دانشگاه غيردولتي كشور پس ازانقلاب اسلامي طي سال1361تحت عنوان دانشگاه آزاد اسلامي تشكيل يافت. دانشگاه آزاد اسلامي درطول سالهاي آغازين فعاليت خود با استفاده از فضاهاي آموزشي، ساختمانها، تجهيزات و كارگاههايي كه از سوي مسؤولين مناطق و افراد خير دراختيار آنها قرار مي گرفت،گسترش يافت.گفتني است كه دانشگاه مذكور، درحال حاضردربيش از110 شهر كشور فعاليت دارد.
مؤسسات آموزش عالي غيردولتي (غيرانتفاعي)
تجربه راه اندازي دانشگاه آزاد اسلامي، تقاضاي روزافزون جوانان جهت ورود به مراكز آموزش عالي و علاقه مندي بخش غيردولتي به مشاركت در آموزش عالي كشور موجب گرديد كه در سال 1364 شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تصويب
آيين نامه تأسيس دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي غيردولتي و غيرانتفاعي مبادرت نمايد. آيين نامه مذكور كه به منظور بسيج كليه امكانات كشور در امرگسترش آموزش عالي مورد تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفت در جهت پيگيري اهداف ذيل به تصويب رسيد:
- ارتقاء سطح دانش و فرهنگ جامعه
- تأمين نيروي انساني متخصص مورد نياز كشور
- گسترش آموزش عالي دركشور در جهت پاسخگويي به نيازمنديهاي جامعه
- بهره گيري از كليه مدرسين و اساتيد كشور درحوزه آموزش عالي
- ايجاد زمينه هاي مناسب جهت فعاليت همه جانبه مردم جهت گسترش و اعتلاي دانش و پژوهش در كشورلازم به ذكر است كه درحال حاضر32 مؤسسه آموزش عالي غيردولتي (غيرانتفاعي) با برخورداري از تعداد 16091 دانشجو دركشور فعاليت دارند.
آموزش از راه دور
دانشگاه پيام نور با برخورداري از ساختار ويژه و متفاوت با نظام آموزشي ساير دانشگاههاي كشور و به منظور ارتقاء سطح علمي و فرهنگي جامعه، گسترش آموزش عالي دراقصي نقاط كشور و راهيابي تعداد بيشتري از داوطلبان مستعد به مراكز آموزش عالي، فراهم آوردن امكان ادامه تحصيل براي داوطلبين شاغل يا خانه دار، تأمين بخشي از نيروهاي تخصصي جامعه و استفاده مؤثر از نيروها و امكانات علمي كشور در سال 1366 تأسيس يافت. گفتني است كه برنامه هاي دانشگاه مذكور جهت برقراري هماهنگي ميان آموزش و تحولات سريع اجتماعي طراحي مي گردد .
طي سالهاي اخيردانشگاه مذكور به ارائه فرصتهاي مناسب تحصيلي به شيفتگان و علاقه مندان تحصيلات عالي ارائه مبادرت نموده و تا حدودي پاسخگوي تقاضاي آنان جهت ورود به دانشگاه بوده است. شيوه آموزشي اين دانشگاه به صورت " آموزش از راه دور " بوده و برنامه هاي آموزشي به صورتي خاص براي اين دانشگاه تنظيم و تدوين مي گردد. دراين شيوه آموزشي از ابزار آموزشي نظير متون درسي خود آموز ، نوارهاي ويديويي،كتابهاي آموزشي و آزمايشگاهي، روشهاي آموزشي مكاتبه اي و تشكيل كلاسهاي رفع اشكال حضوري بهره گيري مي شود. از سال تحصيلي 78-1377 ، دانشگاه پيام نوربه گزينش دانشجو از طريق برگزاري آزمون سراسري در18رشته تحصيلي درمقاطع آموزشي كارشناسي وكارداني مبادرت نموده است. گفتني است كه اين دانشگاه از 147 مركز درسطح كشور برخوردار مي باشد.
