بخشی از مقاله
بررسی مقایسه ای "هوش معنوی پرخاشگری" در معتادین به مواد مخدر، معتادین در حال ترک و افراد عادی شهر گرگان
چکیده
این تحقیق با هدف بررسی مقایسه ای هوش معنوی و پرخاشگری در افراد معتاد در حال ترک و افراد عادی در شهر گرگان انجام شده است. این تحقیق از حیطه کاربرد از نوع تحیقات کاربردی و پیمایشی است که به صورت علی - مقایسه ای، توصیفی در نمونه هایی از دو گروه افراد معتاد در حال ترک و افراد غیر معتاد و عادی بررسی شد.جامعه آماری تحقیق شامل کلیه افرادی که برای ترک به مراکز اقامتی ترک اعتیاد خصوصی در شهر گرگان مراجعه کردند. که با توجه به آمار در شش ماه اول سال 1393 تعدار جامعه آماری آنان برابر 740نفر می باشد. برای انتخاب گروه غیر معتاد و افراد عادی از بین افرادی که سابقه سوءمصرف مواد نداشتند و از نظر ویژگی های دموگرافیک شبیه گروه اول بودند، به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند.حجم نمونه تحقیق با توجه به جامعه آماری و استفاده از فرمول کوکران و خطای براورد 0/07 و سطح اطمینان 95%برای هر دوگروه تعداد 200 نفر در نظر گرفته شده است. روش نمونه گیری تصادفی و در دسترس می باشد.ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش شامل پرسشنامه 10 سوالی دموگرافیک محقق ساخته و پرسشنامه پرخاشگری (باس و پری) می باشد .برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار spss که شامل آماره های توصیفی (شاخصهای آماری، میانگین، انحراف معیار) و آماره های استنباطی (آزمون نرمال بودن کولموگروف- اسمیرنف، آزمون t و f، آزمون لون همگنی واریانس ها) استفاده شده است. در قسمت یافته های تحقیق نتایج یافته ها نشان دادکه میانگین نمره های هوش معنوی در معتادان به مواد مخدر پایینتر نسبت به گروه عادی می باشد، همچنین بین میزان پرخاشگری درگروه افراد عادی و درحال ترک تفاوت معنی داری وجود دارد.علاوه بر آن میتوان گفت که این صفت فوق در افراد معتاد در حال ترک بیشتر است.
.1مقدمه
مصرف مواد و اعتیاد1 یکی از معضلات و نگرانیهای عمده جهان امروز است. ازآنجایی که مصرف مواد و اعتیاد ، اثرات بازدارنده بر رشد و شکوفایی جامعه دارد، تهدیدی جدی و نگران کننده است. خصیصه های روانی انسان ها یکی از مهمترین عوامل موثر در سوء مصرف مواد می باشد. پژوهشهای انجام شده در زمینه اعتیاد ، عوامل خطر ساز متعددی را برای این اختلال مطرح کرده اند از جمله دلایل بیرونی و درونی مختلفی برای گرایش به مواد وجود دارد (جیسر1، .(1984 در چارچوب تلاش ها و پژوهش های دامنه دار و گسترده ای که در آسیب شناسی روانی اعتیاد به عمل آمده است، عوامل مختلف از جمله هوش معنوی و پرخاشگری می تواند دخیل باشد،. از آنجایی که در متون علمی، هوش2 به عنوان یک مفهوم عمومی جهان شمول است که با توانایی ادراکی ارتباط دارد، تعریف شده است . (بهشتی فر و همکاران،(7 : 2011 هوش معنوی به عنوان یکی از مفاهیم جدید هوش، دربردارندهی نوعی سازگاری و رفتار حل مسئله است که بالاترین سطوح رشد را در حیطههای مختلف شناختی، اخلاقی، هیجانی، بین فردی و... شامل میشود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیدههای اطراف و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری مینماید (غباری بناب، سلیمی، سلیمانی، و نوری مقدم، . (1386 در کنار متغیر هوش معنوی متغیر دیگری که احتمال می رود در سوء مصرف مواد در