بخشی از مقاله
بررسی و مقایسه تطبیقی قانون مبارزه با مواد مخدر، پیشسازها و روانگردانها در ج.ا.ایران با برخی کشورهای همسایه
چکیده
زمینــه و هــدف: تحقیق حاضر به بررســی اجمالی قوانین حاکم در مبارزه با مــواد مخدر در ایران و برخی کشورهای همسایه و چالشهای موجود در منطقه پرداخته است. امروزه مواد مخدر، پیشسازها و روانگردانها از اصلیترین معضلات جوامع بشری به شمار میروند. با توجه به همسایگی ایران با کشورهای درگیر با موضوع کشت، تولید، توزیع، قاچاق و سوﺀمصرف مواد مخدر، یقیناً قوانین حاکم در این کشورها در روند سرازیر شدن مواد مخدر و پیشسازهای تولید مواد روانگردان به ایران و به دام انداختن جوانان مرزوبوم در منجلاب اعتیاد، تأثیرات بسزایی خواهد داشت.
روش تحقیــق: مقالــه حاضر با اســتفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با اســتفاده از منابــع کتابخانهای و الکترونیکی انجام شده است.
یافتهها: یافتهها نشان میدهد ایران به خاطر قرار گرفتن در مجاورت بزرگترین کانون تولید مواد افیونی، ناآرامی در کشــورهای همجوار از جمله عراق، واقعشــدن در مسیر ترانزیت بالکان و.... حساسترین موقعیت ﮊئوپلیتیکی را در میان کشــورهای منطقه و حتی جهان دارد. از طرفی دیگر وضع قوانین ســاده و ســهل در خصوص مواد مخدر و روانگردان، عدم اجرای اصولی آن در کشورهای همسایه و همچنین عدم تناسب جرم و مجازات در این کشــورها باعث گردیده تا علاوه بر گســترش اعتیاد و قاچاق مواد مخدر در بین همســایگان غربی و شرقی، تبعات ناشی از آن دامنگیر جمهوری اسلامی ایران نیز شود.
نتیجهگیری: نتایج حاصله نشان میدهد که نوعی ناهماهنگی بین قوانین و مقررات بین کشورهای منطقه وجود داشــته و این ناهماهنگیها در مبارزه منطقهای با مواد مخدر تأثیرات منفی را در پی دارد و بایســتی با دعوت از کشــورهای همسایه، نســبت به تبادل اطلاعات، انتقال تجربیات و یکسانسازی قوانین و مقررات با توجه به شرایط اکولوﮊیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای منطقه اقدام گردد.
واﮊگان کلیدی: قوانین و مقررات، مواد مخدر، روانگردانها، پیشسازها، کشورهای منطقه
مقدمه
موادمخدر، یکی از معضلات مهم جامعه بشری در شرایط کنونی جهان است و مبارزه با آن نیز به عزم و ارادهای جهانی نیازمند است (اسکندری،١٣٨٩: ١٢). گام نخست در این مبارزه بیامان، وضع قوانین مناسب، متقن و اجرای دقیق آن میباشد. بدیهی است ضرورت قانون با ضرورت حکومت رابطهای مســتقیم و پیوندهای ناگسستنی دارد. این ضرورت از آنجا ناشی میشود که انسان با ورود به حیات اجتماعی، گرفتار درگیری و منازعه و کشمکش خواهد شد.
درست در همین نقطه عطف، پای حکومت به میان میآید و لزوم تدوین قوانین در جهت ایجاد بایدها و نبایدها رخ مینماید. جایگاه، نقش و اهمیت قانون در جامعه باعث نظم، ساماندهی، کاهش هزینههای اجتماعی و غیره میگردد (کیانی،١٣٨٩: ٧). انسان در حلوفصل منازعات و گرفتاریهای اجتماعی، ناگزیر اســت که از طریق قانون اقدام نماید و به آســایش و آرامش دستیافته و نهایتاً به سعادتمندی برسد. مبنای اساسی، اصولی و منطقی مبارزه با مواد مخدر نیز قانون است. در ایران بیش از یک قرن تاکنون قوانین و مقررات متعددی در خصوص مبارزه با مواد مخدر وضع شــده اســت (کیانی،١٣٨٩: ٩). چرا که قاچاق مواد مخدر در کنار بحران هستهای، بحران جمعیت و بحران محیطزیست یکی از چهار بحران عمده قرن بیستویکم نیز لقب گرفته و جمهوری اسلامی ایران را به شدت درگیر خود نموده است (قربانی،٩٤۳۱: ١٠).
