بخشی از مقاله
بررسی و ارزیابی روشهای اجرایی بهسازی خاک بر اساس شاخصهای توسعه پایدار
چکیده
اجرای اقدامات توسعهای بهویژه در فعالیتهای عمرانی عمدتا0 بر اساس رویکردی اقتصادی یا اجتماعی و بدون در نظر گرفتن تأثیرات زیستمحیطی این اقدامات بوده که این امر موجب بههم خوردن توازن زندگی بشر و رقم خوردن آیندهای خطرناک برای او شده است. آگاهی انسان امروز به اینکه تکنولوژی باعث بر هم خوردن چرخه عملکرد طبیعت شده است، باعث بروز ایدههایی نظیر توسعه پایدار و در نظر گرفتن مؤلفههای آن در تکنولوژیهای جدید شده است. هدف تحقیق حاضر، انتخاب مناسبترین روش از بین روشهای شناخته شده برای بهسازی و اصلاح خاک در قالب فاکتورهای سهگانه توسعه پایدار (اجتماع، اقتصاد و محیطزیست) میباشد. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی-تحلیلی است. دادهها با ابزار پرسشنامه گردآوری شد، و جهت تحلیل و تعیین گزینه مطلوب، روش تحلیل سلسلهمراتبی (AHP)، مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصله نشان میدهد از میان روشهای موجود برای بهسازی خاک، روشهای مربوط به تثبیت خاک، بهینهترین بوده و بیشترین مطابقت را با اصول توسعه پایدار دارا میباشند. تمامی پیمانکاران و کسانی که بهنحوی با امر ساختوساز در ارتباط هستند، میتوانند با در نظر گرفتن نتایج این تحقیق نسبت به انتخاب روشهای مناسب برای بالا بردن تراکم خاک و بهبود باربری خاک زیر پی براساس شاخصهای توسعه پایدار اقدام نمایند و باعث کاهش روزافزون آسیبهای وارده به محیطزیست برای نسل امروز و آیندگان شوند.
واژگان کلیدی: تراکم خاک، توسعه پایدار، روشهای بهسازی، اصلاح خاک، مدل .AHP
-1 مقدمه
اصطلاح توسعه پایدار برای نخستین بار در کمیسیون جهانی ((محیط زیست و توسعه)) در سال 1987 میلادی عنوان شد و منظور از آن توسعهای است که در عین رفع نیازهای نسل حاضر، مصالحهای با نسلهای آینده در برآورده کردن نیازهایشان نداشته باشد .[1] کمیسیون برانتلند ( Brundt land Commission) توسعه پایدار را فرآیندی معرفی میکند که لازمه بهبود و پیشرفت است، فرآیندی که باید پیشران پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمام جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد.در واقع توسعه پایدار درصدد برقراری ارتباط معقول و منطقی بین سه عنصر جامعه، اقتصاد و محیط زیست میباشد .[2]
برخی از کارشناسان معتقدند که قرن بیست و یکم مواجه با بحث جدال انگیزتوسعه پایداربا اولویت توسعه پایدارشهری خواهد بود .[3] بر اساس پیش بینیهای سازمان ملل تا سال 2025، تعداد ابر شهرها در کشورهای در حال توسعه به 486 شهر خواهد رسید. این شهرها مراکزی خواهند بود که نسبت قابل توجهی از جمعیت را در خود جای میدهند [4]، بنابراین بحث از پایداری وتوسعه پایدار بدون توجه به شهرها وشهرنشینی بیمعنا خواهد بود [5]، چراکه بشر از دیرباز فضای مورد نیاز جهت اسکان و احداث سازهها و تاسیسات زیربنایی را با تخریب مراتع و زمینهای حاصلخیز تأمین نموده است. به جهت کمتر کردن اثرات مخرب ناشی از افزایش جمعیت، راهکارهایی مانند بلند مرتبه سازی ساختمانها به لحاظ جلوگیری از رشد بی رویه مساحت شهرها و حفظ پایداری منطقه مفید خواهند بود. از طرفی طراحی و ساخت سازههای بلند مرتبه بر خلاف سازه های متعارف نیازمند پیش بینی تمهیدات خاصی از لحاظ سازه ای می باشند , که یکی از این تمهیدات مسائل ژئوتکنیک و بستر زیرین سازه است که مطالعات دقیق و مناسب بروی آن میتواند باعث بهبود کیفیت اسکلت گردد از طرفی بررسی تجربی هزینه ساخت ساختمانها نشان داده که اجرای اسکلت چیزی قریب به نیمی از هزینههای اجرای یک ساختمان را شامل میشود. مشخصات کیفی خاک و نوع خاک بستر در سازهها و خصوصأ سازههای بلند مرتبه به عنوان یکی از پارامتر های مهم طراحی و اجرا ، میتواند تأثیر بسزایی در روند ساخت و هزینههای نهایی اجرا داشته باشد . حتی در صورت صلاحدید متخصصان طراحی با اصلاح خاک با روشهای بهسازی خاک , میتوان در زمینهایی که کیفیت خاک مناسب نیست نیز اقدام به ساخت ساختمانهای بلند مرتبه نمود یا حتی با اصلاح نوع خاک، و بالا بردن توان باربری خاک و بهبود شرایط لرزه ای خاک امکان کاهش هزینههای تمام شده اسکلت ، نیز وجود دارد. با این وجود،این راهکار نیز مانند سایر راهکارهای عمرانی دارای مزایا و معایب مخصوص بخود میباشد که لازم است از نقطه نظر زیست محیطی و اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد.