افراد معتاد و افراد عادی دخیل باشد و توسط محققان مختلفی مورد تحقیق قرار گیرد، عبارت از : پرخاشگری3 که به طور خاص می توان به آنها اشاره کرد. پرخاشگری از جمله متغیرهایی است که رابطه نزدیکی با گرایش به مواد در هر دو جنس مرد و زن می تواند داشته باشد. (ترخان (43 : 1390: تحقیقات باشمن19974 از مهمترین پژوهش هایی می باشد که نشان داده است بین پرخاشگری و اعتیاد به مواد مخدر همبستگی بالایی وجود دارد. نتایج تحقیق حیات بخش ناجمان 5، ویلیام6، بور7 و اوکالاگان (2009) 8 نشان می دهد که از بین عوامل پیش بینی کننده گرایش به مواد، پرخاشگری از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. ایپستن9، بوتوین10، دیاز11، ویلامز12 و گریفین(2000)13 در تحقیقی 517 نوجوان را مورد بررسی قرار دادند، نتایج نشان داد که پرخاشگری و رفتارهای ناسازگارانه با شروع مصرف مواد ارتباط دارد. جف(2005)14 در بررسی رابطه بین پرخاشگری و مصرف مواد افیونی نتیجه گرفت که پرخاشگری با مصرف مواد افیونی همبستگی مثبت دارد. نتایج تحقیق ساتسیولگ15 و اریم ( (2009 نشان داد که بین پرخاشگری وگرایش به الکل رابطه معنادار وجود دارد (ترخان .( 45-43 : 1390: اگر چه در سالهای اخیر پژوهش هایی در مورد معتادان انجام شده، اما در حیطه عوامل شخصیتی و روانشناختی که پیش بینی کننده و تاثیر گذار اعتیاد باشد مطالعات اندکی صورت گرفته است. به نظر می رسد کمبود یافته ها در این حیطه مهم پژوهش در کشوری که با مسئله بزرگ مواد مخدر مواجه است، لازمه انجام چنین پژوهش هایی را توجیه می کند. به همین لحاظ، تحقیق حاضر در جهت چنین ضرورتی طراحی شده است. بنابراین با توجه به موقعیت جغرافیایی استان گلستان16 و به دلیل اینکه این استان و از جمله شهر گرگان17 دارای جمعیت مهاجر پذیری از اقوام و طوایف مختلف از استان های دیگر می باشد، همین مسئله می تواند باعث به وجود آمدن و گسترش پدیده اعتیاد در استان شده، همچنین بنا بر اعلام معاون پیشگیری و فرهنگی سازمان بهزیستی استان گلستان : باتوجه به شیوع چهار درصد اعتیاد در کشور، حدود 70 هزار نفر در گلستان معتاد هستند. بیش از 250 هزارنفر در استان بهطور مستقیم در معرض تأثیرپذیری از اعتیاد قرار دارند.بنابراین با توجه به اهمیت مطالعه این مطلب این تحقیق در پی پاسخ به این سوال است که آیا هوش معنوی و پرخاشگری در افراد معتاد در حال ترک و افراد عادی با هم تفاوت دارد؟
.2اهداف پژوهش -2-1هدف اصلی
بررسی مقایسه ای پرخاشگری در افراد معتاد در حال ترک و افراد عادی شهر گرگان
-2-2اهداف فرعی
-بین میزان هوش معنوی درافراد معتاد درحال ترک و افراد عادی تفاوت معناداری وجود دارد بین -بین هوش معنوی درسنین مختلف در افراد معتاد درحال ترک و افراد عادی تفاوت معناداری وجود دارد -بین هوش معنوی درسطوح مختلف تحصیلات در افراد معتاد درحال ترک و افراد عادی تفاوت معناداری وجود دارد .
-مقایسه بین میزان پرخاشگری در افراد معتاد در حال ترک و افراد غیر معتاد و عادی. -مقایسه میزان پرخاشگری درسنین مختلف افراد معتاد درحال ترک و افراد عادی.
-مقایسه میزان پرخاشگری درسطوح مختلف تحصیلات در افراد معتاد درحال ترک و افراد عادی.
-الگوهای میزان پرخاشگری و هوش معنوی درافراد معتاد درحال ترک و افراد عادی رابطه معناداری وجود دارد -مقایسه اثرکنترل سن، جنسیت،تحصیلات در بین دو گروه از افراد معتاد در حال ترک و افراد غیر معتاد وعادی.