از عمده دلایل دخیل در این امر وجود مرزهای گسترده کشور ایران و همسایگی با کشورهایی میباشد که خود از عمدهترین عرضهکنندگان و متقاضیان مواد مخدر و روانگردان میباشند
(قربانی و اکبری،١٣٩٤: ٦٩). چرا که سوﺀاســتفاده قاچاقچیان از این مناطق به جهت وجود مرزهای پهناور و کمبود ابزارهای کنترلی لازم، روز به روز در حال گسترش بوده و این مناطق به شدت مورد سوﺀاستفاده قاچاقچیان قرار گرفته و بر مشکلات قبلی افزوده شده است. بروز بیکاریهای ناشی از سوﺀمصرف مواد مخدر و ورود سرمایههای نامشروع در سیستم اقتصادی، هزینههای ناشی از جلوگیری از قاچاق، هزینههای ازکارافتادگی و غیره همگی لطماتی است که هر یک به تنهایی ازلحاظ اقتصادی برای ایران اسلامی یک بحران محسوب میشود (قربانی و فتــاح،١٣٩١: ٧٢). قاچاق مواد از نظر سیاســی، هویت ملی و دینی بنیانهای امنیت ملی کشــور را تهدید کرده و شاخصهای مختلف در سوﺀمصرف و قاچاق مواد مخدر مشکلاتی را
برای کشور ترسیم میکند. قاچاق مواد مخدر و اعتیاد دیگر یک آسیب اجتماعی نیست، بلکه یک بحران اجتماعی محسوب میشود (زرقانی،١٣٨٦: ٢٠). در این میان علاوه بر مطالب فوق کشــور عزیزمان از ســوی مافیای مواد مخدر مورد هجوم و سیل مواد مخدر صنعتی و پیش ســازهای تولید آن ازجمله ماده روانگردان متامفتامین (شیشــه) واقع گردیده است. قاچاق مواد مخدر از جمله مشــکلاتی میباشــد که علیرغم همکاریهای منطقهای و بینالمللی تاکنون چاره اساسی برای رفع این معضلات از سوی برخی کشورهای منطقه اندیشیده نشده
ﻭ قوانین موجود و حاکم بر مبارزه با مواد مخدر و روانگردانها در کشورهای همسایه با جرائم موجود تناسب نداشته و برخی اوقات به جهت سهل در قوانین موضوعی خاطیان امر و متهمین به راحتی از چنگ قانون میگریزند. با توجه به اینکه محقق در تحقیق حاضر خود از کارکنان پلیس مبارزه با مواد مخدر جمهوری اســلامی ایران میباشــد و معتقد است که نبود قوانین یکســان در منطقه، ضعف در قوانین کشورهای همسایه، تدوین قانون نادرست و ناصحیح در برخی از کشــورهای منطقه به جهت تأثیر حمایتهای اروپا، دخالت غربیها در اداره امورات برخی کشــورها و همچنین ناآرامیهای ناشــی از حضور گروههای مختلف تروریستی و.... در مقابل مشکلات موجود چارهساز نبوده و جمهوری اسلامی ایران که پیشتاز و زبانزد مبارزه در منطقه و جهان میباشد، به تنهایی و بدون حمایتهای بینالمللی در مبارزه با این فساد موفق نخواهد بود. لذا با عنایت به وضعیت موجود منطقه و قوانین موضوعی کشــورهای همســایه و تأثیر ١٠٠ درصدی ضعف قوانین مبارزه با مواد مخدر آنها در سرازیر شدن انواع مواد مخدر
ﻭ پیشسازهای مربوط به مواد روانگردان به کشور جمهوری اسلامی، محق درصدد است تا با بررسی قوانین و مقررات موجود در برخی کشورهای همسایه (افغانستان، پاکستان، ترکیه، عــراق و امارات متحده عربی) نقاط ضعــف و قوت آنها را احصاﺀ نموده و چالشهای موجود درزمینه قاچاق مواد مخدر در منطقه را مورد بررسی قرار دهد.
