بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به منظور تعیین اثر بخشی آموزش کارکرد اجرایی بر رفتارهای اجتماعی و شناختی کودکان درخودمانده طراحی شده است. جامعه پژوهش را کلیه کودکان پسر 8- 11 ساله مبتلا به اوتیسم - درخودمانده - شهر تهران در سال 1394 که بصورت در دسترس و هدفمند میباشد تشکیل میداد که از این میان 30 نفر به شیوه تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب و در دو گروه آزمایشی و یک گروه کنترل گمارده شدند. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات آزمایشی است که به صورت مداخلهای انجام شده است. طرح پژوهش از نوع پیش آزمون - پس آزمون با گروه گواه بود. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش آزمون برج لندن، و مصاحبه بالینی طیف کودکان اتیسم مبتنی برDSM5 بود. برای تحلیل دادهها از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که: آموزش کارکرد اجرایی کارکرد اجرایی - رفتارشناختی - کودکان درخودمانده با عملکرد بالا مؤثر است.
کلمات کلیدی
آموزش کارکرد اجرایی، کارکرد اجرایی، کودکان درخود مانده، عملکرد بالا
مقدمه
درخود ماندگی عبارت است از ناتوانی کودک در برقراری ارتباط با مردم یا موقعیتها. کودکان با اختلال طیف در خودماندگی اغلب به عنوان کودکان آرام اشتباه گرفته میشوند زیرا توقعهای زیادی از والدین خود ندارند. بعد از نوزادی هیج وابستگی نسبت به اشخاص نشان نداده، برعکس به اشیا مکانیکی وابسته میشوند - آزاد، . - 1384 درخودماندگی به وسیله مجموعهای از علایم تشخیص داده میشود نه فقط یک علامت. مشخصه اصلی اوتیسم نقص در واکنشهای اجتماعی، ارتباطات، توجه محدود شده و رفتارهای تکراری است دیگر مشخصات مثل اختلال درخوردن و... برای تشخیص مهم هستند اما ضروری نیستند.
کودکان با عملکرد بالا با تعریف اختلال اتیسم تناسب دارند، اما در عین حال از توانایی یادگیری و شناختی عادی برخوردارند. کارکرد بالا دارای یک هوش عادی و تسلط نسبتا متناسب برای یادگیری زبان است - فیلیپک ، . - 1999
عملکردهای اجرایی - - EF کارکردهای عالی شناختی و فراشناختی است که مجموعهای از تواناییهای عالی، بازداری، خود آغازگری، برنامهریزی راهبردی، انعطاف شناختی و کنترل تکانه را در بر میگیرد. در واقع کارکردهایی همچون سازماندهی، تصمیمگیری، حافظه فعال، حفظ و تبدیل کنترل حرکتی، احساس و ادراک زمان، پیش بینی آینده، بازسازی، زبان درونی و حل مسأله را میتوان از جمله مهمترین کارکردهای اجرایی دانست - علیزاده، . - 2006
آموزش کارکردهای اجرایی : تقویت و آموزش کارکردهای اجرایی به شکل تغییر در سطح شخص و تغییر در سطح محیط امکان که بصورت 15 گام بسته بندی شده است که تکالیف مربوط به نگهداری و یادآوری مربوط به جزیئات و برنامهریزی برای یک هدف کوتاه مدت و کنترل کردن و انعطاف پذیری در برابر تغییر و... موجود میباشد.
صاحبان و همکاران - 1389 - به بررسی اثر کوتاه مدت آموزش کارکردهای اجرایی، بر کاهش نشانههای کمبود توجه و بیش فعالی در دانش آموزان پسر دوره ابتدائی شهر اصفهان پرداختند. نتایج نشان داد که آموزش کارکردهای اجرایی بر کاهش نشانههای کمبود توجه - بیش فعالی تاثیر دارد و میتواند در کنار سایر درمانهای مربوط به این اختلال مورد توجه قرار گیرد.
خدامی و همکاران - 1389 - به بررسی اثر بخشی آموزش کارکردهای اجرایی، بر بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان با ناتوانی یادگیری ریاضی پرداختند. نتایج نشان داد آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان با ناتوانی یادگیری موثر میباشد.
