بخشی از مقاله
چکیده :
پدیده ی افزایش جمعیت در کشورهای توسعه یافته و پس از آن در کشورهای درحال توسعه و توسعه نیافته همیشه مسئله ای بوده است که فکر اندیشمندان و برنامه ریزان را به خود مشغول داشته و طی ادوار گذشته که از توسعه شهرها می گذرد و این روند ادامه داشته است ، گذر زمان بر شهر اثر گذاشته و نمود خود را بر بافت شهر نمایان ساخته است . با افزایش بی رویه جمعیت شهر نشین در چند دهه اخیر در کشور ایران، مسأله فضا و توسعه پایدار فضایی از اهمیت قابل توجهی برخوردار گردیده است .در ایران رشد جمعیت شهری با توسعه ناموزون افقی شهر و از بین بردن منابع کشاورزی و طبیعی اطراف شهرها همراه بوده است .این در حالی است که بسیاری از شهرها دارای منابع فضایی باارزش، اما فرسوده ای هستند که راه گشای بسیاری از مشکلات به وجود آمده شهرها در حال حاضر است، و از همین جا مسأله بهسازی و نوسازی این فضاهای باارزش مورد توجه قرار گرفته است .
هدف این پژوهش ساماندهی بافت و نوسازی و بهسازی بافت فرسوده در راستای توسعه شهری پایدار می باشد ؛ با فرض اینکه عدم بهسازی و نوسازی فضاهای شهری در بافت قدیم کرمانشاه عامل اصلی آسیب های شهری و مشکلات اصلی شهر همانند مشکلات عبور و مرور و ارائه خدمات مطلوب است . روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در این تحقیق ،با استفاده از داده های آماری و مطالعات توصیفی و ترکیب این دو بوده است؛ روش تحقیق سیستمی و تحلیلی می باشد و نتایج این تحقیق نشان می دهد که مشکلات عمده در این محله عدم توزیع مناسب کاربری ها ،فقر،خیابانهای باریک ولزوم نوسازی و بهسازی محله سرچشمه و بازار توپخانه را نشان می دهد.
کلمات کلیدی : نوسازی ، بهسازی ، بافت فرسوده ، توسعه پایدار ، سرچشمه
-1 طرح مسئله و ضرورت تحقیق :
رشد فزاینده برنامه های توسعه، چه آگاهانه و چه خود به خود در دهه 1970 به هشدارهای زیست -محیطی، اقتصادی و اجتماعی منجر شد . در پاسخگویی به مسائل و بحران های ناشی از اتفاقات فوق الذکر، مفاهیم و رویکردهای جدیدی برای توسعه های آتی مطرح گردید که می توان توسعه پایدار، عدالت زیست -محیطی، شهرنشینی جدید واخیراً نیز توسعه هوشمند را نام برد - . - Barton , et al.,2003,18 مفهوم توسعه پایدار ابتدا به عنوان موضوعی مهم در صنعت آغار شد . طبق تعریف گزارش برانت لند : توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای نسل فعلی را بدون ایجاد اشکال در توانایی نسل آینده در برآوردن احتیاجات خود تأمین کند . - Singh, 2009 : 190 - مطرح شدن توسعه پایدار، به عنوان شعار اصلی هزاره سوم نیز ناشی از تأثیرات شهرها بر گستره زیست کره و ابعاد مختلف زندگی انسان است .
بدون شک، بحث از پایداری و توسعه پایدار بدون توجه به شهرها و شهرنشینی بی معنی خواهد بود . شهرها به عنوان عامل اصلی ایجاد کننده ناپایداری در جهان به شمار می روند - قرخلوو حسینی،. - 158 : 1385 ویژگی عصر ما، شهرنشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه طی صد سال اخیر، شهرها : شهرهای کوچک و بزرگ است - موسی کاظمی،. - 95 :1380 امروزه دستیابی به توسعه پایدار شهری به صورت ابزاری کلیدی در تحقق توسعه پایدار مطرح می شود . توسعه پایدار شهری، توسعه ای همه جانبه و ناظر به ابعاد مختلف است - بزی ، کیانی و جواهری ، . - 266 : 1391گسترش ابعاد فیزیکی شهرها از یک سو و نبود توزیع بهینه و متناسب خدمات در برابر جمعیت حاصله از سوی دیگر، چندگانگی بافت شهرها در وجوه مختلف کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، با توزیع نامتوازن در حوزههای مختلف موقعیتی را موجب گشته است - نعمتی، . - 87:1389
بافت فرسوده محدوده ای 60 هزار هکتاری از شهرهای کشور را فرا گرفته است - عندلیب ، . - 206: 1386 هم اکنون شهرهای ایران با مسئله ای به نام بافت فرسوده و تاریخی شهر در گیر شده اند . فرسودگی یکی از مهم ترین مسائل مربوط به بافت شهری است کهاز نظر کالبدشناسی ساختاری و عملکردی باعث مشکلاتی نظیر تعارض با ساختار کلی شهر، تراکم و تمرکزجمعیت و فعالیت ها ، بی سازمانی ، عدم تعادل ، عدم تناسب ، کاهش ارزش های محله ای و سکونتی ، شرایط نامطلوب زیست محیطی ، دشواری دسترسی و مشکلات ترافیکی ، افول کیفیت اقتصادی و اجتماعی و انحطاط کیفیت های فرهنگی و بصری شهر بوده است.
