بخشی از مقاله
چکیده
در اطراف شهرها، روستاهایی وجود دارد که به علت نزدیکی بسیار زیاد به شهر، روابط اقتصادی، اجتماعی و کالبدی جدیدی در آنها شکل میگیرد و به نوعی شهرگرایی به وقوع میپیوندد. این شهرگرایی تا جایی ادامه مییابد که دیگر تفاوتی بین شهر و روستای پیرامونی دیده نمیشود. به منظور تعیین نقش و جایگاه روستای پیرامونی میباید میزان شباهت و عملکرد آن با شهر سنجیده شود تا در صورتی که این شباهت و عملکرد یکسان زیاد باشد، با پیوند و ایجاد یک مدیریت واحد بتوان سرنوشت هر دو سکونتگاه را به خوبی رقم زد.
برای بررسی میزان شهرگرایی در روستاهای پیرامونی از منطق فازی استفاده شده است تا میزان شباهت بین شهر و روستای پیرامونی بررسی گردد. بر مبنای مطالعات انجام شده و تهیه پرسشنامه برای دو روستای پیرامونی و شهر گناباد و با استفاده از سیستم استنتاج فازی بر اساس روش ممدانی مشخص شد که روستای قنبرآباد با 79.6 درصد شهرگرایی یک روستای پیوند یافته به شهر گناباد و روستای بهاباد با 57.8درصد شهرگرایی یک روستای در حال پیوند با شهر گناباد میباشد.
مقدمه
اکثر رویکردها در مطالعات توسعهای اعم از نظری و عملی بر این فرض استوار است ،که تمایز روشنی بین شهر و روستا وجود دارد، ولی امروزه این تمایز چالش برانگیز شده است چرا که محیطهای روستا، پیراشهری و شهر بیشتر از آنکه به صورت مستقل باشند به عنوان یک سیستم عمل میکنند، پسضرورتاً فعالیتهای برنامهریزی شهری و روستایی به یکدیگر پیوند خورده است
دیگر شهرها و روستاها را نمیتوان به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد، بلکه هر اقدامی برای آنها باید در رابطه با یکدیگر صورت پذیرد تا موجب توسعه هر دوی آنها گرد. مطالعه و برنامهریزی در مورد میانکنش شهر و روستا در محیط پیرامون یا منطقه شهری و یا به بیانی دیگر برخوردگاه پیرا-شهری و یا برخوردگاه شهر- روستا و مشکلات و فرصتهای ناشی از چنین رویارویی، به صورت دستور کار مهم بسیاری از کشورهای جهان در آمده است به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافتهای که با پیشروی شهرها به سوی نواحی پیرامون و شکلگیری دگرگونی پیوستهی منطقههای شهری که در برگیرندهی دو شکل متفاوت سازمانیابی فضایی، شهر و روستا، رو به رو میباشند
با نگاه به آثار تعاملی شهر و روستا و به ویژه روستاهای پیرامونی، ناتوانی طرحهای توسعه و عمران - طرحهای جامع - شهری در پاسخگویی به نیازهای شهری و حوزه نفوذ آن آشکار شده است و روابط شهر و روستاهای پیرامونی در یک نوع بلاتکلیفی و سردرگمی به سر میبرد. روستاهای پیرامونی به خاطر تعاملات زیادی که با شهر نزدیکشان دارند، دچار تغییرات اساسی در فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و سیمای کالبدی شده و نسبتا هویت روستایی خود را از دست داده و همچنین در ارتباط با شهر نقشهای نامناسب جدیدی مانند سکونتگاه خوابگاهی و یا مکان استقرار کاربریهای مزاحم شهری، پیدا نمودهاند.
باتوجه به موارد مذکور ضروری است که معیارهای پیوند مناسب شهر و روستای پیرامونی مشخص گردد، تا با استفاده و سنجش این معیارها بتوان در مورد پیوند روستاهای پیرامونی به شهرهای کوچک قضاوت نمود. در این رابطه تمامی معیارهای مرتبط مانند معیارهای اقتصادی، کالبدی ،اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... میباید مورد توجه قرار گیرد و با استفاده از پرسشنامه و نظرسنجی، دیدگاه مسئولین و مردم را در خصوص پیوند شهر و روستاهای پیرامونی جویا شد تا بتوان در خصوص پیوند این گونه روستاها به شهر اظهار نظر نمود.