تعداد دانشجويان اين دانشگاه طي سال تحصيلي 78-77 بر146990 نفر بالغ گرديده كه 76437 نفر ( 52 درصد) آن به دانشجويان زن و تعداد 70553 نفر ( 48 درصد) به دانشجويان مرد تعلق دارد.تعداد كل پذيرفته شدگان دانشگاه مذكورطي سال تحصيلي 78-77 در3 گروه علوم انساني، علوم پايه و فني و مهندسي بر 33418 نفـر بالغ گرديد كه از اين تعداد 19444 نفر به دانشجويان زن تعلق دارد.دانش آموختگان اين دانشگاه طي سال تحصيلي 77- 1376 بر 11700 نفر بالغ گرديد كه 5171 نفر از آن به دانشجويان زن تعلق دارد.ازجمله مهمترين رشته هاي آموزشي دانشگاه پيام نور مي توان به آمار، رياضي، شيمي، فيزيك، كامپيوتر، مديريت بازرگاني، حسابداري، زبان، كتابداري، شيمي، زيست شناسي، زمين شناسي، ادبيات فارسي، روانشناسي، علوم اجتماعي، علوم تربيتي، جغرافيا و الهيات اشاره نمود.
گزينش دانشجو
گزينش دانشجو در مراكز دولتيبه دليل انبوه متقاضيان ورود به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي دولتي و به منظور برقراري عدالت اجتماعي و گزينش شايسته ترين افراد و نيز تخصيص امكانات آموزش عالي به افراد مستعد، گزينش دانشجو در مقاطع آموزشي كارشناسي و كارشناسي ارشد به صورت متمركز صورت مي گيرد. اين درحاليست كه درمقطع آموزشي دكتري به دليل لزوم ايجاد تناسب ميان علايق دانشجويان درگرايشات تحصيلي و امكانات دانشگاه و محدوديت تعداد داوطلبين و نيـز اهميت گزينش دانشجو از سوي دانشگاههاي مجري، گزينش دانشجو به صورت غيرمتمركز صورت مي گيرد. درروش متمركز، داوطلبين براساس نمرات و ظرفيتهاي اختصاصي رشته هاي آموزشي مورد پذيرش واقع مي گردند.
در روش نيمه متمركز ، ملاك پذيرش علاوه بر نمرات دانشجويان و ظرفيتهاي اختصاصي به رشته هاي تحصيلي، احراز شرايط ديگر نظير سلامت جسماني، تواناييها و صلاحيتهاي ويژه اي است كه از طريق معاينه، مصاحبه، آزمون عملي CFQO مورد بررسي و سنجش قرار مي گيرد. براساس ضوابط آزمون سراسري دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي، داوطلبين ملزم به استفاده از سهميه هاي منطقه اي ( سهميه مناطق 3 گانه، سهميه جانباران، سهميه شاهد، رزمندگان، آزادگان ) مي باشند. گفتني است كه استفاده كنندگان سهميه ها مطابق ضوابط و مقررات متعهد خدمت خواهند بود. مدت تعهد، شرايط و ضوابط هر سهميه از سوي سازمان سنجش يا وزارتخانه مربوطه از طريق دفترچه هاي راهنماي انتخاب رشته هاي تحصيلي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي به استحضار داوطلبين مي رسد.
جهت ورود به مقطع آموزش كارشناسي ارشد ، دانشجويان سال آخر مقطع آموزش كارشناسي و دارندگان مدرك كارشناسي از مجوز حضوردرآزمون كارشناسي ارشد باتوجه به تناسب رشته خود برخوردار مي گردند.گفتني است كه آزمون دوره دكتري تخصصي نيز به صورت غيرمتمركز، توسط دانشگاههايي كه به اخذ مجوز دوره دكتري از شوراي گسترش آموزش عالي نائل آمده اند، برگزار مي گردد. درآزمون مقطع آموزشي مذكور، دانشجويان سال آخرمقطع كارشناسي ارشد و دارندگان مدرك دكتري حرفه اي و كارشناسي ارشد با توجه به تناسب رشته تحصيلي قبلي خود از مجوزحضور در رشته مورد نظرخود در اين آزمون برخوردار مي گردند.گفتني است كه اين آزمون مشتمل بر آزمونهاي كتبي، شفاهي و مصاحبه علمي مي باشد.