تعریف لغوی مخدر:
مخدر مأخوذ از خدر اســت که به معنی ضعف و تنبلی و سســتی میآید و بر معانی زیر نیز
اطلاق میگردد:
١- تاریکی ٢- سیر و سیاحت ٣- چشمپوشی ٤- سردی ٥- لازم گرفتن چیزی ٦- جایگزین شدن که همه اینها بزدلی، عقبماندگی، سرگردانی، کودنی و بیغیرتی را به دنبال دارند، و تمام این معانی در معتاد به مواد مخدر متحقق میباشند؛ اعم از این که مواد مایع را استعمال کند یا جامد آن را (قربانی و اکبری،١٣٩٣: ١٢١).
تعریف اصطلاحی:
هرگونه ترکیب گیاهی و شــیمیایی که باعث دگرگونی در ســطح هوشــیاری مغز شده و باعث ایجاد اعتیاد در فرد و وابســتگی به ماده مصرفی میگردد ماده مخدر نامیده میشــود.
این تعریف شــامل تمام انواع مواد مخدر فعلی و آنچه در آینده پدید آید، میباشــد. (قربانی و فتاح،١٣٩١: ٦٨).
اعتیاد
در لغت به معنای عادت کردن و یا خوی کردن به چیزی است. سازمان ملل متحد اعتیاد را این گونه تعریف کرده است: اعتیاد، مسمومیت حاد یا مزمنی است که برای شخص یا اجتماع زیانبخش میباشــد و از طریق اســتعمال داروی طبیعی یا صنعتی ایجاد میشود. اعتیاد به مواد مخدر دارای سه ویژگی ذیل است:
١)- احساس نیاز شدید به ادامه استعمال مواد مخدر و تهیه آن از هر طریق ممکن.
٢)- وجود علاقه شدید به افزایش مداوم میزان مصرف مواد مخدر.
٣)- وجود وابستگی روانی و جسمانی به آثار مواد مخدر، بهطوریکه در اثر عدم دسترسی به آن، علائم وابســتگی روانی و جســمانی در فرد معتاد هویدا شود (قربانی، مجرد و اکبری، ١٣٩٤: ٥٣ و قربانی، ١٣٩٣: ١٥٤).
قاچاق
بــه خریدوفــروش اجناس بدون پرداخت حق گمرک و یا جنســی کــه خریدوفروش آن
از قاچــاق، ورود، خــروج و حمل هر نوع ماده مخدر، روانگردان و یا پیشســازهای تولید آن میباشد.
پیشساز
مواد شــیمیایی، که غالباً به عنوان ماده اولیه برای ســاخت غیرقانونی مواد مخدر یا داروهای روانگردان، اســتعمال میشــوند پیشساز نام دارند. مولکول این مواد در ساختار شــیمیایی ماده مخدر یا داروی روانگردان دیده میشــود. به طور مثال مرفین١ (پیشســاز هرویین٢)، افدرین٣ (پیشســاز شیشه) و ارگوتامین٤ (پیشساز الاسدی٥) نمونههایی از آن هستند (قربانی، ١٣٩٥: ١٥٤).
مواد روانگردان
مواد روانگردان به دســتهای از مواد طبیعی یا ســاختگی گفته میشود که با تأثیری که بر مغز و سلســله اعصاب انســان میگذارند وی را از حالت طبیعی خارج میکنند. اثر اصلی این مواد تغییر دادن شــناخت و ادراک فرد اســت. در ادامه با توجه به تعریف لغوی مخدر به نظر میرسد که بهتر است از واﮊه مواد مخدر صنعتی برای کلیه موادی که به روش شیمیایی تولید میگردند پرهیز نموده و با رعایت دستهبندی لازم از مواد مخدر و مواد روانگردان، نسبت به عملکرد و مکانیسم٦ تأثیر آن بر بدن یاد گردد (قربانی، ١٣٩٥: ١٥٥).
