بخشی از مقاله
چکیده
روستاها به عنوان حلقه آغازین زنجیره سکونتگاهی در ارتباط مستقیم با طبیعت قرار دارند و به این لحاظ دارای قابلیتهای گردشگری بالایی هستند. بافت های روستایی به دلیل پیوندهای گسترده با بسترهای طبیعی و تاریخی دارای ارزشهای تاریخی، فرهنگی، طبیعی و معمارانه می باشند. از سوی دیگر، بافت و سیمای کالبدی بسیاری از روستاهای کشور، متاثر از رویکردها، سیاستگذاریها و نفوذ مظاهر نوین شهری طی دهههای اخیر، دستخوش تطور و دگرگونی گردیده است. از این رو، انجام اقدامات مناسب برای بهسازی و حفظ ذخائر کالبدی و فرهنگی روستاها، بعنوان میراث ماندگار نیاکان ضرورت می یاید. به همین دلیل توجه به روستاها در یک دهه اخیر با گرایش های جدیدی همراه شده که در این میان گرایش به روستا به مفهوم بهسازی بافت باارزش روستایی، رویکرد جدیدی را در راستای توجه و صیانت از ارزش های روستا که بیشتر از وجه میراثی برخوردار است، عرضه می دارد.
در این رهگذر، رسالت قانونی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی این نهاد را بر آن داشت تا با مطالعه، طراحی و اجرای بهسازی بافتهای باارزش روستایی از برنامه سوم توسعه، حفاظت و احیاء بافت کالبدی روستاها را در راستای دستیابی به اهدافی - از جمله با هدف حفاظت و احیاء ارزش های فرهنگی، تاریخی، کالبدی- فضایی، معماری و منظر روستایی و معرفی این ارزش ها در سطوح ملی و فراملی بخصوص در زمینه توسعه گردشگری- مورد اهتمام قرار دهد. مقاله حاضر که از لحاظ ماهیت و شیوه تحقیق، توصیفی- تحلیلی و خروجی آن، کاربردی- توسعهای است، با هدف بررسی تاثیر طرح بهسازی بافت باارزش روستای کزج خلخال در توسعه پایدار گردشگری روستایی آن نوشته شده است.
نتایج تحقیق مبیّن این است که سیما و فضای کالبدی روستای کزج تحت پوشش طرح بهسازی بافت باارزش روستایی، دچار تحولات زیادی از جمله زیباسازی روستا شده و همین مسئله باعث جذب گردشگران به این روستا و توسعه پایدار گردشگری روستایی آن شده است. همین توسعه پایدار گردشگری روستایی با کارآفرینی و افزایش درآمدهای روستایی باعث خلق یک فرآیند توسعه یافته برای حصول به پایداری در بافت باارزش روستای کزج شده است. واژههای کلیدی: بهسازی بافت باارزش، توسعه پایدار گردشگری روستایی، روستای کزج خلخال.
مقدمه
روستاها به عنوان حلقه آغازین زنجیره سکونتگاهی در ارتباط مستقیم با طبیعت قرار دارند و به این لحاظ دارای قابلیتهای گردشگری بالایی در طبیعت هستند. بافت های روستایی به دلیل پیوندهای گسترده با بسترهای طبیعی و تاریخی دارای ارزشهای تاریخی، فرهنگی، طبیعی و معمارانه می باشند. هم اکنون 63883 آبادی در محدوده جغرافیایی ایران وجود دارد که بسیاری از آنها دارای پیشینه تاریخی قابل توجه و آثار ارزشمند تاریخی مانند مسجد، مقبره، حسینیه، حمام، آب انبار، یخچال، خانه، یا دیگر بناهای با ارزش تاریخی و فرهنگی هستند. چنین روستاهایی بخشی از هویت تاریخی این سرزمین را در خود نهفته دارند و به همین دلیل نمی توان نسبت به آنها بی توجه ماند. بافت کالبدی روستاهای ایران ضمن برخورداری از ارزشهای معماری همانند سادگی و بیپیرایگی؛ دارای الگوهای بصری و زیباییشناختی، انطباق با محیط طبیعی، هماهنگی با عملکرد زیستی و معیشتی، استفاده از مصالح بومآورد و دانش بومی است.
در این میان، بافت کالبدی برخی از روستاهای کشور بهدلیل برخورداری از ویژگیهای خاص معماری، تاریخی و فرهنگی به عنوان میراثی ارزشمند و بجای مانده از نیاکان ما به شمار میرود که حفظ و نگهداری آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است . از اینرو، انجام اقدامات مناسب برای بهسازی و حفظ ذخایر کالبدی و ثروتهای فرهنگی موجود در این روستاها ضرورت مییابد؛ اقداماتی که زمینهساز احراز هویت و حافظ اصالت فرهنگی روستا، ابقاء و بهبود کالبد و فضای بافت، و به روز کردن سازمان فضایی و کالبدی بافت روستایی مطابق با نیازهای امروزی باشد. در مواردی این میراث بقدری در هماهنگی با محیط و دیگر عناصر بافت، طرح و اجرا شده اند که مجموعه ای از زیبایی، هویت و معماری با ویژگی خاص بوجود آورده اند و روستا را واجد ارزشهای فرهنگی تاریخی نموده که حفاظت و در عین حال استفاده و بهره وری مناسب از آنها بصورت جدی ضرورت می یابد.