گزينش دانشجو در مراكز غيردولتي
نظام آموزشي در دانشگاه آزاد اسلامي به دو صورت پاره وقت و تمام وقت اجرا مي گردد. نظام آموزشي تمام وقت همانند نظام آموزشي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي دولتي به مورد اجرا گذارده مي شود. نظام آموزش پاره وقت نيز درجهت پاسخگويي به نياز آن دسته از متقاضياني كه به دلايل گوناگون از تحصيل در دوره هاي آموزشي تمام وقت دانشگاه ها محروم مي باشند، درقالب مقاطع آموزشي كارداني و كارشناسي اجرا مي گردد. طول مدت تحصيل در نظام آموزش پاره وقت، بيش از نظام آموزش تمام وقت است. به دانش آموختگان اين دوره نيز همانند نظام آموزشي تمام وقت، مدرك تحصيلي مربوطه اعطا مي گردد. لازم به ذكر است كه دانشگاه آزاد اسلامي به برگزاري آزمون ورودي خود در قالب3 آزمون جداگانه (آزمون رشته هاي پزشكي، آزمون رشته هاي غيرپزشكي و آزمون رشته هاي نظام پاره وقت ) مبادرت مي نمايد.
دوره هاي آموزشي
منظور از دوره تحصيلي در نظام آموزش عالي مجموعه دروسي است كه در چارچوب نظام خاصي براي هررشته تحصيلي ارائه گرديده و به اعطاي مدارك دانشگاهي منتهي مي گردد. از جمله اصلي ترين دوره هاي تحصيلي درآموزش عالي كشور ايران مي توان به دوره هاي آموزشي كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري حرفه اي و تخصصي اشاره نمود.
دوره كارداني: تعداد واحدهاي دوره كارداني بر 68 تا 72 واحد درسي بالغ گرديده، تحصيل در اين دوره معمولا" 2 سال به طول انجاميده و به دانش آموختگان اين دوره مدرك كارداني اعطا مي گردد.
دوره كارشناسي: تعداد واحدهاي دوره كارشناسي بر130 تا 145 واحد درسي بالغ گرديده ، تحصيل در اين دوره معمولا" 4 سال به طول انجاميده و به دانش آموختگان اين دوره مدرك كارشناسي اعطاء مي گردد.
دوره كارشناسي ارشد: تعداد واحدهاي كارشناسي ناپيوسته بر 28 تا 32 واحد و كارشناسي ارشد پيوسته بر 172 تا 182 واحد درسي بالغ مي گردد. تحصيل در دوره كارشناسي ارشد پيوسته6 سال و دردوره كارشناسي ارشد ناپيوسته 2سال به طول انجاميده و به دانش آموختگان آن مـدرك كارشناسي ارشد اعطا مي گردد.
دوره دكتري : تعداد واحدهاي دوره دكتري نيز بر 42 تا 50 واحد درسي مشتمل بر واحدهاي آموزشي و پژوهشي بالغ مي گردد.آموزش دوره دكتري 5/4 سال به طول انجاميده و به دانش آموختگان آن مدرك دكتري (PH.D) اعطاء مي گردد.از جمله مهمترين شرايط ورود به دوره هاي كارداني، كارشناسي ( پيوسته و ناپيوسته )، كارشناسي ارشد پيوسته و دوره هاي دكتري عمومي ( پزشكي، داروسازي، داندانپزشكي و دامپزشكي ) مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- برخورداري از گواهينامه پايان دوره متوسطه (از داخل ياخارج ازكشور) موردتأييد وزارت آموزش و پرورش و يا برخورداري از گواهينامه دوره كارداني جهت ورود به دوره كارشناسي ناپيوسته كه برحسب مورد به تأييد وزارت علوم، تحقيقات و فناوري يا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي رسيده باشد.