تاریخ ظهور و گسترش مواد مخدر در جهان
با بررســی تاریخ ظهور مواد مخدر واضح میگردد که این مواد از دیر زمانی اســت در جهان مورد اســتعمال قرار گرفته اســت، ولی توجه به آن در قرون اخیر به صورت بیســابقهای رو
به افزایش اســت، به گونهای که اصلاحطلبان، سیاســتمداران و مربیان را در عالم حیرت و پریشــانی قرار داده اســت، لذا برای جلوگیری از گســترش آن حدودی مقرر کردهاند. اگر از تاریخ اســتعمال مواد مخدر بررســی عمیقی به عمل آید، معلوم میگردد که میلیونها نفر دســت به استعمال مواد مخدر طبیعی زدهاند و از زمانهای بسیار دور نسبت به استعمال آن افراط زیادی شده است. تاریخ تریاک بیش از چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح است؛ زیرا لوحهای از ســومریها بهدســتآمده است که دال بر این است و سومریان آن را گیاه سعادت مینامیدند. در اوایل قرن نوزدهم یک شــیمیدان آلمانی به نام »آدام ســرتورنر١« توانســت مرفین٢ را از مادهی تریاک٣ جدا سازد. و این نام را به نسبت »مورفیوس٤« یعنی معبود احلام
ﻭ افسانههای یونان قدیم، بر آن گذاشته است. بعدها مرفین در جنگهای داخل آمریکا برای تخفیف دردهای ناشی از جراحتهای جنگ بکار گرفته شد، اما چون پزشکان ملاحظه کردند که استعمالکنندگان این دارو به آن معتاد شدند، آن را به »مرض ارتش٥« نامگذاری کردند
ﻭ در ســال ١٨٨٩ میلادی یک دانشمند انگلیســی توانست ترکیب »دی استیل مرفین٦« را شناســایی کند. وی آن را از مرفین اســتخراج کرد که بعداً برای معالجه معتادان مرفین به کار گرفته شــد و در بازار به نام »هروئین٧« فروخته شــد، اما متوجه نشدند که خطر آن به مراتب بیشتر از مرفین است (مرتضوی، ١٣٨٢: ٢٥).
تاریخچه ظهور و گسترش مواد روانگردان (آمفتامینها)
یک داروشــناس ﮊاپنی به نام دکتر ناگایوش ناگائی٨ در جریان تحقیق درباره عصاره مائو٩
(افدرا هربا١)، متامفتامین را در سال ١٨٨٨ کشف کرد که بعدها در سال ١٨٩٣ منتشر گردید.
او در ســال ١٨٩٣ موفق به ســنتز متامفتامین از افدرین میشود و در سال ١٩١٩ دانشمند دیگــر ﮊاپنی بــه نام اکیرو اوگاتا٢ موفق به ایجاد بلور متامفتامین میگردد .ناگای در کشــور ﮊاپن بهعنوان پدر داروســازی نوین شناخته میشــود (پیتس و ریلی، ٢٠١٠: ١٢٠). یکی از بیشــترین مصارف متامفتاین در زمان ارتش نیروهای مسلح سلطنتی ﮊاپن بوده است. در آن زمان به ســربازان نگهبان قرصهایی به نامه چشــمگربه٣ که در ﮊاپن به نام (نکو- می- جو٤)
عنوان داشــت، داده میشد. مشــهورترین مورد مصرف برای نیروهایی ویژه مانن کامیکازه٥ بود که متامفتامین با چای ســبز مخلوط و مهر تاج سلطنتی بر آن میخورد و قرص طوفانزا
(توکو- جو٦ یا توتســوگکی- جو٧) نام میگرفت. اگر چه مصرف امتحانی متامفتامین از سال ١٩٦٠ جهت مصرف تفریحی در شمال آمریکا محبوبیت یافت و در دهه ١٩٨٠ انواع خیابانی و غیرقانونی آن بهصورت پودر و قابل تزریق و استنشاقی پدیدار شد، برابر اطلاعات در دست مصرف متامفتامین و وابستگی به آن از اواسط دهه ١٩٩٠ در شمال آمریکا، جنوب شرق آسیا، اســترالیا، آفریقای جنوبی و برخی نواحی اروپا شــیوع یافته است. پسازآن تلاشهایی ایجاد درمانهای مؤثر افزایشیافته است. اما تاسال ٢٠٠٩ درمان داروئی مناسبی پیدا نگردیده بود.
اگرچه پژوهشهای زیادی در جهت درمان ســوﺀمصرف کنندگان صورت پذیرفته اســت، اما ادبیات پژوهشی به نسبت اندکی در خصوص درمانهای دارای حمایت تجربی برای وابستگی به متامفتامین وجود دارد(پیتس و ریلی، ٢٠١٠: ١٣٢).