.3معرفی متغیرها و تعریف نظری آنها
تعریف اعتیاد و معتاد : اعتیاد به مواد مخدر نتیجه ی مکرر و مداوم ماده یا مواد مخدر و روان گردان تا حدگرفتاری شدید به آن است.و فرد معتاد احساس می کند که نمی تواند یا نمی خواهد استفاده از این مواد را ترک و یا میزان آن را کم کند و در صورت ترک آنمعمولاً دچار مسمومیت می شود.در پزشکی به جای اصطلاح اعتیادمعمولاً کلمه ی وابستگی به مواد به کار می رود و معتاد کسی است که از نظر روانی و جسمی به یک ماده مخدر وابستگی پیدا می کند (مرادی، 1381، به نقل از : فتحی و همکاران، .(24
تعریف نظری هوش معنوی : هوش معنوی شامل داشتن حس معنا و ماموریت نسبت به زندگی و ارزشها، حس تقدس در زندگی درک متعادل تر از ارزش مادیات و اعتقاد به بهتر شدن دنیا است. هوش معنوی، بیانگر مجموعهای ازتواناییها و ظرفیتها و منابع معنو ی است که کاربست آنها موجب افز ایش انطباق پذ یری و در نتیجه سلامت روان افراد میشود(کینگ، (2008 وقتی میگوییم0هوش معنو ی، یعنی هوش یکه مشکلات معنایی و ارزشی ما را حل کند، هوشی که اعمال و زندگیمان را در یکسطح وسیعتر و قدرتمندتر معنا دهد و هوشی که بتوان به وسیله آن معنای زندگی و مسیر زندگی فرد را بسنجید (امونز، . (2000
تعریف نظری پرخاشگری : به نظر میرسد ارائه یک تعریف برای اصطلاح پرخاشگری که مورد قبول همگان باشد امکان پذیر نیست زیرا نظرگاههای متفاوت درباره این که آیا باید پرخاشگری را بر اساس نتایج ملموس و عینی آن و یا بر اساس نیت و مقاصد شخصی افراد تعریف کنیم، باعث پدید آمدن تعریفهای متفاوتی از پرخاشگری شده است.مهمترین تعاریف ارائه شده در خصوص پرخاشگری اشاره می شود : از دیدگاه ارونسون(1387 ) 1 پرخاشگری رفتار آگاهانه ای است که هدفش اعمال درد و رنج جسمانی یا روانی باشد. به عبارت بهتر عمل آگاهانه ای است که با هدف وارد آوردن صدمه و رنج انجام می گیرد. این عمل ممکن است بدنی یا کلامی باشد. خواه در نیل به هدف موفق بشود یا نشود، در هر صورت پرخاشگری است.
.4 مبانی نظری
هوش معنوی میانجی تأثیرات معنویت و ترکیبی از معنویت و هوش است. آمرام معتقد است هوش معنوی شامل حس معنا و داشتن ماموریت در زندگی، حس تقدس در زندگی، درک متعادل از ارزش ماده و معتقد به بهتر شدن دنیا می شود . (آمرام، 15 : 2005 به نقل از : غباری بناب و همکاران، (132 : 1386 در واقع این هوش بیشتر مربوط به پرسیدن است تا پاسخ دادن، بدین معنا که فرد سوالات بیشتری را در مورد خود و زندگی و جهان پیرامون خود مطرح می کند . (مک مولن، 2003 به نقل از : غباری بناب و همکاران، (134 : 1386 سانتوس1 معتقد است هوش معنوی در مورد ارتباط با افریننده ی جهان است . وی این هوش را توانایی شناخت اصول زندگی (قوانین طبیعی و معنوی) و بنا نهادن زندگی براساس این قوانین تعریف کرده است. (سانتوس، 2 : 2006 به نقل از : غباری بناب و همکاران، (134 : 1386کینگ معتقد است که هوش معنوی ظرفیت و توانایی منحصر به فردی را درشخص ایجاد میکند تا معنا را در زندگی درک کند و به موقعیتهای معنوی بالاتر راه یابد، او مدلی چهار عاملی از هوش معنوی را ارائه میدهد. عناصر این مدل عبارتند از . 1: تفکر انتقادی وجودی در مورد مسائل مربوط به هستی : ازجمله، حقیقت، جهان و مرگ و ... . 2 تولید معنای شخصی : توانایی استفاده از تجارب فیزیکی و روحی جهت ایجاد معنا و هدف شخصی. 3 آگاهی متعالی : توانائی شناسائی جنبه های متعالی خویشتن، دیگران و جهان و با استفاده از هوشیاری . 4 بسط حالت هوشیاری : توانایی ورود به موقعیت های معنوی بالاتر از جمله تفکر عمیق، نیایش، مراقبه و خروج از آن (کینگ، (2008 در خصوص پرخاشگری گروهی از صاحب نظران علوم رفتاری نظیر فروید و لورنز معتقدند که پرخاشگری یک رفتاری است که ریشه در ذات و فطرت انسان دارد. این دو معتقدند که پرخاشگری به عنوان یک نیروی نهفته در انسان دارای حالت هیدرولیکی است که به تدریج در شخص متراکم و فشرده میشود و سرانجام نیاز به تخلیه پیدا میکند. اعتقاد دارند که فکر ذاتی بودن پرخاشگری برای انسان خطرناک و مخرب است. بنابراین این دیدگاه مبتنی بر یادیگری است. یعنی رفتارهای انسان تابع یادگیری و شرائط و موقعیتهای بیرونی است.