بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تاثیر منابع محدود بر مدیریت حمل و نقل روستایی - مطالعه موردی: روستاهای شهرستان ایلام - انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه روستاهای شهرستان ایلام و نیز روسای شوراهای اسلامی و یا دهیاران و کارشناسان خبره حمل و نقل روستایی در رابطه با موضوع پژوهش است که از 3 نفر کارشناس خبره در بخش تخصیص منابع استفاده شد. روش پژوهش از نوع توصیفی است که به لحاظ ماهیت کاربردی و به لحاظ روش اجرا پیمایشی است. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه خبره و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش برنامه ریزی خطی صفر و یک با استفاده از نرم افزارهای Excel و Lingo انجام شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد با اعتبار عمرانی بدست آمده که با فرض اختصاص 65 درصد آن صرف حمل و نقل روستایی، فقط می توان از بین 25 روستای جامع آماری پزوهش 12 روستا - خروجی مدل - را ساماندهی کرده و مابقی به سال های آینده موکول می گردد.
-1 مقدمه
تغییرات اقتصادی اجتماعی در ارتباط با سرمایه گذاری زیرساخت های حمل ونقل در کشورهای در حال توسعه تقرباًی نزدیک به چهار دهه است که مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. در ادبیات موضوع تاکید بیشتر برتغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصل از برنامه های عمومی بوده است؛ مانند سرمایه گذاری در جاده ها، به ویژه در جاهای که با مشکلات زیادی مواجه بوده اند و یا به وجود آوردن اشتغال از اهداف عمده بوده است. اما تاکید بر کاهش فقر ریشه در ادبیات اخیر دارد که این امر به صورت غیرمستقیم، یعنی از طریق شاخص هایی مانند درآمد خانوار، تولیدات کشاورزی، نرخ دستمزد، با موضوع حمل ونقل در ارتباط است. اصولاً فقر را بیشتر از طریق میزان محرومیت و تغییرات محرومیت را نسبت به نیازهای اساسی می توان شناخت. در واقع فقر باید به عنوان یکی از ابعاد محرومیت در نظر گرفته شود و لازم است که ما بپذیریم که اصطلاح فقر و محرومیت اجتماعی مترادف هم نیستند، بلکه مفهوم محرومیت اجتماعی نسبت به مفهوم فقر گسترده تر است. ضمن اینکه این امکان وجود ندارد که محرومیت اجتماعی به طریق کمی مورد اندازه گیری و سنجش قرار گیرد. عده ای از محققان محرومیت را به ابعاد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تقسیم بندی کرده اند. محرومیت عبارت از، فرآیندی است که از مشارکت مردم در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جامعه به خاطر کاهش قابلیت دسترسی به فرصتها، خدمات و شبکه های اجتماعی نسبت به محیط اطراف که دارای قابلیت تحرک بیشتری نسبت به جامعه ی مذکور هستند، جلوگیری می کند. شاو - 1979 - ، سه عامل عمده را در ارتباط با عدم دست یافتن به توسعه روستایی برشمرده است که عبارتند از:
-1 فقدان منابع که باعث مشکلاتی از قبیل درآمد پایین خانوارها می شود.
-2 فقدان فرصتها در ارتباط با میزان دسترسی به خدمات مانند بهداشت، آموزش، و ....
-3 فقدان قابلیت جابه جایی در ارتباط با هزینه های حمل ونقل و عدم دسترسی به حرفه ها، امکانات و خدمات .[1] بنابراین در مناطقی که محرومیت اجتماعی وجود دارد معمولا سیاستهای حمل ونقل در آن نقش مهمی بازی می کند. محرومیت اجتماعی نه تنها به عنوان فقر و محرومیت تعریف می شود، بلکه بخشی از موانع سیاسی و ساختاری در دستیابی به فرصت ها نیز محسوب می شود. برطرف نشدن نیاز دسترسی به حمل ونقل می تواند یک مانع بزرگ در رسیدن به فرصت ها باشد و می تواند باعث تشدید محرومیت بیشتر در بسیاری از مناطق روستایی شود. هدف اصلی پروژه های حمل و نقل روستایی، کوششی است در جهت دستیابی به بالاترین سطح سلامت جامعه روستایی از طریق بهره گیری از دو اصل مشارکت مردمی و همکاری بین بخشی.
