بخشی از مقاله
بررسي ضوابط و معيارهاي نصب ومکانيابي «بيلبوردها» در جهت رفع آلودگيهاي بصري در منظر شهر تهران
چکيده :
امروزه يکي از مسايلي که زيبايي منظر شهرهاي بزرگ همچون تهران را برهم ميزند ، تعداد زياد تابلوهاي تبليغاتي است که بر روي نماي اصلي يا معماري ساختمانهاي شهر ، آن هم بصورت نامنظم قرار گرفته است . اين آشفتگي و بي نظمي در تبليغات شهري هم به ضرر توليد کننده است و هم آلودگي بصري براي افراد ايجاد مي کند. بسياري از اين تبليغات ضمن اين که هيچ پيام خاصي ندارد، منجر به تشويش روحي و رواني نيز مي شود. هدف اصلي تحقيق يافتن پاسخ براي اين پرسش ميباشد که رعايت چه ضوابطي در طراحي و مکانيابي تابلوها موجب جلوگيري از آلودگي بصري خواهد شد.در اين راستا در ابتدا به بررسي فاکتورهاي موثر در آلودگي بصري و ضوابط و معيارهاي نصب و مکانيابي بيلبوردها در شهر تهران همراه با نمونه هاي مورد بررسي در سطح شهر ميپردازيم و سپس به منظور مقايسه مرورري بر ضوابط نصب اين تابلوها در شهرهاي ايالت هاي مختلف آمريکا خواهيم داشت و در انتها اينگونه نتيجه گيري ميشود که يکي از مهمترين مسايل در نصب تابلوهاي تبليغاتي انتخاب مکان درست آنها در نقاط مختلف شهر ميباشد که يکي از راههاي رسيدن به آن بررسي منطقه و تطبيق استانداردها مطابق ومتناسب با ويژگيهاي خيابانها و مناطق نصب بيلبوردها ميباشد.
کلمات کليدي: آلودگي بصري، بيلبورد ، ضوابط و معيار ، مکانيابي، تهران
مقدمه
تبليغات محيطي گذشته از دستاوردهاي اقتصادي براي صنعت جوامع ، در برخي شهرها به معضلي قابل توجه و پيگيري تبديل شده و ضمن آلايندگي سطح شهر و ايجاد آلودگيهاي بصري، تاثيرات مخربي هم بر بهداشت رواني و جسمي شهروندان داشته است . اين صنعت در ايران بسيار نوپاست و از حدود سال ١٣٦٨ در کشور شکل گرفته است . متخصصان اين حرفه بسيار نادرند و از سويي ديگر شيوه هاي تبليغاتي رايج نيز آلاينده اند و سيماي شهر را زشت و حقوق معنوي و شهروندي مردم را تضييع ميکنند. تابلوهاي راهنمايي و رانندگي جزء اولين تبليغات شهري آموزشياند و به هيچ وجه نبايد مخدوش شوند، اما در بسياري از موارد در کنار، بالا و حتي روي اين تابلوها آگهيهاي تبليغاتي نصب ميشوند، اين مسأله علاوه بر آن که مانع اطلاع رساني مناسب به شهروندان ميشود، اين پيام را به جامعه القا مي کند که منافع اقتصادي، مقدم بر قوانين است و ميتواند حقوق شهروندي مردم را تحت تاثير قرار دهد . تعدادي زيادي از تابلوها و بيلبوردها در مکان هاي نامناسبي نصب شده اند و علاوه بر ايجاد آلودگي بصري، ديد شهروندان را هم محدود کرده اند.در کشور ما تبليغات محيطي نظام واحد و منطقي نيافته و نوع کاربرد تبليغات و طراحي و هماهنگي آنها با محيط شهري ضعيف است و همچنين جانمايي اين تابلوها قانونمند نشده است .
