بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش سعی شده تا با نگاهی به اهمیت و ضرورت تعیین راهبردهاي بهینه جهت بهسازي و نوسازي بافت فرسوده و تعریف بافتهاي فرسوده شهري، نحوه مداخله در این بافتها با تاکید بر توسعه پایدار شهري مورد ارزیابی قرار گیرد. ضمن آنکه در نهایت برخی چالشهاي مداخله در بافتهاي فرسوده شهري مورد ارزیابی قرار می گیرند.در حقیقت این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوالات است که مهم ترین دلایل عدم موفقیت در بازآفرینی بافت فرسوده شهر یاسوج با تاکید بر محله تل زالی کدامند؟ و چه عواملی می توانند منجر به موفقیت در این عرصه گردند؟
روش تحقیق روش توصیفی و تحلیلی است که با به کارگیري روش پرسشنامه از طریق نرم افزار SPSS و تکنیکSWOT به شناسایی عوامل منفی و مثبت در بافت فرسوده منطقه تل زالی شهر یاسوج تلاش نموده تا به ارائه برنامه ریزي راهبردي براي نوسازي و بهسازي این بافت بپردازد. نتایج تحقیق نشان داد که بافت مورد نظربا کمبود زیرساخت هاي فیزیکی مواجه است که خود نیازمند اقدامات فوري براي تجدید حیات شهري است.
.1 مقدمه
شهر در طول تاریخ خود رشد وتوسعه می یابد و کالبد آن تحت تأثیر جریان هاي مختلف دچار تغییرات متفاوت می شود .و شهر مطلوب شهري است؛ که درحین رشد و توسعه و ایجاد فضاهاي جدید، کالبد وعناصر قدیمی موجود در آن، مطابق با نیازهاي روز احیاء شده و مورد استفاده قرار گیرد، در این روند، ارتباطی منطقی و سازنده ي بین فضاي قدیم و جدید برقرار نماید، به نحوي که یکپارچگی و هویت شهري حفظ گردد .حفظ نواحی مرکزي شهرها و فضاهاي قدیم، بدون تغییر غیرممکن است .بنابراین، برنامه ریزان شهري باتوجه به هسته هاي اولیه ي شهري در چارچوب رهیافت هاي تجربه شده ي دنیا که بتوان با نگاهی همه جانبه و با نگرشی علمی ارائه دهند، ورفع افت شهري شناسایی شده، پرداخته و راهبردهاي اصولی ارائه دهند .در این پژوهش هدف، بهسازي بافتهاي فرسوده محله تل زالی یاسوج و ارتقاي کیفیت فضاهاي این محدوده براي دستیابی به توسعه شهري پایدار می باشد.
بافت فرسوده، به مفهوم فرسودگی کالبدي و اجتماعی، محصول تاثیر و تاثر متقابل فرایندهاي اجتماعی و فضاي جغرافیایی است .بدین سبب موضوع بهسازي و نوسازي باف تهاي فرسوده شهري، همواره یکی از مسائل و چالشهاي شهرهاي امروزي است، که اندیشمندان حوزه هاي مختلف و مدیران شهري را به حیطه تلاش در جهت بهسازي و نوسازي آن کشانده است .در این راستا رویکردهاي مختلفی چون بازسازي، بهسازي، نوسازي، توانمندسازي و ... در چند دهه اخیر مطرح شده و مورد آزمون قرار گرفته است .این اقدامات در ایران بصورت پراکنده گاهاًو متناقض با ویژگ یهاي بافت شکل گرفته که همین عامل دریده شدن بافت اجتماعی و فرهنگی را سبب ساز شده است .این امر نتیجه نگاهصرفاً کارکردگرا و اقتصادي و ضعف نگرش فرهنگ گرا - سنت گرا - و لحاظ نکردن مشارکت مردم درفرایند مداخله بافت هاي فرسوده است.
بافتهاي فرسوده و ناکارآمد شهري، بخش اعظمی از سطح شهرهاي کشور را تشکیل می دهند .ا گرچه این بافت ها به دلیل داشتن مشکلات متعدد اقتصادي، اجتماعی، کالبدي،عملکردي، ترافیکی و زیست محیطی از عمده چالش هاي مدیریت شهري و نظام شهرسازي می باشند و براي کل گستره شهري یک تهدید جدي به شمار می آیند؛ با این حال مهمترین پتانسیل شهرها براي استفاده از زمین براي اسکان جمعیت، تأمین فضاهاي باز خدماتی و نیز بهبود محیط زیست می باشند .
