بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای شهری اصلی ترین فضاهایی هستند که مردم در زمان حضور خود در شهر با آنها ارتباط برقرار می کنند، به همین دلیل این فضاها تأثیرات زیادی را بر روی جسم و روح شهروندان می گذارند. اصلی ترین فضاهای عمومی در شهر، خیابان ها هستند و جداره های آنها بخشی از محیط بصری خیابان محسوب می شود.
آلودگی های محیطی بخشی از مشکلات شهرهای امروز هستند که زندگی انسان ها را به اشکال مختلف با خطر مواجه می کنند. از جمله این آلودگی ها می توان به آلودگی آب، آلودگی هوا وآلودگی خاک اشاره کرد. اغتشاشات دیداری در شهرها، نوعی از آلودگی با عنوان آلودگی بصری را ایجاد کرده اند که به دلیل اثرات نامحسوس از دید طراحان و مسئولین مغفول مانده است، در حالی که اثرات مخربی را بر جسم و روان شهروندان بر جای می گذارد.
در این پژوهش اغتشاشات بصری جداره خیابان امام خمینی - ره - که اصلی ترین و مهم ترین خیابان شهر اقبالیه است، بررسی و راهکارهایی برای کاهش و رفع آن در طول زمان پیشنهاد شده است.
مقدمه
عوامل مختلف کالبدی و بصری در تعریف فرم شهر تاثیرگذار هستند ، انسان همواره با محیط اطراف خود در ارتباط است . در واقع رابطه ای نزدیک ، مستقیم و بدون واسطه با محیط پیرامون خود دارد که در نتیجه این ارتباط ، هم استفاده کننده از محیط ، هم خلق کننده و هم تخریب کننده محیط بوده است . پورجعفر، ص 1 ، - 1388 متاسفانه تخریب محیط توسط انسان بسیار گسترده بوده ، از ایجاد آلودگی های زیستی مثل تولید زباله و ضایعات غیرقابل استفاده تا ایجاد اغتشاش بصری در سیمای شهر که شاید تاثیر مستقیم بر آلودگی محیطی نداشته باشد اما به طور غیر مستقیم روی روان افراد تاثیر گذار خواهد بود .
امروزه یکی از مهم ترین مسایلی که نظر معماران ، برنامه ریزان و طراحان شهری را به خود جلب نموده است ، مسئله لزوم ارتقاء کیفیت دید و منظر شهری در چارچوب مولفه بصری - زیباشناختی کیفیت محیط است. امری که به نظر می رسد نه به تنهایی ، بلکه در کنار ارتقاء دیگر مولفه های کیفیت محیط چون مولفه های عملکردی - فعالیتی ، معنایی - ادراکی و زیست محیطی ، می تواند زمینه ارتقا کیفیت محیط در فضاها و عرصه های عمومی شهرهای امروزی را فراهم آورد.
به نظر می رسد فقدان هویت ملموس ، نابسامانی و اغتشاش بصری ، عدم امنیت روانی و سردرگمی افراد در عرصه های عمومی شهری ، رها شدن و فرسودگی نشانه ها و عناصر فرهنگی و تاریخی ، کیفیت نامناسب نماهای ساختمانی ،فقدان شکل سازماندهی شده در فرم و منظر جداره شهری ، مشکل خوانایی ،راه یابی ، گم گشتگی و ابهام در جهت یابی ،عدم ارزیابی مثبت مردم از فضاهای شهری و کاهش حس تعلق به محیط های شهری ، از لزوم ارتقاء کیفیت دید و منظر شهری در چارچوب مولفه بصری - زیباشناختی کیفیت محیط حکایت می کند
مبانی نظری
کیفیت : واژه کیفیت مفهومی است که در تمامی دانش ها و زمینه های مرتبط با زندگی انسان به کار رفته و مورد استفاده قرار گرفته شده است . کیفیت در حالت عادی و به معنای کاملا واضح ، برای وصف درجه کمال اشیا و پدیده ها به کار برده می شود
اما مفهوم کیفیت ، مفهومی است نسبی ؛ که واجد معنایی فراتر از معنای بدیهی و معمول آن است . مفهوم کیفیت ،دو وجه دارد . یعنی کیفیت در عین حال که مفهومی مبهم و چند پهلو است ؛ روشن و واضح نیز می باشد . در واقع منظور از کیفیت از طرفی خاصیت ها و ویژگی های اصلی یک چیز است ، از طرف دیگر کیفیت ، کلیت و سیستمی از جزء کیفیت هایی است که یک چیز را به وجود آورده اند
فرهنگ زبان فارسی عمید ، معنای لغوی » کیفیت « را چگونگی ، چونی ، صفت و حالت چیزی عنوان کرده است .همچنین واژه کیفیت در زبان انگلیسی به معنای چیزی است که یک شخص ، یک شی و یا یک فکر داشته و موجب خاص و جالب شدن آن می گردد
کیفیت محیط : کیفیت یک شی از دو منبع یا دو عرصه سرچشمه می گیرد : -1 عرصه ذهنی فرد ، - 2 عرصه عینی شی .
کیفیت های ضمیری به عنوان ارزش هایی معرفی شده اند که به دشواری قابل کمی شدن بوده و به سختی می توان آنها را اندازه گیری کرد . کیفیت ها مرتبط با بیان مطلوب ی ا نامطلوب و زشت و زیبا بودن اشیا معمولا از این دسته هستند . در حالی که کیفیت های حقیقی اشیا را می توان به عنوان کیفیتی دانست که ماهیت قابل اندازه گیری دارند و به ظرفیت های قابل سنجش نظیر وزن ، ارتفاع و سرعت ارتباط دارند.
