بخشی از مقاله
چکیده :
به منظور بررسی غلظت هیدروکربنهای نفتی در آب سواحل جنوبی دریای خزر وتعیین غلظت آلاینده های نفتی در این مناطق و شناسایی ماهیت ومنشأ احتمالی این هیدروکربنها وهمچنین مطالعه تأثیر جنس بستر ساحل بر غلظت این هیدروکربنها این مقاله تدوین گردید.
برای این منظور بازده ایستگاه نمونه برداری در سه استان گلستان، مازندران و گیلان مشخص گردید. به منظور پی بردن به منبع وماهیت آلاینده هانمونه برداری در دو فصل متفاوت انجام پذیرفته (تابستان و پائیز و به مدت یکسال و نمونه ها در پنج گستره کربنی شامل بنزین ، دیزل ، روغن موتور ،PAHBTEX به روش گاز کروماتوگرافی آنالیز گردیده اند. منظور تعیین تأثیر جنس بسترساحل در غلظت آلاینده ها ، نمونه گیریها از دو سایت ماسه ای و صخره ای انجام پذیرفت .
در آنالیز حاصله از سنجش نمونه ها مشخص گردید که اولأ غلظت آلاینده ها در فصل پائیز بیش از سایر فصول ودر فصل تابستان کمتر از سایر فصول بوده است ودر ثانی غلظت این آلاینده ها در سواحل صخره ای به مراتب کمتر از سواحل ماسه ای میباشد.
با توجه به نتایج حاصل از آنالیز نمونه های برداشت شده از آب دریا چنین استنتاج میشود که عمده آلودگیهای نفتی منطقه مربوط به هیدروکربنهایی است که در گستره کربنی بنزین ، دیزل و روغن موتور قرار دارند و با توجه به تغییرات غلظت این هیدروکربنها همزمان با تغییرات دبی رودخاه های منطقه منشأ احتمالی این آلاینده ها رودخانه ها می باشند. وجود مقادیر بالای اکسیژن محلول و وجود یک بستر مناسب جهت رشد باکتریهای تجزیه کننده نفت وتبخیر هیدروکربنها براثر تلاطم می توانند از عوامل کاهش غلظت در آب سواحل صخره ای باشند
کلمات کلیدی : آلودگی نفتی ، دریای خزر ، هیدروکربنهای نفتی، گاز کروماتوگرافی ، سواحل
مقدمه
الف اختصاصات دریای خزر
دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان است. میانگین شوری آب دریای خزر ۱۰ - ۱۳ppt می باشد که تقریبا 3/1 شوری آب اقیانوس ها است. میزان شوری این دریا در مکانهای مختلف متفاوت است. در قسمت های شمالی دریای خزردرجه شوری حتی تامیزان دودر هزار دردهانه رودولگاتنزل پید می کند. قسمت های شرقی دریادارای درجه شوری بسیار بالا می باشد( ppt ۲۰۰ در خلیج قره بغاز) {۱۷} دریای خزر براساس نشانه های فیزیکی، جغرافیای واز لحاظ ویژگیهای پستی و بلندی وخصوصیات هیدرولوژیکی به سه بخش شمالی، میانی وجنوبی تقسیم می شود . مساحت خزر جنوبی که محدوده مطالعاتی این مقاله می باشد ۱۴۸۶۴۰ کیلو متر مربع و عمیق ترین ناحیه ی خزر با عمق حداکثر ۱۰۲۵و متوسط ۳۴۵متراست. {۳} دمای لایه های سطحی دریا در تابستان ۲۷-۲۴ درجه سانتیگراد و در زمستان به درجه سانتیگراد در قسمت جنوبی وصفر درجه در ناحیه شمالی تنزل پیدا می کند . اختلاف سطح آب دریای خزر با دریاهای آزاد در طی سالهای مختلف متفاوت بوده است بیشترین اختلاف سطح دریای خزر با دریاهای آزاد در سال ۱۹۷۷ و ۲۹ متر بوده است این رقم در سال ۱۹۹۲ به ۲۷ متر رسیده است . در رژیم جریانات دریای خزر عوامل مختلفی نظیر ، جریانات جوی، تغییرات غلظتی آب در بعضی از مناطق ، جریان آب رودخانه ها، نمای خارجی سواحل ، پستی و بلندی کف دریا ، اختلاف دمای سطحی و عمقی دریا واختلاف دمای نواحی شمالی و جنوبی تأثیر گذار هستند بر اساس اطلاعات به دست آمده ، حرکت توده های آبی حوزه ی مورد مطالعه در این مقاله (سواحل جنوبی) از غرب به شرق صورت می گیرد یعنی حرکت توده آبی از بندر آستارا به سمت بندر ترکمن می باشد ۱۷و۳. حدود ۱۲۶ گونه اصلی و فرعی از ماهیان دریای خزر زندگی می کنند که 2/1 این گونه ها بومی دریای خزر می باشند. از میان این گونه ها کلو پایدهاو گوپیها کاملا دریای می باشند ولی اکثر گونه ها وابسته به رودخانه هایی هستند که به دریای خزر می ریزند
.