بيان مساله
وجود تابلوهاي تبليغاتي و محيطي لازمه زندگي شهري است . با اين شرط که به لحاظ مکان نصب يا اندازه ،سطح و کيفيت به شکل مناسب و مطلوب همراه با کاربري بکار گرفته شود. آنگونه که بتواند به محيط زيبايي ببخشد و آرزدگي چشم با دل آزردگي براي شهروندان نداشته باشد.وقتي صحبت از حاکميت زيبايي در ميان است .لازمه اش برخورداري از قانون و قاعده مدون است ، چون اگر ضوابطي مشخص نباشد يا کسي جلوي پيشروي در بينظمي تابلوها را نگيرد نتيجه اش اين ميشود که آرامش و زيبايي محيط اطراف را برهم ميزند و به بروز مشکلاتي چون «آلودگي بصري» مي انجامد.
يکي از مسايلي که اين روزها زيبايي سيماي شهرهاي بزرگ همچون تهران را برهم ميزند ، تعداد زياد تابلوهاي تبليغاتي است که بر روي نماي اصلي يا معماري ساختمانهاي شهر ، آن هم بصورت نامنظم قرار گرفته است . اين آشفتگي و بي نظمي در تبليغات شهري هم به ضرر توليد کننده است و هم آلودگي بصري براي افراد ايجاد مي کند.
بسياري از اين تبليغات ضمن اين که هيچ پيام خاصي ندارد، منجر به تشويش روحي و رواني نيز مي شود. ضرورت پرداختن به مکانيابي و نصب فضاهاي تبليغاتي تابلوها يکي از نيازهاي امروز کلان شهرها ميباشد.
پرسش اصلي تحقيق
• رعايت چه ضوابطي در طراحي و مکانيابي تابلوها موجب جلوگيري از آلودگي بصري خواهد شد؟
فرضيه تحقيق
• به نظر ميرسد تابلوهاي موجود در سطح شهر تهران ضوابط و معيارهاي نصب و مکانيابي را رعايت ننمونده اند.
روش تحقيق
در اين تحقيق با توجه به موضوع مورد بررسي و شناخت عوامل موثر در آلودگي بصري و ضوابط موجود در طراحي تابلوهاي تبليغاتي در کشورو ضوابط مربوط به کشورهاي توسعه يافته از روش توصيفي و تحليلي استفاده ميشود و پس ازآن پيشنهاداتي جهت طراحي و مکانيابي بيلبوردها در شهر تهران ارايه خواهد شد.
مولفه هاي شاخص گونه آلودگي بصري
آسايش بصري از مولفه هاي مهم و اساسي محيط هاي انسان ساخت امن محسوب ميشود، چرا که براي سکونت و زندگي ،شهر خانه اي است بزرگ و همانگونه که خانه بايد از صفات و مزايايي برخوردار باشد تا سکونت و زندگي را مطلوب و آسايش بخش سازد، شهر نيز بايد داراي کيفيات و ويژگي هايي براي تأمين آسايش ، راحتي و امنيت باشد. همچنين شهر مانند خانه بايد محيطي گرم و صميمي و دلپذير باشد تا امکان زندگي مطلوب را فراهم سازد (لينچ ،١٧،١٣٧٢).
نتايج بررسي هاي به عمل آمده متعدد حاکي از وجود همبستگي آماري ميان فراواني انحرافات و ناهنجاري هاي رفتاري با انواع آلودگي هاي محيطي و بصري دارند. در مقابل آسايش بصري را مي توان براي مکان هايي توصيف نمود که اين مکان ها به علت کميت و کيفيت مطلوب اطلاعات و شرايطي که ارائه مي دهد به نحو سالمتر،ايمنتر و مطلوبتري مورد استفاده واقع شده و نظارت هاي رسمي و يا اجتماعي بالاتري را نيز از اين حيث همراه دارند. مولفه هاي شاخص گونه مورد نظر در اين خصوص شامل محورهاي زير مي شوند:
١- آلودگي نمادي (اطلاعات محيطي) و خوانايي
٢- آلودگي ديداري(اغتشاش بصري)
٣- آلودگي رنگ (کاربرد نامطلوب رنگ ها در فضاهاي شهري)
٤- آلودگي نور(تاريکي) (صالحي،٢:١٣٨٥).