پیشینه تحقیق و ادبیات موضوع
در دوران بعد از جنگ جهانی دوم کاهش هزینههای حمل و نقل و روند جهانی شدن منجر به زندگی در حومهها شد و سبب شد که مساکن شهری در داخل فضای روستایی ساخته شوند و به کارگیری مختلط زمین - زارعان و حومهنشینان - انجامید و سبب گسترش شهرها شده و توسعهی شهرها، مراکزی را که قبلاً مکانهای روستایی بودهاند، احاطه کرده است - رک: افراخته، 1387، . - 172 این تداخل فضای شهری و روستایی موجب به وجود آمدن شرایط جدیدی شد. با میان کنش بیشتر میان شهر و روستاهای پیرامونی، بروک و داویلا ناحیه پیرامون شهر که به شدت تحت تأثیر فعالیتهای شهری قرار داشت را به عنوان کنشگاه حاشیه شهری نام نهادند
در سال 1965 مورتیمور و ویلسون ناحیهای را پیرامون شهری در نیجریه به نام کانو به عنوان پیرا شهر معرفی کردند که ویژگی سکنای نزدیک به هم، آن را از روستاهای کم تراکم منطقهی حوزهی نفوذ و همچنین شهر فشرده مجزا میساخت - . - Marshall et al , 2009, 3 همچنین مک گی در سال 1991 نوع آسیایی منظومه شهری و ناحیه پرتراکم روستایی را مطرح کرد که آن را » دساکوتا« - حاشیه نیمه روستایی شهر - نامید که از کلمهاندونزیایی »دسا« به معنی روستا و »کوتا« به معنی شهر مشتق شده است.
این ترکیب شهر و روستا، نشان دهنده ناحیه پیچیده و متراکم شهری و پسکرانهی روستایی متأثر از شهر است. مک گی در مدل خود نشان داد که تصور و درک شهری و روستایی به عنوان یک زنجیره و طیف بهتر امکان پذیر میباشد. توسعه نواحی شهری اجتناب ناپذیر بوده و آنچه متفاوت است، سرعت فرآیند میباشد. این مدل نشان داد که شهر و روستا در نهایت یکسان خواهند شد و این امر باعث میشود پیوندهایی بین این دو به وجود آید
یاکویینتا و درشر نیز در کنفرانس ریودوژانیرو در سال 2000 به دسته بندی و بیان ویژگیهای محیطهای پیرامون شهر پرداختند که یکی از این موارد روستاهای پیراشهری یا پیرا روستاییاست - - Iaquinta & Drescher , 2000 , 4 که در حال تجربهی ماهیت شهرنشینی میباشند. در ایران نیز از کسانی که به تبدیل شهر به روستا پرداخته، آقای دکتر حسن ایزدی خرامه - 1380 - است که در رساله دوره دکتری خود تحت عنوان » تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعه روستایی، مورد مطالعه استان فارس« به بررسی روستاهای بزرگ پرداخته است. وی تنها شهر شدن روستاهای بزرگ را مانع مهاجرت روستاییان و ایجاد فرصتهای جدید شغلی برای آنها ندانسته و اجرای سیاست توسعه شهرهای کوچک را برای توسعه و بقای روستاها لازم میداند.
آقای دکتر علی گلی - 1383 - نیز در رساله دکتری خود با عنوان »تحلیل فرآیند گذار از روستا به شهر و طراحی مدلی برای شناسایی روستاهای در حال گذار در ایران« به شناسایی روستاهای در حال گذار و سیاست تبدیل این روستاها به شهرهای مستقل پرداخته است. وی روستاهای در حال گذار را سکونتگاههایی دانسته که در حال تبدیل از روستا به شهر هستند ولی هنوز به لحاظ قانونی شهر نشدهاند. همچنین عامل اجتماعی را به عنوان مؤثرترین و عامل تأثیر گذار بر عوامل اقتصادی، کالبدی و زیر بنایی نشان میدهد و ایجاد بستر مناسب اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، زیر بنایی را در موفقیت این گذار الزامی میداند.