-2 تعریف روشهای بهسازی و شاخصهای پایداری
بطور کلی در مواجهه با خاکهای مسئلهدار نظیر خاکهای سست با قابلیت باربری کم، خاکهای با نشست زیاد،خاکهای روانگرا، خاکهای دستی و...
دو راه پیش روی مهندسین قرار دارد:
1. ابهسازی و اصلاح خواص فیزیکی- مکانیکی توده خاک
2. ااستفاده از المانهای باربر در خاک
با توجه به هدف این پژوهش، شاخصهای مورد نیاز، جهت بررسی روشهای بهسازی خاک به شرح زیر میباشد:
1. اروشهای تراکمی (روشهایی مانند: تعویض وتراکم مجدد خاک، تراکم دینامیکی، تراکم ارتعاشی، پیش بارگذاری و...)
2. اروشهای تسلیح ( شامل: میخکوبی، ستون سنگی ارتعاشی، ستون ماسهای متراکم و ستونهای آهکی یا سیمانی و ... )
3. اروشهای تثبیت (شامل: اختلاط خاک با مواد شیمیایی، تزریق دوغاب، اختلاط عمیق و انجماد و بیولوژیک و ...)
همچنین، مؤلفههای سهگانهی اجتماعی ، اقتصادی ، زیست محیطی ، توسعه پایدار در قالب معیارهای زیر در نظر گرفته شده اند تا بر اساس این معیارها بتوان روشهای فوق را بررسی نمود:
1. امعیارهای اجتماعی : توانایی اجرایی. باید توجه داشت که توانایی اجرایی طرح ارایه شده جهت بهسازی خاک با توجه به نیروی انسانی متخصص و تجهیزات موجود در منطقه قابل انجام میباشد یا نه ؟
2. امعیارهای اقتصادی : مقاومت، مدت زمان اجرا، قابلیت تحمل بار و احتمال خرابی. معیار های ارائه شده در این بخش شامل مواردی هستند که میتوان با رعایت آنها علاوه بر کاهش هزینه های نهایی پروژه میتوان کیفیت و قابلیت شرایط بهسازی را افزایش داد.
3. امعیارهای زیست محیطی : استفاده از مواد بازیافتی، مصرف انرژی، استفاده از فرآیند سبز،مصرف آب، مصرف زمین، کاهش آلودگی صوتی. معیارهایی هستند در راستای کاهش مصرف انرژی و آب و جلوگیری از مصرف بی رویه مصالح ساختمانی که در نهایت منجر به بهبود استفاده از منابع مدنی خواهد شد .
-3 جمع آوری اطلاعات
با توجه بروش »توصیفی-تحلیلی« پژوهش حاضر،دادههای مورد نیاز جهت ساخت ماتریس به روش AHP در مرحله اول از طریق طراحی پرسشنامه تلاش به جهت جمع آوری داده های خام آغاز گردید در مرحله دوم با ارسال پرسشنامه های مذکور از اساتید و متخصصین در زمینه خاک و پینظر سنجی به عمل آمده و در مرحله سوم به روش محاسبه میانگین هندسی اقدام به تهیه ماتریس اولیه گردید .
جدول 1 – نمونه ای از جدول نظر سنجی
-4 شرحی از مدل : AHP
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی که برای اولین بار در سال 1980 توسط توماس ال ساعتی ( ( T.L. Saaty مطرح شد، این مدل یکی از جـامعترین سیستم-های طراحی شده برای تصمیمگیری با معیارهای چندگانه است، زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسئله را به صورت سلسله مراتبی فراهم میکند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را در مسئله برقرار می دارد. این فرآیند گزینههای مختلف را در تصمیمگیری دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت روی معیارها و زیر معیارها را دارد. علاوه بر این، بر مبنای مقایسات زوجی بنا نهاده شده که قضاوت و محاسبات را تسهیل می کند
بطور کلی AHP، در مسائل رتبه بندی، انتخاب، ارزیابی، آماده سازی و پیش بینی که همگی در خصوص تصمیم گیری هستند، مورد استفاده قرار گرفته و بطور خاص در زمینههای انتخاب تکنولوژی، ارزیابی سیستمهای مختلف و ارزیابی تأمینکنندگان کاربرد دارد.