میرمهدی و همکاران - 1388 - به مطالعه تاثیر آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد ریاضیات و خواندن دانش آموزان دبستانی با ناتوانیهای یادگیری ویژه پرداختند. با توجه به ماهیت موضوع از روش نیمه تجربی و طرحهای بلوکی تصادفی ساده با پیش آزمون - پس آزمون و مرحله پیگیری استفاده شد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دانش آموزان دختر و پسر پایه چهارم دبستان با اختلال خواندن و اختلال ریاضیات شهر اصفهان به تعداد 209 نفر بوده است. با استفاده از نمونهگیری ساده تعداد 90 دانش آموز به شکل تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل به شکل تصادفی قرار گرفتند. در مرحله پیشآزمون از آزمونهای حافظه فعال کورنولدی و آزمون عصب شناختی کولیج برای اندازهگیری کارکردهای اجرایی و از آزمونهای ریاضیات کی - مت و آزمون تشخیص سطح خواندن به ترتیب برای اندازهگیری عملکرد ریاضیات و خواندن استفاده شد. آموزش کارکردهای اجرایی به شکل گروهی و برای هر کارکرد در هر بلوک ده ساعت آموزش اعمال شد. تمرکز اصلی آموزش بر فعالیتهایی بود که موجب تحریک و تقویت پیوندهای عصب شناختی کودک میشد. پس از آموزش، پس آزمون و بیست و پنج روز بعد مرحله پیگیری به اجرا درآمد. نتایج آزمون تحلیل واریانس چند متغیره نشان داد که بین کارکردهای اجرایی در دو گروه دانش آموزان با اختلال خواندن و اختلال ریاضیات به تفکیک جنسیت تفاوت معنادار آماری وجود دارد. همچنین تاثیر آموزش کارکردهای اجرایی بر بهبود عملکرد خواندن و عملکرد ریاضیات به لحاظ آماری معنادار است. نتایج نشان داد به طور کلی، آموزش و توجه به تقویت کارکردهای اجرایی به مثابه کارکردهایی با زیربنای عصب شناختی میتواند به صورت رویکردی نوین در درمان اختلالهای یادگیری ویژه، مطرح شود.
براساس تحقیق ربگس در رابطه با تأثیر آموزش کارکرد اجرایی بر رفتار شناختی کودکان دبستانی مبتلا به اتیسم 2008 بر رفتارهای شناختی مثل و ضعف در انعطافپذیری تفکر، پشتکار در انجام کارها و رفتارهای قالبی و اشکال در متعادل سازی میتواند و باعث کاهش مشکلات بالینی باعث ارتقاء کارکرد اجرایی - رفتار شناختی - این کودکان شود و نتایج حاصله از تحقیق حاضر همسو بودن با پژوهش این پژوهشگر را نشان میدهد که هر دو نتایج حاکی از آن است که آموزش کارکرد اجرایی باعث ارتقای عملکرد در کارکرد اجرایی - رفتار شناختی - این کودکان میشود.
صاحبان و همکاران - 1389 - به بررسی اثر کوتاه مدت آموزش کارکردهای اجرایی، بر کاهش نشانههای کمبود توجه و بیش فعالی در دانشآموزان پسر دوره ابتدائی شهر اصفهان پرداختند. جامعه آماری پژوهش، دانشآموزان دور ه ابتدایی شهر اصفهان بودند که در سال تحصیلی 88-87 تحصیل میکردند. 40 دانشآموز با اختلال کمبود توجه - بیش فعالی به روش نمونه برداری ساده انتخاب شدند. روش تحقیق، آزمایشی بود از پرسشنامه نشانههای اختلال کمبود توجه - بیش فعالی استفاده شد. آموزش براساس تکنیک بازداری از طریق بازی انجام شد. نتایج نشان داد که آموزش کارکردهای اجرایی بر کاهش نشانههای کمبود توجه- بیش فعالی تأثیر دارد و میتواند در کنار سایر درمانهای مربوط به این اختلال مورد توجه قرار گیرد.
خدامی و همکاران - 1389 - به بررسی اثر بخشی آموزش کارکردهای اجرایی، بر بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان با ناتوانی یادگیری ریاضی پرداختند. جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان دختر پایه سوم ابتدایی با ناتوانی یادگیری ریاضی شهر اصفهان در سال تحصیلی 89-88 بود. به منظور انجام این پژوهش 40 نفر کودک با ناتوانی یادگیری ریاضی به روش نمونهگیری تصادفی چند مرحلهای انتخاب و به گروههای آزمایشی و کنترل گمارده شدند. نتایج نشان داد آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد تحصیلی دانشآموزان با ناتوانی یادگیری مؤثر میباشد.
آقا بابایی و همکاران - 1391 - ، در پژوهشی با عنوان "اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد تحصیلی کودکان با ناتوانی یادگیری املا" با هدف بررسی اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی - حافظه فعال و بازداری پاسخ - بر عملکرد تحصیلی کودکان با ناتوانی یادگیری املا بود. جامعه آماری این پژوهش دانشآموزان دختر پایه سوم ابتدایی مبتلا به ناتوانی یادگیری املاء شهر اصفهان در سال تحصیلی 90-89 بودند. به منظور انجام پژوهش 45 دانشآموز با ناتوانی یادگیری املاء به شیوه نمونهگیری تصادفی خوشهای چند مرحلهای انتخاب و با روش تصادفی در گروههای 15 نفری آزمایشی و کنترل قرار گرفتند. روش پژوهش از نوع آزمایشی بوده و ابزار مورد پژوهش آزمون عصب روانشناختی نپسی، مقیاس هوش کودکان وکسلر، چک لیست شناسایی دانشآموزان با ناتوانای یادگیری املاء مصاحبه بالینی و آزمون عملکرد تحصیلی املاء بود. آموزش کارکردهای اجرایی بر روی گروههای آزمایش انجام گرفت. نتایج نشان داد که آموزش کارکردهای اجرایی بر بهبود عملکرد تحصیلی دانشآموزان با ناتوانی یادگیری املاء از نظر آماری معنیدار بود. همچنین آزمون توکی نشان داد که هیچ یک از کارکردهای اجرایی بر دیگری برتری ندارد. نتیجهای که از این پژوهش به دست آمد نشان داد کارکردهای اجرایی بر بهبود عملکرد تحصیلی کودکان با ناتوانی یادگیری املاء تأثیر دارد و میتواند در کنار سایر روشهای مداخله به کار گرفته شود.