2-قبولي در آزمون ورودي
3- سپارش تعهد خدمتي براساس ضوابط و قانون آموزش رايگان يا پرداخت شهريه مطابق تعرفه و مقررات مراجع ذي ربط
برنامه ريزي آموزشي
مسؤوليت برنامه ريزي در نظام آموزش عالي كشور ايران برعهده شوراي عالي برنامه ريزي است . گفتني است كه شوراي مذكور درامر برنامه ريزي، تدوين و تصويب آيين نامه ها و مقررات آموزشي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي انجام وظيفه مي نمايد. شوراي مذكور از 9 گروه برنامه ريزي، 68 كميته تخصصي، 3 كميسيون دائمي و بالغ بر470 عضو دائمي برخوردار مي باشد.لازم به ذكر است كه گروهها و كميته هاي تخصصي عموما" از اعضاي هيأت علمي دانشگاهها و صاحبنظران مسائل آموزش عالي و برنامه ريزي متشكل مي گردد. نظام آموزشي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي كشور بر نظام واحدي استوار است كه حجم دروس آموزشي با تعداد واحدهاي آن درس سنجيده شده و قبولي يا مردودي دانشجويان دريك واحد درسي به همان واحد محــــدود مي گردد
.دارندگان مدرك ديپلم متوسطه پس ازگذراندن دوره پيش دانشگاهي و توفيق در آن از مجوز ورود به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي برخوردار مي گردند دروس رشته هاي تحصيلي در دوره كارشناسي از لحاظ محتوا بر 4 دسته دروس عمومي، پايه، اصلي و تخصصي تقسيم مي گردد .گفتني است كه دروس عمومي به منظور توسعه اطلاعات و معلومات عمومي، دروس پايه به منظور تقويت بنيه علمي و ايجاد پيش زمينه مناسب براي دروس اصلي و تخصصي، دروس اصلي به عنوان اساس و مبناي دروس تخصصي و دروس تخصصي در جهت ارتقاءكارايي علمي و عملي دانشجويان ارائه مي گردد.
دروس دانشگاهي عمدتا" به صورت الزامي و تعدادي به صورت اختياري ارائه مي گردد كه شامل دروس مستقل و پيوسته است. دروس مستقل، دروسي مي باشند كه انتخاب آنها منوط به گذراندن درس يا دروس قبلي يا پيش نياز است.از لحاظ نحوه آموزش، دروس دانشگاهي به دروس نظري و عملي تقسيم مي گردد. دروس نظري حاوي مجموعه اي از دانشهاست كه به صورت خطابه، كنفرانس، سمينار و بحث و گفتگو به دانشجويان ارائه شده و دروس عملي نيز مجموعه مهارتهايي است كه انتقال آن به دانشجويان طي عمليات كارگاهي، بيمارستاني، آزمايشگاهي و صحرايي صورت مي گيرد. در سال 1379 به منظور توسعه مشاركت دانشگاهها در مديريت آموزش عالي، تمركززدايي و ارتقاؤ كيفيت آموزش عالي، اختيارات مربوط به برنامه ريزي آموزشي به دانشگاههاي كشور واگذار گرديد تا از اين طريق، انطباق پذيري هرچه بيشتر برنامه ريزي درسي با نيازهاي جامعه و روز آمدشدن برنامه ها باتوجه به تحولات دانش بشري در دانشگاهها حاصل گردد.