از این رو در مورد کیفیت یک شی می توان گفت : کیفیت یک شی درجه و میزان برتری ، مشابهت یا فروتری آن نسبت به اشیا دیگر است که توسط انسان از طریق ذهنی یا عینی به عنوان مجموعه ویژگی های آن شی درک و محسوب می گردد. کیفیت یک شی از دو منبع ضمیر فرد و خود شی نشات می یابد که به ترتیب آنها را ارزش و مقیاس اندازه گیری نامیده ، بیانگر دو گروه کیفیت مطلوبیتی و کیفیت های ظرفیتی اشیا هستند
به واقع می توان کیفیت محیط را یکی از مهم ترین دلمشغولی های دانش طراحی شهری دانست. این امر به گونه ای است که بسیاری از نظریه پردازان ارتقاء کیفیت محیط را مهم ترین وظیفه فعالیت طراحی شهری می دانند
در متون نظری برنامه ریزی و طراحی شهری ، تعریف های متعددی از مفهوم کیفیت محیط وجود دارد . با این وجود تعریفی جامع ، دقیق و مورد توافق صاحب نظران از مفهوم کیفیت محیط ، در مبانی نظری طراحی شهری خود نمایی نمی کند. این امر می تواند در نتیجه ارتباط یا همپوشانی این مفهوم با مفاهیم مبهم و پیچیده دیگر همچون کیفیت زندگی ، قابلیت زندگی و پایداری باشد
کیفیت محیطی ناشی از کیفیت عناصر تشکیل دهنده یک منطقه اما چیزی بیشتر از مجموع عناصر است ، کیفیت محیطی، ادراک مکان به طور تمام و کمال است . عناصر تشکیل دهنده - طبیعت ، فضای باز ، زیرساخت ها، محیط ساخته شده ، امکانات و منابع محیط طبیعی - هرکدام دارای ویژگی های خاص خود و کیفیت نسبی هستند.
کیفیت محیطی می تواند به عنوان بخش اصلی مفهوم وسیع تر کیفیت زندگی همانند کیفیت های اصلی مانند سلامتی و امنیت در ترکیب با جنبه های همچون راحتی و جذابیت تعریف شود.
فضای شهری :فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند ، یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند. در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شوند و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوندند و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم ارتباط یابند.بافت و ساختار شهرهای امروزی حاصل فرآیندی است که از سال های دور آغاز شده و تحت تاثیر نیروهای مختلفی از قبیل زمان ، اداری ، اقتصادی ، سیاسی و نیروی اجتماعی شکل گرفته است. این ساختار و بافت جواب گوی دوره های گوناگون تاریخی بوده است.
فضای شهری چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره شهروندان که هر روز به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه در طول راه، از منزل تا محل کار ادراک می شود.
فضای شهری ساختاری سازمان یافته و واجد نظم است که به صورت بستری کالبدی برای فعالیت های انسانی درآمده و قابلیت حمل روابط اجتماعی و اهداف فرهنگی را داراست
با ابن وجود در شهرهای امروزی توجه کمی نسبت به فضای شهری و تاثیر قابل ملاحظه آن بر زندگی آدمی شده است ، تاثیری که آلودگی های موجود در این فضا نه به طور مستقیم بلکه به طور نامحسوس و در دراز مدت بر اعصاب و روح انسان ایجاد خواهد کرد و نتیجه آن پریشانی ذهنی و بیماری روحی میباشد . به عنوان مثال، بسیاری از برخوردها و مشاجراتی که در شهر صورت می گیرد تحت تأثیر سوء آلودگیهای شهری، به ویژه آلودگی های دیداری و شنیداری است.
کیفیت در فضای شهری :فضاهای شهری نیز همچون دیگر پدیده ها واجد مولفه های معنایی، عملکردی و فرمی می باشند هر چقدر این مولفه ها همسوتر و هماهنگ تر باشد کیفیت فضا بهتر می شود.
طراحی بخشی از هنر سازمان دادن فضای کالبدی است که با رشته های مختلف علمی و هنری مانند برنامه ریزی شهری، معماری و منظر سازی، مهندسی فنی، مهندسی ترافیک و حمل و نقل، روانشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد سر و کار دارد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط پیدا می کند.پس می بینیم که دامنه فعالیتش بسیار گسترده است. بنابراین وظیفه طراحی شهری نیز شناخت و هماهنگ کردن این مؤلفه ها است.
عناصر کیفیت در فضای شهری شامل سرزندگی، خوانایی، رنگ تعلق، کیفیت بصری، امنیت، ایمنی، سازگاری، عدالت اجتماعی، تنوع، غنای حسی، حس مکان، انعطاف پذیری، آرامش، تشخص، محصوریت و.... است .
ایجاد کیفیت بصری - از بین بردن آلودگی بصری -
عواملی چون راه، لبه، گره، نشانه و محله به عنوان عوامل سازنده سیمای شهری باید در مدل سازی ها و طراحی های شهری مورد توجه قرار گیرد تا از آلودگیهای بیشتر بصری جلوگیری شود. نمای ساختمان چیزی جدای از خود ساختمان نیست و باید برای داشتن یک منظر مناسب در شهرها ، قوانین و مقررات شهرسازی مورد توجه قرار گیرد تا کیفیت ساخت و سازها افزایش یابد.