١-آلودگي نمادي(اطلاعات محيطي) و خوانايي
انسانها نيز در محيط هاي انسان ساخت علاوه بر نمادها و نشانه هاي طبيعي بيشتر از نمادها و نشانه هاي مصنوع بهره مي جويند. نمادها و علايم و يا به عبارت ديگر نشانه ها از ديد صاحبنظران سيماي شهري از عوامل مهم تشخيص قسمت هاي مختلف شهر هستند و بدين ترتيب افراد به خصوص افراد غريبه به محيط و تازه واردين از طريق برقراري ارتباط با آنها احساس امنيت کرده و مسير خود را مي يابند(لينچ ،٢:١٣٧٢ ).
اگر شخص يک بار گم شود اضطراب و حتي وحشتي که به او دست مي دهد اين نکته را روشن مي دارد که توازن و سلامت
تصوير١- آلودگي نمادي نشانه ها
وجود شخصي تا چه اندازه به آشنايي انسان با محيط وابسته است عاملي که باعث مي شود شخص بتواند راه و جهت خود را بيابد تصويري است که از محيط خود دارد اين تصوير هم حاصل احساس آني شخص است و هم بر اساس خاطره تجارب گذشته او . وجود آلودگي هاي نمادي سبب شده است که انسانها در شهرهاي خود بيگانه باشند ،خيابان ها مملو از پيام هاي ضد و نقيض است . استفاده از تابلو در فضاهاي شهري از کنترل خارج شده و به جاي اينکه به روشن کردن معني محيط کمک کنند آنرا مخدوش کرده اند. در شهرهاي امروز ذهن ببننده با انبوهي از اطلاعات براي جلب توجه رقابت مي کنند خسته وآزرده شده و قدرت او با پيام هاي گوناگون تبليغاتي که اکثراً ارتباطي به مقاصد وي ندارند مورد تجاوز قرار گرفته است (بحريني،٢٤٣:١٣٧٧).
-آلودگي ديداري(اغتشاش بصري نماها، حجم ها و عناصر)
تناسبات در شهر وجود دارد و دليل وجود آن ايجاد نظم معتدل و معقول بين عناصري است که در محيط هستند. ساختمان ها، درختان ، آب ، علايم تبليغاتي، مبلمان شهري و ... بايد به گونه اي به هم مرتبط باشند تا انسان در آن احساس آرامش و زيبايي را درک کند.آن بخش از فضاهاي شهري که واجد تناسبات بصري مطلوبي هستند در آنها اغتشاشات بصري کمتري وجود دارد. نصب تابلوهايي در ابعاد کوچک و بزرگ ، کج و معوج با هر اندازه و شکل تنها گوشه هايي از اين بي تناسبي در سطح شهر است و بدين صورت ما
تصوير ٢:آلودگي ديداري ناشي از عدم تناسب تابلوها
با پديده اي به نام آلودگي ديداري روبرو هستيم . از تابلوهاي راهنمايي گرفته تا رنگ آميزي ديوارها، نماهاي ناهماهنگ المان هاي بي تناسب با محيط ارتباط شهروندان را با شهر پيچيده تر و مبهم تر مي کند(صالحي،٦:١٣٨٥).
٣-آلودگي رنگ (کاربرد نامطلوب رنگ ها در فضاهاي شهري)
رنگ يکي از جنبه هاي مهم زندگي شهري است و از جمله خصوصياتي است که در کنار شکل ، ابعاد، جنسيت و بافت هر شيء حجم يا فضاي آن را به ما مي شناساند.در شهرهاي امروز، استفاده از رنگ به معضلي بدون پاسخ تبديل شده که سازندگان ، معماران و طراحان و مردم عادي را به استفاده بي فکر و کورکورانه از رنگ کشانده است . شهرهاي ما يک بوم رنگي بي هويت و مغشوش هستند که تنها موجب افسردگي، روان پريشي و عصبيت افراد جامعه مي شوند. رنگ پيش از فرم ، بافت و مواد مصرفي دريافت مي شود به همين دليل اثرش بيشتر است ، ولي در اين ميان آنچه که ضروري است حرکت منسجم تمامي عناصر يک طرح به سوي هماهنگي با محيط است .رنگ بايد جزئي از کل فرض شود، کلي که به سوي وحدت و يگانگي مي رود.