باگرلی و همکاران - 2005 - بیان کردن که آموزش کارکرد اجرای بر، خودکنترلی، مسئولیت، ابراز احساسات، احترام گذاشتن، پذیرش خود و دیگران، بهبود مهارتهای اجتماعی، عزت نفس، کاهش افسردگی و اضطراب کودکان با اختلال اتیسم موثر است.
با توجه به اطلاعات ارائه شده، این پژوهش در پی پاسخ به این موضوع است که آیا کارکرد اجرایی سازماندهی و توانایی برنامهریزی بر رفتارهای اجتماعی و شناختی کودکان درخودمانده مؤثر است؟
لذا با درنظر گرفتن هدف تحقیق و پیشینه پژوهشی فرضیه زیر مورد آزمون قرار گرفت.
فرضیه : اموزش کارکرد اجرایی بر کارکرد اجرایی - رفتارشناختی - کودکان درخودمانده با عملکرد بالا مؤثر است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع تحقیقات آزمایشی است که به صورت مداخلهای انجام شده است. جامعه پژوهش را کلیه کودکان پسر -11 8 ساله مبتلا به اتیسم - درخودمانده - با عملکرد بالادر شهر تهران در سال 1394 تشکیل میداد که از این میان 30 نفر به شیوه تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب و در دو گروه آزمایشی و یک گروه کنترل گمارده شدند. طرح پژوهش پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل است و آموزش کارکرد اجرایی در گروه آزمایش به اجرا گذارده شد.
جهت گردآوری اطلاعات از مصاحبه بالینی طیف کودکان اتیسم مبتنی برDSM5 جهت تشخیص دقیقتر و آزمون برج لندن، استفاده شده است.
-1 مصاحبه بالینی طیف کودکان اتیسم مبتنی برویرایش پنجم در این مصاحبه که توسط والدین کودکان یافردی که سرپرستی کودک را بر عهده دارد واز او مراقبت میکند و او راکاملاً میشناسد پاسخ دهنده براساس وضیعت کودک در سه حیطه که عبارتند از حیطه رفتاری و ارتباطی وحیطه اجتماعی/ ارتباط متقابل در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری بیماریهای روانی ویرایش پنجم وجود این سه ناتوانی را ضروری میداند وجود نقص و تاخیر در حیطه ارتباطی وجود رفتارهای محدود شده و تکراری و نیز ناتوانی در رابطه متقابل از جمله ضروریات تشخیص این دسته از اختلالات به شمار میروند.وهم چنین نقص در پردازش و ادراک اطلاعات کلامی و دشواری ادراک و رفتارهای محدود شده و تکراری وقطع ارتباط وعدم وجود رابطه متقابل با دیگران در نظر گرفته شود. - صمدی.1390ص28و. - 29
-1 آزمون برج لندن: این آزمون را شالیس در 1982 ساخته است. این آزمون یکی از ابزارهای مهم جهت اندازهگیری کنش اجرایی برنامهریزی و سازماندهی است - کریکوریان و همکاران، 2004 و بارون، . - 2004 این آزمون دارای روایی سازه خوب در سنجش برنامهریزی و سازماندهی افراد است. اعتبار آزمون برج لندن 0/79 گزارش شده است - لزاک و همکاران، 2004؛ به نقل از مشهدی و همکاران، . - 1389 بین نتایج این آزمون و آزمون مازهای پرتئوس همبستگی r =0/41 گزارش شده است.
-2 آموزش کارکردهای اجرایی: آموزش کارکردهای اجرایی از ایالت کالیفرنیا در کشور امریکات وسط گوستچل وروزندال - 2011 - برای دانش آموزان ابتدایی طراحی و تدوین شده بود، شناسایی و تهیه گردید. این بسته آموزشی به عنوان الگو مورد نظر پژوهشگر قرار گرفت و برنامه آموزشی با کمک استادان راهنما و مشاور و متخصصین حوزه کودکان استثنایی و پایان نامه دکتر هاشمی زرینی - 1392 - تهیه گردیده است و بدین صورت روایی محتوی آن مورد تایید قرار گرفت و همچنین اعتبار آن با اجرای برنامه بصورت مقدماتی مورد ارزیابی دقیقتر قرار گرفت.
این برنامه آموزشی تدوین شده از ساده به پیچیده و در هر هفته 5 جلسه یک ساعتی اجرا شد.