متأسفانه اتخاذ سیاست هاي نا کارآمد در عرصه برنامه ریزي و مدیریت شهري در زمینه احیا و بهسازي بافت هاي فرسوده نه تنها امکان استفاده مجدد و حداکثري از این موقعیت را به مخاطره افکنده بلکه به تدریج موجب فرسودگی و نا کارآمدي بخش قابل توجهی از بافتهاي هسته مرکزي و میانی شهرها و ایجاد تضاد شدید بین بافتهاي شهري، به ویژه بافت هاي جدید که با تغییرات در نقش عملکردي خدماتی شهرها ایجاد شده اند، با بافت هاي فرسوده که توان تطابق با این تغییرات را نداشته اند، گردیده است .این بافتها علاوه بر وجود مسائل و مشکلات کالبدي، فضاي شهري را نیز دچار تنزل نموده و حضور انسان را در فضاهاي شهري با معضل روبرو ساخته اند.
بافت قدیمی و مرکزي شهرها که شالوده مدنی و تشکیلاتی خود را تا شروع شهرسازي هاي دوره جدید - معاصر - حفظ کرده بود، با شروع فعالیتهاي جدید متحول شده و تغییر شکل در نقش ظاهري و درونی آنها به شدت الزامی است . آنچه که در وهله نخست موجب از هم پاشیدگی بافت قدیمی شهرها خواهد شد، افزایش اتومبیلها و به ناچار خیابان کشی هایی براي ایجاد شبکه هاي ارتباطی به منظور تسهیل در رفت و آمد آنها می باشد
در واقع بسیاري از بافتهاي فرسوده که زمانی مایه افتخار و مباهات شهرها بوده اند، در حال حاضر در معرض فرسایش و تخریب قرار گرفته اند .بافت فرسوده شهري به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطاق میشود که به دلیل فرسودگی کالبدي، برخورداري نامناسب از دسترسی سواره، تأسیسات، خدمات و زیرساختهاي شهري، آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادي نازلی برخوردارند
به طور کلی کاهش کارایی هر پدید ه اي، فرسودگی آن را در پی دارد .هنگامی که در محدوده اي از شهر، حیات آن به هر علتی رو به رکود می رود، بافت شهري آن محدوده در روند فرسودگی قرار می گیرد
علاوه بر آن، با گرایش حرکتی جمعیت شهري ثروتمندتر از بخش هاي مرکزي بسیاري از شهرها به سمت حومه، تمرکززدایی تسهیلات کلیدي نیز در آن جهت رو به فزونی می گذارد و ممکن است در نواحی از کار افتاده شهري، حفظ یک محیط شهري مطلوب براي تأمین زندگی سالم شهري،تدریجاً دشوار گردد
در حال حاضر در کشور ایران بیش از 67 هزار هکتار بافت فرسوده و نا کارآمد با جمعیت بیش از هش تونیم میلیون نفر در 383 شهر شناسایی شده است
با توجه به مشکلات متعدد براي باف تهاي فرسوده، این مسئله تبدیل به تهدیدي انسانی، اجتماعی و اقتصادي براي شهرها و کلان شهرها شده است .کالبدشناسی ساختاري و عملکردي این بافت ها نشان دهنده تجلی مشکلاتی مانند تراکم و تمرکز جمعیت و فعالیتها ،افول اقتصادي، افول کیفیت کالبدي، کاهش ارز شهاي محل هاي و مسکونی افول کیفیت هاي اجتماعی، شرایط نامطلوب زیست محیطی، دشوار یهاي دسترسی و مشکلات ترافیکی و انحطاط کیفیت هاي فرهنگی و بصري است که به عنوان یک تهدید جدي براي آینده شهر محسوب می شود
یکی از شهرهاي ایران که از مشکلات ناشی از بافت مرکزي فرسوده رنج می برد، شهر یاسوج است با توجه به مطالعات انجام شده، از مهمترین مشکلات بافتهاي مورد نظر می توان به مسائل کالبدي و زیست محیطی اشاره کرد که شامل معضلاتی مانند :معابر کم عرض و پی چوخ مدار - نفوذ ناپذیري - ، عدم وجود تأسیسات و تجهیزات جدید شهري، ریزدانگی اکثر قطعات، از بین رفتن مراکز محلات، کمبود کاربري هاي مورد نیاز و عدم توجه لازم به بافتهاي تاریخی، وجود ساختما نهاي مخروبه و در نتیجه بروز مشکلات ایمنی و تشدید آلودگی، ترافیک و آلودگی هاي صوتی و عدم توجه به محورهاي حرکتی پیاده مناسب و فضاهاي سبز ... می باشد.