شهرهاي امروزي غالباً َ خاکستري هستند عناصر رنگي در آنها بيشتر سيماي رنگارنگ زباله هايي هستند که در محيط شهر خودنمايي مي کنند. پل ها، ساختمانهاي سيماني، درختان که از فرط آلودگي هوا سبزي شان رنگ باخته و غيره باعث مي شود که شهروندان در برخورد با اين نماها با آشفتگي بصري مواجه شوند.
هيچگونه اصول و مباني مدرني براي طراحي رنگ وجود ندارد تا مديران و طراحان و
تصوير٣: آرامش بخش بودن چهره شهر با وحدت رنگي
مردم را در انتخاب رنگ هاي مناسب محيط زندگيشان هدايت کند. اکثرًا سليقه اي، موردي و بدون توجه به محيط اطراف به کار گرفته مي شوند، رنگ هايي که نه مکمل يکديگرند و نه از قانون خاصي پيروي مي کنند.در معماري تک بناها نيز افراد غيرمتخصص و گاه حتي متخصص تنها براي جلوه فروشي و متمايز کردن بنا از ساير بناهاي مجاور از رنگ هايي ناهمگون و نامتجانس با زمينه ، عملکرد و شخصيت بنا و محيط اطراف استفاده مي کنند که به مرور زمان نادرستي اين انتخاب ها آشکار مي شود(صالحي،٧:١٣٨٥-٩).
٤-آلودگي نور(تاريکي )
در فضاهاي شهري و عمومي فقدان روشنايي محيطي را آلودگي بصري مي شماريم . بهبود روشنايي ترس از جرايم را کاهش و احساس ايمني در شهر را افزايش مي دهد. در واقع هدف از روشنايي شهر عبارت است از تامين امنيت عمومي، ايمني و رفاه در گذرگاهها، خيابان ها، ميدان ها و ايستگاه ها.
هر شکل استفاده نابجا، غيرضروري و يا بيش از حد استاندارد از نور مصنوعي در شب ، آلودگي نور ناميده مي شود. از پيامدهاي آلودگي نور ايجاد خيرگي، ايجاد مزاحمت نوري و
تصوير٤: ورود نور مزاحم از محيط بيرون به محيط ساختمان
مغايرت با اصول زيبايي شناسي است . خيرگي در کاهش ديد و خصوصاً در ايجاد حوادث رانندگي موثر است .ايجاد مزاحمت نوري که در طول شب ناخواسته از بيرون وارد محيط زندگي و ساختمان هاي مسکوني مي شود زندگي و خواب شهروندان را مختل مي کند و در دراز مدت براي فرد اختلالات خواب و در پي آن اختلالات سلامت جسم و روان ايجاد خواهد کرد. روشنايي بيش از حد به زيبا کردن محيط کمکي نمي کند(همان :١٣).
تابلوهاي تبليغاتي يا بيلبورد
بيلبورد، (يا تابلوي تبليغاتي يا تخته ي آگهي) به تابلو بزرگي گفته ميشود که فضاي مناسبي براي نصب آگهي را در اختيار دولت ، صنعتگران و عرضه کنندگان کالا ميگزارد. و در اصل به هر فضاي خارجي که امکان نصب آگهي بر آن باشد اطلاق مي شود. اما امروزه ، بيشتر به معناي تابلوهاي بسيار بزرگ و نورپردازي شده است که بر پايه هاي بلندي قرار گرفته و از فواصل دور قابل ديده شدن هستند(ويکي پديا،٠١٣ ).
معيارها و ضوابط موجود کشور در زمينه تابلو هاي تبليغاتي
پلاکاردها و تابلوها به غير از اهداف تبليغاتي ، اطلاع رساني و مالي جزئي از سامانه زيبايي سازي، در شهرها هستند .
بنابراين بايد به دنبال وضع مقررات وضوابطي بود که اين مطلب را درچشم و ذهن مخاطبان و سامانه شهري به عنوان عناصر زيباساز جلوه داد.