همچنین آقای دکتر شهرام امیر انتخابی هشتپری - 1386 - ، مهندس داریوش خسروی - 1386 - و مهندس مهرداد فیروز بخت - 1388 - نیز در رساله دکتری و پایان نامههای کارشناسی ارشد خود به سیاست تبدیل روستا به شهر پرداختهاند. در این تحقیقات تبدیل روستاهای بزرگ به شهری مستقل، بررسی شده ولی هیچ یک روابط روستاهای پیرامونی با شهر و پیوند روستا به شهر را مورد مطالعه قرار نداده است.
روش تحقیق
روش این پژوهش توصیفی –تحلیلیِ موردی یا ژرفا نگر میباشد. همچنین در این پژوهش روش گردآوری اطلاعات »روش ترکیبی« میباشد که از روشهای کتابخانهای و میدانی - مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه - استفاده مینماید.مبنای اطلاعات جمعیتی به کار رفته در این پژوهش بر اساس آمار سرشماری سال 1385 میباشد و از آمارهای جدیدتری که از سوی سازمانها و نهادهای مختلف ارائه شده به دلیل تخمینی بودن، عدم جامعیت و تطابق، استفاده نشده است. برای کسب اطلاعات در خصوص فعالیتهای اقتصادی و میزان رضایت مردم از پیوند، پرسشنامههایی برای روستاهای قنبر آباد و بهاباد و همچنین شهر گناباد تهیه شد.
در تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از منطق فازی، دادههای کیفی و کمی مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت خروجی آن به عنوان نتیجه پژوهش معرفی میشود. برای دستیابی به این منظور از سیستم استنتاج فازی نرم افزار - MATLAB VERSION 7.4.0.287 - R2007a شرکت THE MATHWORKS استفاده شده است.
طبق دیدگاه پیوستگی، شهر و روستا دو سر یک طیف هستند که هر سکونتگاه بر طبق ویژگیهایی که دارد در قسمتی از این طیف قرار میگیرد. منطق فازی نیز بر اساس مفهوم مشابهی عمل مینماید یعنی مجموعههای فازی اجازه میدهند که برای عضویت عنصری به یک مجموعه از میزان یا درجهی عضویت استفاده شود که در برگیرندهی دامنهی 0 تا 1 است. با استفاده از منطق فازی میتوان معیارهای پیوند روستاهای پیراشهری را مورد بررسی قرار داد که به چه میزان به شهری شدن نزدیک شده است. برای این منظور از سیستم استنتاج فازی استفاده شده که ترکیبی از سه مرحلهی فازی سازی، استنتاج و نافازی سازی یا فازی زدایی است
شکل -1 شمای کلی و مراحل اصلی در یک سیستم استنتاج فازی
فازی سازی
در گام اول در یک سیستم استنتاج فازی برای معیارهای ورودی و خروجی، بر مبنای ارزشهای زبانی، مجموعههای فازی تعریف میشود که تابع عضویت آنها را در یک دامنه مشخص نماید، که به این عمل، »فازی سازی« گفته میشود. فازی سازی می تواند به طریق مستقیم صورت گیرد و یا با استفاده از الگوریتمها یا عبارتهای منطقی انجام شود. در فرآیند محاسبهی مستقیم، اطلاعاتی که با وجود پردازشهای موازی و اعمال روشهای استاندارد، دارای مقیاسهای متفاوت و همچنین در دامنههای متفاوتی هستند، جهت به دست آوردن یک مقیاس عمومی و واحد برای تمامی شاخصها و سهولت تلفیق قوانین، انجام عملیات استنتاج و محاسبات فازی، در دامنهی 0 تا 1 نرمال شدهاند.
ضرورت این عملیات از گستردگی دامنه و پراکندگی بسیار مقادیر ورودیهای سیستم و در نتیجه نامناسب بودن آنها برای بیان مستقیم در قالب مجموعههای همانند ناشی میشود - امینی فسخودی ،1384؛ 48و. - 50 برای این کار از مقادیر هدف برای هر شاخص پایهی I، یک کمینه IMin - - و یک بیشینه - - IMax اختصاص میدهیم.چنانچهxi مقدار شاخص I از واحد مورد ارزیابی باشد، مقدار نرمال شده آن - yi - از رابطهی زیر بدست میآید :
همچنین »تابع عضویت« یک منحنی است که نشان میدهد که هر نقطه از فضای ورودی چگونه به یک مقدار عضویت - درجه عضویت - بین صفر و یک نگاشته میشود