-2 تعریف مسأله
در فرایند توسعه روستایی، دسترسی به حمل و نقل و ملزومات آن - که تبیین کننده دو عنصر فابلیت دسترسی و جابه جایی است - از جایگاه مهمی برخوردار است. در واقع دسترسی روستایی می تواند فرایند توانایی یا میزان برخورداری مردم روستا در استفاده از کالاها و خدمات ضروری و یا فراهم کردن آنها تعریف شود. اصولا قابلیت دسترسی با میزان زمان، تلاش و هزینه های صرف شده برای رسیدن به مکان هایی که در آنها کالا و خدمات موجود است، رابطه عکس دارد .[2] قابلیت جابه جایی نیز یعنی حرکت انسان و کالا از نقطهای به نقطه دیگر که وابسته به زیرساخت های حمل و نقل است .[3] بنابراین حمل و نقل روستایی را می توان حرکت اشخاص و کالاهایشان برای اهداف مختلف، بر روی زیرساخت های مختلف یا هر نوع راهی - مانند: کوره واره ها، مالروها و پیاده روها - تعریف کرد .[4] حمل و نقل روستایی به طور وسیع نهاد موفقی در استراتژی های معیشت روستاییان است و عناصر تشکیل دهنده آن- همان طوری که - شکل - 1 نشان می دهد- شامل سه عنصر مکمل وسایل حمل و نقل، کیفیت امکانات و تسهیلات و زیرساخت های حمل و نقل است که با معیارهای زمان، تلاش و هزینه اندازه گیری می شود .[3]
شکل -1عناصر تشکیل دهنده حمل و نقل روستایی.[5]
از مهمترین ابعاد تاثیر گذار در مدیریت حمل و نقل روستایی، اولویت بندی مراحل ساماندهی حمل و نقل روستایی با توجه به وضعیت منابع است. در این شرایط، مدیریت حمل و نقل روستایی با در نظر گرفتن پتانسیل ها، نیروی انسانی، ظرفیت های سازمانی، چشم انداز های آتی، به تبیین نقاط قوت و ضعف و نیز فرصت ها و تهدید های محتمل و موجود برای روستاها اقدام نموده و بر مبنای این تفکرات استراتژیکی به رویکرد های بکارگیری اولویت بندی ایجاد حمل و نقل روستایی با توجه به وضعیت منابع آن برای ارتقای توسعه درجهت پیشرفت روز افزن با بهره گیری از مدیریت حمل و نقل روستایی اقدام می نماید. آنچه در ارزیابی کارآیی و بازدهی طرحهای مدیریت یا توسعه حمل و نقل روستایی کمتر مورد توجه قرار گرفته، استفاده از شاخصهای رفع محرومیت اجتماعی است که در این پژوهش به آن پرداخته خواهد شد. لذا این سوال مطرح می شود که با وجود منابع محدود، چطور می توان حمل و نقل روستایی را مدیریت کرد؟
-3 پیشینه تحقیقات مطالعات داخل کشور
✓ امیری و روانشادنیا - 1394 - در تحقیقی با عنوان" تحلیل توزیع پروژه های حمل و نقل جاده ای روستاهای کشور با استفاده از سیاستهای آمایش سرزمین" به این نتایج دست یافتند که در محیط روستایی حمل و نقل در کاهش و حتی رفع فقر روستایی، توسعه گردشگری و بهبود راندمان کشاورزی دارای اثرات مهمی است.[6]
✓ روشنی و همکارانش - 1394 - در تحقیقی با عنوان" نقش راه و حمل و نقل روستایی بر توسعه کشاورزی" به این نتایج دست یافتند که تأثیر راه بر رونق فعالیت های کشاورزی، تشویق به افزایش سطح زیرکشت، تنوع در تولید و تغییر تنوع کشت، دسترسی به نهاده ای کشاورزی، بازاریابی و فروش محصول و .... با توجه به تأثیر بسیار زیاد راه بر توسعه کشاورزی پیشنهاد شده است ارتقاء سطح راههای روستایی در اولویت قرار گیرد.[7]