ب آلودگی های حاصل از هیدروکربنهای نفتی
هر گونه فعالیت طبیعی یا مصنوعی که سبب ایجاد تغییرات و یا ورود موادی به محیط زیست دریایی شده و منجر به ایجاد آثار سوء به صورت اولیه یا ثانویه بر آبزیان و محیط زیست آنان گردد و یا برای استفاده انسان از دریا مضر باشد آلودگی دریا محسوب می شود موضوع آلودگی محیط زیست دریایی از اواسط قرن بیستم بارشد صنعت نفت در جهان مطرح شد ترکیبات نفتی در اشکال وغلظتهای مختلف اثرات متفاوتی بر پیکره زیست محیطی دریا بر جای می گذارند که برخی به قرار زیر است » هیدروکربنهای حلقوی (PAH) می توانند در غلظتهای بسیار کم( PPM ۱ - ۱۰۰) برای حیوانات بالغ ودر غلظتهای کمتر از آن برای فیتوپلانکتونهاونوزاد ماهی ها خطرناک باشد .
» نفت در غلظتهای ( ۱۰ - ۱۰۰PPM ) ممکن است در حیوانات باعث تغییر رفتاری وفیزیولوژیکی شود نظیر تأخیر در تقسیم سلولی فیتوپلانکتونها ،تخم ریزی بی قاعده ماهیها وتوقف میل جفت گیری در خرچنگ نرم » خفگی ماهیان در اثر مسدود شدن آبشش آنان توسط مواد نفتی از دیگر اثرات سوء اینگونه ترکیبات محسوب میگردد.
کاهش جمعیت فیتو پلانکتونها بر اثر جلوگیری از نفوذ نور خورشید توسط هیدروکربنهای نفتی نفت با جذب بر روی پرهای پرندگان باعث می شود تا آب به هوای لابه لای پرهانفوذ کرده و باعث غرق شدن پرندگان شود. » هیدرو کربنهای چند هسته ای (PnAH ) موفق به راه یابی به بافت چربی برخی از ماهیان شده و خطر ابتلا به بیماری های صعب
العلاج براثر استفاده از پروتئین های دریایی را افزایش می دهد ۱۲۶و۸.
ج - منابع آلاینده نفتی دریاهان
١- نفت کشها
۲- حوادث کمتر از ده درصد میزان سالیانه آلودگی نفتی دریاها را ریزش های تصادفی نفت تشکیل می دهد نیمی از این میزان بر اثر تصادفات پیش آمده برای شناور ها ونفت کشها بوده و نیم دیگر در اثر فوران وخروج ناگهانی نفت از چاه های مستقر دور از ساحل ناشی می شود .
۳- حمل و نقل دریایی
4- استخراج نفت در آبهای دور از ساحل
5- پالایشگاها و صنایع پترو شیمی واقع در مناطق ساحلی
۶- ضایعات نفتی وصنعتی
سالانه مقادیر زیادی از فرآورده های نفتی مستعمل نظير مواد روان کننده قطعات خودرو و یا مواد روغنی غیر قابل مصرف صنايع دور ریخته می شود این مواد اغلب برروی خشکی ریخته می شود بنا براین در خصوص میزان دخالت و تأثیر دفع این گونه مواد روغنی در آلودگی های دریایی اطلا عات نا چیزی در دست است . ولی چنین به نظر می رسد که تنها راه رسیدن این مواد به محیط دریایی شسته شدن بر اثر روانابهای حاصل از بارندگی وتخلیه به درون رود خانه هایی است که در نهایت به دریا می ریزند . ۷- نشت های طبیعی و نزولات جوی
سازمان فضایی امریکا (ناسا) سهم هر یک از منابع فوق الذکر را در آلودگی دریاها برای سال ۱۹۹۸ به صورت زیر برآورد کرده است:
مواد و روشها
با توجه به منابع آلاینده نفتی و وضعیت اقتصادی ، ترانزیت، ماهیگیری، استحصال نفت، وتوریستی منطقه چنین به نظر می رسد که عامل اصلی آلاینده دریای خزر ریزش هیدروکربنهای نفتی به درون رود خانه های تغذیه کننده دریای خزر باشد . این ریزشها ممکن است از طریق تخلیه پساب صنایع بزرگ و کوچک و یا از طریق روانابهاو شسته شدن هیدروکربنهای نفتی از كف معابر شهرهای حاشیه دریاصورت پذیرد. پیک دبی رودخانه های بزرگ و کوچکی که به دریای خزر می ریزند پس از شروع بارانهای پاییزی از حوالی آبان شروع می شود و تا اواسط بهار این رود خانه ها پر آب می باشند. بنا بر این انتظار می رود چنانچه نظریه فوق مبنی بر اینکه عامل اصلی آلاینده سواحل جنوبی دریای خزر رود خانه ها هستند صحیح باشد در فصل تابستان نسبت به پاییز غلظت کمتری از هیدروکربنهای نفتی در آب دریاروئت شود .
انتخاب محلهای نمونه گیری
از آنجایی که هدف از این تحقیق بررسی آلودگی کل سواحل ایرانی دریای خزر بوده است بنا براین ایستگاههای نمونه گیری به گونه ای انتخاب گردیدند که کل سواحل شمالی را در سه استان گلستان ، مازندران و گیلان تحت پوشش قرار دهند. شهرهای ساحلی که دراین راستاانتخاب گردیدند عبارت بودند از بندرترکمن، بابلسر ، نور، نوشهر ، تنکابن، رامسر، کلاچای ،کیاشهر ، ساحل قو، بندر انزلی وآستارا۔ پس از انتخاب شهرهای مذکور ، در هر شهر دو نقطه جهت نمونه برداری مشخص گردید. انتخاب این نقاط نیز تحت شرایط و ضوابط خاصی صورت پذیرفت از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
دسترسی آسان به ساحل جهت نمونه برداری
دور بودن نقطه نمونه برداری از محل تعمیرات ولنگرگاه کشتی ها
عدم وجود مراکز تفریحی توریستی و مراکز کرایه قایق در ساحل انتخاب شده