برای دستیابی به شهری با محیط پایدار نیازمند آن هستیم که محیطی امن ، ایمن و مطلوب برای زندگی و فعالیت شهروندان در راستای برخورداری از فرصت های برابر زندگی و عدالت اجتماعی ایجاد کنیم که از اهداف سند چشم انداز کشور است ، برخی از بافت های فرسوده شهری محیط های مطلوبی برای زندگی و فعالیت نیستند ، که این خود نشان می دهد که این محلات از امکانات و رشد مساوی در طول زمان برخوردار نبوده و نیستند . برای داشتن شهری پایدار و توسعه یافته نیازمند برقراری روابط منطقی و منسجم بین فضاهای جدید و قدیم هستیم تا یک پارچگی و هویت شهر را حفظ و تقویت کنیم .بافت فرسوده محله سرچشمه - بازار توپخانه - در قلب تجاری شهر واقع شده است که هسته تاریخی شهر نیز محسوب می شود که تنگناهای کالبدی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی فوق الذکر در آن به خوبی نمایان است .
بنابراین به یک برنامه ریزی با نگرش سیستمی و رویکردی همه جانبه برای دست یابی به شهری پایدار نیازمندیم . در سالهای اخیر به دلیل فرسودگیهای کالبدی ، ضرورت نوسازی و بازسازی خیابان مدرس و فضاهای وابسته به آن از جمله خیابان حاجآخوند بعنوان موضوع اصلی بازسازی و نوسازی بافت قدیم معرفی شده است . لذا از آن می توان به عنوان یک فرصت برای بکارگیری اصول شهرسازی ، زیست محیطی و توسعه پایدار استفاده کرد . برای دستیابی به بافت شهری پایدار و تحقق توسعه پایدار با توجه به فرصت ها و تهدید های موجود در این بافت ها و ضوابط و الگو های سازماندهی شهر می تواند بدست آیدو جهت استفاده در بهسازی و سازماندهی مجدد بافت فرسوده و هدایت فعالیت های عمرانی در این بافت ها مورد استفاده برنامه ریزان و مدیران اجرایی قرار بگیرد .
-2 پیشینه تحقیق :
بهسازی و مرمت بافت های فرسوده شهری به طور مجزا و مستقل از بناهای تاریخی به عنوان عنص شهری زنده و پویا تا قبل از جنگ جهانی دوم هیچ گاه مورد توجه کنگره های مرمت قرار نگرفته بود. اولین سمینار سمینار بین المللی که آشکارا به مرمت ، حفاظت و بهسازی بافت های فرسوده شهری توجه کرد؛ کنگره گوبینو - 1960 - بود . تدوین کنندگان منشور جهانی آمستردام - 1975 - نیز خواستار تغییرات وسیع در موازین قانونی و مقررات اجرایی مداخله در بافت های فرسوده شهری شدند ، به نحوی که بتوانند در آشتی دادن فضاهای کالبدی قدیمی با فضاهای زندگی مدرن توفیق یابند . به این ترتیب بحث مرمت و بهسازی و نوسازی بافت های قدیمی و فرسوده شهرها از اواسط قرن 19 میلادی در اروپا از دیدگاه ها و پیشنهادهای مرمتی پیشتازان معماری و رشته هی وابسته مجزا شد .
لذا منشور آتن در سال 1931 تا قطعنامه آمستردام با روندی تکاملی به تدریج از انحصار جنبه های صرف هنری خارج شد و به همراه توجه به تک بناها به عنوان اثری منحصر به فرد به مجموعه مسایل اجتماعی - اقتصادی در بناها در بافت های تاریخی و قدیمی شهری نیز تسری یافت ، در زمینه مباحث وسعه پایدار در سطح مجامع بینالمللی بیش از چند دهه نمی گذرد ، اما در طول تاریخ ،همواره موضوع حفظ و نگهداری از جوامع برای نسل های آتی مطرح بوده است . آنچه با گذشت زمان و انباشت تجارب تغییر کرده ، نوع نگاه به جهان و نیز نگرش به تاثیر متقابل رشد و فناوری در توسعه ی پایدار است . زملنی متصور می شد ، دستیابی هرچه بیشتر به رشد اقتصادی و کاربرد فناوری در دستیابی به توسعه ی پایدار ، مورد توجه و تاکید روز افزون قرار دارد . پس از تشدید فعالیت های آلوده کننده در دهه 1950 و 1960 توجه به مسائل زیست محیطی در سطح جهان آغاز شد .