(باندورا، 1983، بارون، 1977، برکووتیس2، ( 1962 در حوزه علوم انسانی و اجتماعی سه رهیافت عام در مورد تبیین خشونت و پرخاشگری وجود دارد. این سه رهیافت را میتوان رهیافتهای زیست شناختی، روان شناختی و جامعه شناختی نام نهاد. رهیافت زیست شناختی در قالب چند تئوری به تبیین منشاء خشونت و پرخاشگری انسان پرداخته است که مطرحترین آنها، موسوم به »تئوری رفتار غریزی« است.تئوری رفتار غریزی با نام زیگموند فروید و کنرارد لورنز پیوند خورده است. به زعم فروید کلیه رویدادها و فعالیتهای انسان کنشها، اندیشهها، احساسات و آرمانها تحت حاکمیت و تعّین نیروهای غریزی قدرتمند، به ویژه نیروی جنسی و پرخاشگری قرار دارند. زیستشناسان اجتماعی با الهام از بحثهای زیست تکاملی به بقای ژنتیکی تأکید می کنند. از آنجا که حداقل برخی از ژنهای انسان میتوانند از طریق تولید مثل موفقیت آمیز منتقل شوند، ژنهای نهفته در رفتار که آسیب زا هستند در جریان تکامل و از طریق اختلاط و امتزاج ژنتیکی حذف میشوند. فروید و برخی از پیروان وی با طرح مفهوم پالایش روانی پرخاشگری بر این باورند که اگر انسان مجالی برای ابراز پرخاشگری نیابد، نیروی پرخاشجویانه انباشته شده و سرانجام به شکل خشونت مفرط یا بیماری روانی ظاهر میگردد. تئوری دیگری که از معروف ترین و رایجترین نظریهها درباره پرخاشگری است، تئوری ناکامی پرخاشگری است که ناکامی را به عنوان عامل به وجود آورنده تمایلات پرخاشگرایانه در نظر میگیرد. تئوری ناکامی-پرخاشگری از یک سو، ناکامی را موجد انگیزههای پرخاشجویانه و پرخاشگرایانه میداند، و از دیگرسو ریشه هرگونه پرخاشگری را در عوامل پیشین موجد نوعی پرخاشگری منجر میگردد، و پرخاشگری نیز به نوبه خود نتیجه و حاصل نوعی ناکامی است. ( رابرت، 1991، به نقل از: پور مودت و همکاران،(91: 1391
.5 روش تحقیق
این پژوهش به صورت علی- مقایسه ای، توصیفی در نمونه هایی از دو گروه افراد معتاد در حال ترک و افراد غیر معتاد و عادی می باشد.جامعه آماری تحقیق شامل:-1کلیه افرادی که برای ترک به مراکز ترک اعتیاد خصوصی در شهر گرگان مراجعه کردند.این مراکز شامل 9 مرکز اقامتی ترک اعتیاد افراد تحت درمان که از این تعداد 8 مرکز مردانه و 1 مرکز زنانه می باشد که با استفاده از آمار شورای هماهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر استان تعداد کل افراد مراجعه کننده به این 9 مرکز 740 نفر در شش ماه اول سال 1393 می باشد. 2 -در نهایت، برای انتخاب گروه غیر معتاد و افراد عادی از بین شهروندان شهر گرگان (سایت ورزشی ناهارخوران گرگان که برای ورزش و تفریح به آنجا آمده بودند ) که سابقه سوءمصرف مواد نداشتند و از نظر ویژگی های دموگرافیک شبیه گروه اول بودند، به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند.حجم نمونه تحقیق با توجه به جامعه آماری و استفاده از فرمول کوکران و خطای براورد 0/07 و سطح اطمینان 95% ،برای گروه در حال ترک 200 نفر و با همین تعداد در خصوص افراد عادی در نظر گرفته ایم. روش نمونه گیری در تحقیق حاضر از نوع نمونه گیری طبقه بندی و تصادفی ساده است. در انتخاب گروه افراد غیر معتاد نیز از روش نمونه گیری تصادفی و در دسترس استفاده می شود. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده از تحقیق از نرم افزار spss 18 شامل آماره های توصیفی (شاخصهای آماری، میانگین، انحراف معیار) و آماره های استنباطی (آزمون نرمال بودن کولموگروف- اسمیرنف، آزمون t, f، آزمون لون همگنی واریانس ها و ) استفاده شد است.