هيأت علمي مراكز آموزش عالي
آندسته از افرادي كه ازمدرك دكتري تخصصي (PH.D ) برخوردار باشند، صرف نظر از جنسيت و مذهب (مسلمان، مسيحي، كليمي و زرتشتي) از مجوز استخدام در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي برخوردار مي گردند. اعضاي هيأت علمي آموزشي، مسؤوليت ارائه آموزشهاي نظري، عملي، پژوهشي و راهنمايي دانشجويان را بر عهده دارند. از جمله مهمترين وظايف اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها مي توان به تدريس، پاسخگويي به سؤالات درسي، رسيدگي به پايان نامه هاي تحصيلي، مشاوره و راهنمايي تحصيلي دانشجويان، حضور درجلسات رسمي دانشگاه ها، اجراي طرحهاي تحقيقاتي و انجام وظايف اجرايي اشاره نمود.مبادرت به 24 تا 36 ساعت فعاليتهاي تحقيقاتي و حداكثر 4 ساعت فعاليت آموزشي براي اعضاي هيأت علمي كه به فعاليت درمؤسسات پژوهشي مبادرت مي نمايند، الزامي است.از جمله مهترين وظايف اعضاي هيأت علمي- پژوهشي دانشگاه ها مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
الف - اجراي پروژه هاي تحقيقاتي مصوب شوراي پژوهش
ب - تدريس دردانشگاهها و مؤسسات وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالي
ج - ارائه خدمات علمي - آزمايشگاهي به مؤسسات آموزشي
د- ارائه خدمات كارشناسي و مشاوره علمي
هـ- حضور درسمينارها، كنفرانسها و مجامع علمي – تخصصي
و – حضور در شوراهاي مؤسسات آموزشي به منظور جذب اعضاي هيأت علمي دانشگاهها درمراكز آموزش عالي و ارتقاء سطح علمي آنها قوانين و آيين نامه هايي به تصويب رسيده است كه از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- دانش آموختگان مقاطع آموزشي كارشناسي ارشد و دكتري كه به عضويت هيأت علمي دانشگاههاي وابسته به وزارت فرهنگ وآموزش عالي و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در آيند، از امكان گذراندن خدمت نظام وظيفه در يكي از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي برخوردار مي گردند. همچنين به موجب قانون، مشمولين عضو هيأت علمي كه به گذراندن دوره نظام وظيفه درمراكز آموزش عالي مبادرت مي نمايند، درصورت قبولي در آزمون ورودي دوره هاي تحصيلي بالاتر داخل يا خارج كشور از حق مرخصي تحصيلي و ترخيص از خدمت برخوردار مي گردند.
2-درصورت تصويب برنامه پيشنهادي اعضاي هيأت علمي توسط دانشگاه ها، فرصتهاي مطالعاتي در داخل يا خارج از كشور براي آنان فراهم مي گردد.
3- كليه اعضاي هيأت علمي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي با پيشنهاد دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي و تأييد وزارت ازحداكثر3 بارحضورساليانه درمجامع علمي و بين المللي، آشنايي با تازه هاي آموزشي و پژوهشي و انتقال دستاوردهاي نوين علمي و جهاني به مراكز آموزش عالي بهره مند مي گردند.علاوه بر قوانين مذكور، مقررات ديگري نيز درجهت حمايت از اعضاي هيأت علمي و ارتقاء سطح آموزش عالي توسط مراجع ذي ربط به تصويب رسيده است كه از آن جمله ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- انتخاب اساتيد نمونه با توجه به عمل نمود آموزشي، پژوهشي و اجرايي اساتيد در دانشگاه ها
2- ادامه تحصيل مدرسين دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي در مقطع آموزشي دكتري
3- آيين نامه جذب نيروهاي متخصص و كارآمد اقدامات
از جمله مهمترين اقدامات آموزشي كشور ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي در حوزه آموزش عالي مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1 - فراهم نمودن زمينه هايي جهت پرورش استعدادهاي خلاق دردانشگاهها از طريق تدوين و اجراي آيين نامه تسهيلات آموزشي ويژه دانشجويان ممتاز، دستورالعمل چگونگي تحصيلات همزمان در دو رشته تحصيلي در مقطع كارشناسي و آيين نامه دوره دكتري پيوسته در رشته هاي تحصيلي ويژه استعدادهاي درخشان
2- تبديل بورسيه تحصيلي اعزام به خارج به تحصيل در دانشگاههاي داخل
3 - اعطاي بورسيه تحصيلي در مقطع دكتري دانشگاههاي داخل و خارج به اعضاي هيأت علمي دانشگاههاي سراسر كشور
4- اعزام دانشجويان بورسيه به خارج از كشورتعداد دانشجويان بورسيه شاغل به تحصيل در خارج از كشور طي سال 1377، بر1053 نفر بالغ گرديد كه از اين تعداد 182 نفر به گروه علوم انساني، 229 نفر به گروه علوم پايه، 449 نفر به گروه فني - مهندسي، 160 نفر به گروه كشاورزي و دامپزشكي و 32 نفر به گروه هنر اختصاص داشته اند. گفتني است كه بيشترين تعداد دانشجويان بورسيه ايراني به ترتيب به كشورهاي انگلستان، كانادا، استراليا، هند و فرانسه اعزام شده اند.