میراث معماری روستایی بخشی از میراث ملی و هویت ایرانی است که نمی توان نسبت به آن بی توجه ماند. وجود هزاران روستا در ایران همراه با نظام توزیع فضایی متاثر از ویژگی های جغرافیایی کشور و پراکندگی آنها در سرزمین پهناور ایران و قدمت و پیشینه بالای تاریخی از یکطرف و فقدان منابع و مستندات موجود در این زمینه از طرف دیگر، شناخت آثار و ارزش های تاریخی فرهنگی معماری موجود در آنها را مشکل نموده است - سرتیپی پور، . - 2-3 : 1388 در حال حاضر، بافت و سیمای کالبدی بسیاری از روستاهای کشور، متاثر از رویکردها، سیاست گذاری ها و نفوذ مظاهر نوین شهری طی دهه ها اخیر، دستخوش تطور و دگرگونی گردیده است. بی شک، استمرار این روند می تواند سکونتگاه های روستایی حائز ارزش را تهی از هویت بومی سازد. از این رو، انجام اقدامات مناسب برای بهسازی و حفظ ذخائر کالبدی و فرهنگی روستاها، بعنوان میراث ماندگار نیاکان ضرورت می یاید.
به همین دلیل توجه به روستاها در یک دهه اخیر با گرایش های جدیدی همراه شده است که در این میان گرایش به روستا به مفهوم بهسازی بافت ب اارزش روستایی، رویکرد جدیدی را در راستای توجه و صیانت از ارزش های روستا که بیشتر از وجه میراثی برخوردار است، عرضه می دارد. در این رهگذر، رسالت قانونی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در زمینه توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی کشور، این نهاد را بر آن داشت تا با مطالعه، طراحی و اجرای بهسازی بافتهای باارزش روستایی از برنامه سوم توسعه، حفاظت و احیاء بافت کالبدی روستاها را در راستای دستیابی به اهداف زیر مورد اهتمام قرار دهد:
-حفاظت، احیاء و مرمت بافت کالبدی واجد ارزش روستا در رابطه با سکونت و تولید؛
-حفاظت و احیاء ارزش های فرهنگی، تاریخی، کالبدی- فضایی، معماری و منظر روستایی و معرفی این ارزش ها در سطوح ملی و فراملی بخصوص در زمینه توسعه گردشگری؛
-فراهم آوردن زمینه توسعه و عمران روستا با توجه به شرایط، امکانات و محدودیت های موجود؛
-ارتقاء کمی و کیفی عرصه های زیست و تولید روستایی - معاونت عمران روستایی، . - 3 :1388
روستای کزج در شهرستان خلخال، یکی از روستاهای تحت پوشش طرح بهسازی بافت باارزش روستایی است که تحت پوشش این طرح، فضای کالبدی آن بهسازی و مرمت شده است. این روستا به دلیل داشتن جاذبه های متنوع گردشگری از جمله بافت پلکانی و تغییر و تحولات ناشی از اجرای طرح بهسازی بافت باارزش آن از جمله زیباسازی روستا، یکی از روستاهای توریستی کشورمان می باشد. از این رو، در این تحقیق درصدد بررسی تاثیر طرح بهسازی و حفاظت بافت باارزش روستای کزج در توسعه پایدار گردشگری روستایی آن هستیم.
مواد و روش تحقیق
محدوده مورد مطالعه این پژوهش، روستای کزج است. روستای کزج یکی از روستاهای استان اردبیل است که در دهستان خورش رستم شمالی از بخش خورش رستم شهرستان خلخال واقع گردیده است. این روستا با متوسط ارتفاع 1250 متری سطح دریا در فاصله حدود 18 کیلومتری مرکز دهستان خورش رستم یعنی شهر هشتجین و 57 کیلومتری شهر خلخال استقرار یافته است - شکل. - 1 این روستا که به عنوان یک سکونتگاه منفرد، فاقد حوزه نفوذ غیرمستقیم می باشد، از موقعیت کوهستانی- دامنه ای و از توژوگرافی ویژه ای برخوردار بوده و در دامنه پر شیب کوهی بنام بلدداشی واقع شده است.
داغ یولی، ورگان چولی و ... از دیگر ارتفاعات مهم پیرامونی روستا به شمار می آیند که بافت فیزیکی روستا را احاطه نموده اند.رودخانه قزل اوزون به عنوان یکی از مهمترین جریانات سطح الارضی منطقه، در فاصله حدود یک کیلومتری غرب روستا در جریان می باشد - شکل . - 2 روستای کزج براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن مربوط به سال 1385، مشتمل بر 1047 نفر جمعیت در قالب 278 خانوار می باشد. گویش کلیه ساکنان روستا به زبان ترکی آذری است ولی گویا در گذشته های دور زبان تاتی نیز رایج بوده است. دین تمام آنها اسلام بوده و حدود 65 درصد جمعیت را اهل سنت و 35 درصد بقیه را شیعیان تشکیل می دهند که با وحدتی در مساجد مربوطه خود، مراسمات عظیم وحدت آفرین را به انجام می رسانند.
وجود یک امامزاده از نوادگان امام موسی - ع - در این روستا، مکان زیارتی را برای روستاییان بخصوص شیعیان فراهم نموده است - معاونت عمران روستایی، - 4-5 :1388 از لحاظ روش شناختی نیز، این تحقیق به شیوه پیمایشی و توصیفی- تحلیلی انجام شده است؛ به نحوی که در مرحله توصیفی به شناخت وضع موجود روستای کزج و مشخصات آن با تاکید بر فضای معماری و بافت باارزش روستا پرداخته شد. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای، میدانی و استفاده از طرح ها و نقشه ها بوده است.