.6ابزار گردآوری اطلاعات الف) پرسشنامه هوش معنوی : این آزمون توسط کینگ (2008) به منظور اندازه گیری تنوع رفتاری، جریان فکری و
ویژگی های ذهنی افراد در 24 گویه ساخته شده است. این آزمون دارای 4 زیر مقیاس به نام تفکر وجودی نقادانه ، معناسازی شخصی ، هشیاری متعالی و بسط حالت هشیاری است. فرم اولیه این آزمون 24 سؤالی بود که مقیاس خود گزارشی هوش معنوی ساخته شده است. این پرسشنامه براساس مقیاس 5 گزینه ای لیکرت پر میشود. به طوری که در شیوه نمره گذاری به گزینه کاملا نادرست نمره (0) نادرست (1) تا حدودی درست (2) بسیار درست (3) کاملا درست (4) می باشد و فقط در مورد سوال 6 پرسشنامه به صورت معکوس می باشد. نمرات بالا نشان دهنده هوش معنوی بالا ویا وجود چنین ظرفیتی است. با استفاده از تحلیل عاملی در یک نمونه اکتشافی 619 نفری از دانشجویان دانشگاه ترنت کانادا در سال 2007 آلفای کرونباخ 0/0 95 و پایایی از طریق تنصیف0/0 84 به دست آمد. در یک مطالعه دیگر با استفاده از روش تحلیل عاملی آلفای کرونباخ 0/0 92 تاییدی وآلفای استاندارد شده نیز 0/0 92 به دست آمد(کینگ، .(2009
ب) پرسشنامه پرخاشگری باس و پری : نسخه جدید پرسشنامه پرخاشگری که نسخه قبلی آن تحت عنوان پرسشنامه خصومت بود، توسط باس و پری (1992 ) مورد بازنگری قرار گرفت. این پرسشنامه یک ابزار خود گزارشی است که شامل 29 عبارت و چهار زیر مقیاس است، که عبارت است از پرخاشگری بدنی (PA)، پرخاشگری کلامی((VA، خشم((A، و خصومت((H، آزمودنی ها به هر یک از عبارات در یک طیف 5درجه ای از : کاملاً شبیه من است (5)، تا حدودی شبیه من است(( 4، نه شبیه من است نه شبیه من نیست((3، تا حدودی شبیه من نیست(2 )،تا به شدت شبیه من نیست(.(1دو عبارت 9 و 16 به صورت معکوس نمره گذاری می شوند.پرسشنامه پرخاشگری دارای اعتبار و روایی قابل قبولی است.نتایج ضریب بازآزمایی برای چهار زیرمقیاس (با فاصله 9 هفته) 0/80 تا 0/72 و همبستگی بین چهار زیرمقیاس 0/38 تا 0/49 بدست آمده است. جهت سنجش اعتبار درونی مقیاس از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که نتایج نشانگر همسانی درونی زیرمقیاس پرخاشگری بدنی 0/82، پرخاشگری کلامی 0/81، خشم 0/83 و خصومت 0/80 بود. (باس و پری، -452 :1992 .(459
.7تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه و تحلیل دادهها برای بررسی و نتیجه گیری از فرضیات برای هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. قبل از اثبات فرضیات بدلیل استفاده از آزمونهای پارامتریک مانندTمی بایست به بررسی فرضیات این آزمونها که نرمال بودن متغیر است بپردازیم .
پیش فرض نرمال بودن (آزمون کولموگروف - اسمیرنف)
جدول (1) آزمون نرمال بودن نمره متغیر پرخاشگری
با توجه جدول (1) مشاهده می شود، نمره توزیع استاندارد دو متغیر فوق بدلیل آنکه سطح معنی داری آزمون بیشتر از 0/05 می باشد میتوان گفت که متغیرهای مورد بحث نرمال هستند. (p>0/05)
جدول (2) میانگین وانحراف معیار فاکتورهای متغیر هوش معنوی
جدول (3) میانگین وانحراف معیار فاکتورهای متغیر پرخاشگری