به طور کلي ضوابط نصب هر تابلو و پلاکارد شامل چندين مورد کلي :مکان يابي ، طرح و اندازه سازه تابلو،مشخصات اجرايي ،مصالح ،طرح گرافيک و رنگ ، ارتباط با محيط پيرامون ، ايمني ، نورپردازي ، تعمير و نگهداري مي باشد.ارگان هاي محدودي در کشور در حوزه فعاليت خود ضوابطي را در زمينه تابلوهاي تبليغاتي تهيه کرده اند که در اينجا با توجه به موضوع تحقيق تنها موارد مربوط به جانمايي ومکانيابي آنها آورده شده است .
١- مکان يابي
- تابلو بايد زيبايي بخش محيط ، به خصوص فضاي پشت آن باشد نه پوشاننده آن . تابلو مانع پوشش گياهي و فضاي سبز نگردد.
- تابلو بايد آسيب هاي بصري زيست محيطي را کاهش دهد ، يعني مکان نصب تابلو و نوع تابلو نبايد به نماي ساختمان ، فضاي سبز ، محيط تاريخي و ... آسيب وارد نمايد(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، ١:١٣٨٨) .
-- تابلو موجب سدمعبر و مزاحمت براي سواره و پياده نگردد .
- مکان نصب تابلو نبايد آنقدر نزديک به سطح سواره رو باشد که سطح تابلو به حريم تجاوز نمايد .
- در فضاي سواره بحراني نبايد تابلو نصب شود ، به طور مثال خروجي يا ورودي هاي پرسرعت بزرگراه که ديد راننده کم و سرعت بالا مي باشد وعرض جاده نيز باريک مي شود . وسعت فضاي جاده علاوه بر رويت مناسب تابلو اين اجازه را به راننده مي دهد که اشتباهات احتمالي خود را جبران نمايد .
- تابلو نبايد مزاحم سايرتجهيزات و مبلمان شهري باشد . تمامي عناصر شهري بايد با حضور پيکره تبليغاتي ، آزادي عمل صحيح و راحت داشته باشند ( مانند شير آتش نشاني ، تابلوهاي برق ، شيرآب ، ايستگاه اتوبوس و ... ) .
- مکان يابي به گونه اي درنظر گرفته شود تا درصورت نزديکي به فضاهاي عبور شهروندان بتوان به صورت چندمنظوره از آن استفاده نمود . ( به طور مثال نصب نيمکت ، سطح زباله و روشنايي در زير و اطراف آن براي استفاده شهروندان )
- هنگام نقطه يابي به موقعيت نصب نسبت به ابعاد تابلو توجه شود . (امکان پي ريزي ، نصب صفحه ستون ، گودبرداري و ... )
٢- ارتباط با محيط پيرامون
- مناظر و چشم اندازهاي طبيعي :
ديد و مناظري که به محوطه هاي سبز شهري نظير پارکها ، فضاهاي درختکاري شده فضاهاي سبز طبيعي و يا کوهستانها ، مسيل ها و ديگر عوامل و عناصر طبيعي معطوف مي گردد ، در حفظ چشم اندازهاي موجود شهري از اهميت بسياري برخوردار است ، که هنگام نصب تابلو جهت جلوگيري از ايجاد مزاحمت در ديد آن مناظر بايد مورد توجه قرار گيرد.
- سيما و مناظر متنوع :
فضاي شهري مصنوع شامل ابنيه ، محوطه هاي باز ، مبلمان شهري و ... مي تواند از ديدگاه طراحي شهري واجد ويژگي هاي باارزش باشد ، که در مطالعات مربوط به تابلوهاي شهري بايد مورد ملاحظه کامل قرار گيرد .
- مقياس تابلو در ارتباط با محيط اطراف :
ابعاد و اندازه تابلو در ارتباط با محيط اطراف از اهميت بسياري برخوردار است .
در اين ارتباط مي توان اهميت استقرار و يا تسلط استقرار تابلو را در فضاي شهري مورد ارزيابي قرار داد . همچنين ابعاد و اندازه تابلو مي تواند تأثير بسياري بر کيفيت چشم اندازهاي طبيعي شهري داشته باشد .
- مشخصات تابلو باتوجه به رابطه آن با محيط اطراف :