بنابراین اهمیت موضوع در جامعه امروزيکاملاً محسوس و آشکار است، مطالعه و احیاي مرکز شهرها و به عبارتی بهسازي بافت تل زالی شهر یاسوج نیز از این قاعده مستثنی نیست .در حال حاضر عدم توجه به بافت یاد شده با توجه به نقش مؤثر آن در حفظ و احیاي کالبد شهر، ضرورت رفع مشکلات آن را در اولویتهاي مهم مسئولان شهري و علاقمندان و متخصصین شهرسازي قرارداده است، تا با استفاده از آن گام هاي مهمی به منظور بهسازي بافت یاد شده برداشته شود.
با توجه به اهمیت محدوده مورد نظر و لزوم حفظ و بقاي ساختار آن به منظور بقاي ساختار شهر و وجود فشارهاي ناشی از عملکردها و عدم توجه به ظرفیت ها و پتانسیل هاي موجود، بافت مورد نظر با مسائل و مشکلات جدي روبرو است که اقدامات ویژهاي را در بر می گیرد و این مسئله می تواند به عنوان فرصت جبران اشتباهات گذشته در خصوص نادیده گرفتن اصول شهرسازي، زیست محیطی و توسعه پایدار محسوب شود
به دنبال تحولات انقلاب صنعتی در زمینه هاي تکنولوژیکی اقتصادي -اجتماعی و پیامدهاي ناشی از هجوم و تمرکز جمعیتها و فعالیتها به بخش مرکزي شهرها این بافت ها دچار افت فیزیکی،اقتصادي و اجتماعی شوند این فرایند باعث شد که باگذشت زمان،بافتهاي قدیمی و مرکزي شهرها پویایی خود را از دست بدهند و محله هاي خوب شهري به محله هاي پست و مسئله دار تبدیل شوند و دچار عدم تعادل گشته و قادر به پاسخگویی نیازهاي جدید جوامع شهري نیستند
علارغم این ویژگی ها محلات مسکونی پیرامون هسته تجاري، به دلایلی از جمله :بافت سنتی شبکه معابر، فرسودگی واحدهاي مسکونی، ضعف زیرساخت ها و مشکلات زیست محیطی، مسیر رکود و عقب ماندگی را طی می کند. تداوم چنین فر مهاي فضایی باعث شکل گیري نوعی از فرایند اجتماعی، اقتصادي، در محلات مسکونی بافتهاي فرسوده شده است،که در آن گرو ههاي با درآمد بالا از این محلات خارج شده و مهاجرین و کارگر عمدتاًو فقیر، جایگزین آنها شده اند.از طرفی، برخی از واحدهاي مسکونی در معرض تهاجم و فشار فعالیتهاي ناشی از بازار واقع شده و به کارگاه هاي تولیدي یا انبار تبدیل شده اند.مجموعه این عوامل،باعث کاهش مطلوبیت سکونت در این بافتها شده است
شهر در طول تاریخ خود رشد وتوسعه می یابد و کالبد آن تحت تأثیر جریان هاي مختلف دچار تغییرات متفاوت می شود .و شهر مطلوب شهري است؛ که درحین رشد و توسعه و ایجاد فضاهاي جدید، کالبد وعناصر قدیمی موجود در آن، مطابق با نیازهاي روز احیاء شده و مورد استفاده قرار گیرد، در این روند، ارتباطی منطقی و سازنده ي بین فضاي قدیم و جدید برقرار نماید، به نحوي که یکپارچگی و هویت شهري حفظ گردد .حفظ نواحی مرکزي شهرها و فضاهاي قدیم، بدون تغییر غیرممکن است .بنابراین، برنامه ریزان شهري باتوجه به هسته هاي اولیه ي شهري در چارچوب رهیافت هاي تجربه شده ي دنیا که بتوان با نگاهی همه جانبه و با نگرشی علمی ارائه دهند، ورفع افت شهري شناسایی شده، پرداخته و راهبردهاي اصولی ارائه دهند .در این پژوهش هدف، بهسازي بافتهاي فرسوده محله تل زالی یاسوج و ارتقاي کیفیت فضاهاي این محدوده براي دستیابی به توسعه شهري پایدار می باشد.