در سال 1968 مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم به برگزاری کنفرانس بین المللی محیط زیست گرفت . به دنبال آن اولین کنفرانس جهانی در ژوئن 1972 در استکهلم برگزار شد . حاصل کار کنفرانس ، صدور بیانیه محیط زیست انسانی بود که در آن وابستگی انسان به محیط زیست و چگونگی شکل دهی به آن بیان شده است . در نتیجه این کنفرانس در دسامبر 1983 ، دبیر کل سازمان ملل متحد ضرورت تاسیس کمسیون ویژه و مستقلی به نام کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه ، با هدف تدوین دستورالعمل جهانی برای تغییر را مطرح کرد . تغییرات مورد نظر این کمیسیون »ارائه راهبردهای دراز مدت زیست محیطی ، به منظور دستیابی به توسعه پایدار از 2000 میلادی به بعد« بود . کمیته ی محیط زیست در سال 1987 گزارش " آینده مشترک ما " را به سازمان ملل ارائه کرد ." برانت لند " واژه توسعه پایدار را اولین بار به طور رسمی در این گزارش " آینده مشترک ما " مطرح کرد .
کمیسیون برونتلند ، نخستین تلاش جهانی در زمینه توسعه ی پایدار به شمار می اید . این کمیسیون همچنین اولین سند تدوین خط مشی بین الملل در زمینه رابطه متقابل نظام اقتصادی و رفاه زیست محیطی را ارائه داده است .دهه 1990 ، مرمت شهری نوعی رویکرد مداخله ای که با نگاه به گذشته و بدون پاکسازی هویت های تاریخی دوره های مختلف، به خلق هویت جدید متناسب باشرایط زندگی مردمان حاضر می پردازد را در دستور کار خود قرار داد - حاجی پور، . - 18: 1386 در ژوئن 1992 همزمان با بیستمین سالگرد کنفرانس استکهلم در شهر ریو برزیل " کنفرانس زمین " برگزار شد که در آن فعالیت های بیست ساله بین المللی و ملی را در زمینه های زیست محیطی را ارزیابی کرد . دستاورد این کنفرانس ، ارائه نظریه " توسعه پایدار" است .در ایران نیز مانند سایر کشور های جهان ، به توسعه پایدار با تاکید بر حفظ محیط زیست توجه شده و به تدریج در عرصه سیاست گذاری ، برنامه ریزی و اجرای فعالیت های مختلف و سایر مؤلفه های توسعه پایدار به عنوان مفهومی فراگیر و چند بعدی مورد عنایت بوده است . کمیته ملی توسعه پایدار در راستای دستیابی به اهداف حفاظت از محیط زیست و دستاوردهای اجلاس زمین در تاریخ 1372/6/17 تشکیل شد .
طرح هایی که برای بافت فرسوده شهر کرمانشاه انجام گرفته است بدین قرار است : طی سالهای 60 تا 85 طرحهای تهیه شده برای بافت های تاریخی کرمانشاه عبارت بودند : طرح جامع شهر ، طرح تجدید نظر جامع شهر ، و طرح تفضیلی بافت مرکزی شهر کرمانشاه ، طرح تعریض و ساماندهی خیابان مدرس ، طرح ساماندهی بازار کرمانشاه ، طرح بافت مسئلهدار شهر کرمانشاه ، طرح ساماندهی محله فیضاباد و آخرین طرحی که تا این تاریخ در دست اقدام قرار گرفته است طرح ساماندهی بافت قدیم کرمانشاه می باشد ؛ که تا حدودی به معیار های پایداری توجه شده است اما کافی نیست . امروزه نیز مقولاتی چون توسعه پایدار شهری ، پایداری شهری ، شهرنشینی پایدار ، شهر اکولوژیک در محافل علمی بیش از پیش مطرح می شود و این رویکردها مد نظر صاحب نظران و برنامه ریزان قرار گرفته است .
-3 سؤالات و فرضیه تحقیق:
1.آیا مجموع جریانهای شهر سازی معاصر مربوط به این بافت ها توانسته است موجب تجدید حیات و حفظ ارزش ها و آشتی دادن آنها با خواست ها و تمایلات شهروند امروز بشود؟
2.آیا ارائه راهکارهای توسعه پایدار در ساماندهی بافت قدیم سبب ایجاد مسیر مناسبی برای دستیابی به شهری پایدار را هموار می کند ؟
·عدم بهسازی و نوسازی فضاهای شهری در بافت قدیم شهر عامل اصلی آسیب های شهری و مشکلات اصلی شهر است .
