بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله تلاشهایی برای بررسی هرچه بهتر و جامعتر سن شروع مسئولیت کیفری در حقوق ایران و کشورهای مختلف جهان صورت گرفته است. هدف از آن اقدامی برای رفع ابهام، شفافسازی و ساماندهی همهجانبه سن شروع مسئولیت کیفری میباشد و در واقع در مقام پاسخ به این سؤالات بودهایم که سن بزرگسالی و سن مسئولیت کیفری در کشورهای مختلف جهان بر چه مبنای است؟ سن مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 ایران بر چه مبنایی است؟
نتیجه تحولات بینالمللی در چند قرن اخیر در عرصه سیستمهای مختلف حقوقی، مشخص شدن یک سن معین و قانونی به عنوان »حداقل سن مسئولیت کیفری« و همچنین »سن بزرگسالی« است. مطالعات انجامشده در این مقاله بیانگر آن است که استدلالات مشخص و قاطعی در مورد اینکه چرا سن 18 سالگی، سن بزرگسالی - سن مسئولیت کامل کیفری - قلمداد میشود، وجود ندارد.
اجماع کارشناسان حقوقی بر این نکته تأکید دارد که باید سعی کرد در عرصههای حقوقی کشورهای مختلف، سن مسئولیت کیفری کامل را تا حد امکان بالا برد؛ چرا که این وضعیت با واقعیتهای حقوقی موجود جهانی، سیستم مغزی تصمیمگیری فرد و مسئولیتهای کنترل خشم شخصیتی وی همخوانی و سنخیت زیادی دارد . این در حالی است که در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ایران با توجه به حاکمیت مقررات و قواعد شرعی، بر قوانین موضوعه و پیروی قانونگذار از نظرات مشهور فقهی سن بلوغ شرعی، مبنای تعیین سن مسئولیت کیفری برای اطفال تعیین شده است که این سن در قوانین پس از انقلاب نه سال تمام قمری برای دختران و پانزده سال تمام قمری برای پسران میباشد که مبنای آن نیز حد بلوغ شرعی براساس نظر مشهور فقهای امامیه است.
مقدمه
مسئله ی سن مسئولیت کیفری از آنجا که مشخص کنندهی جمعیت مشمول مقررات کیفری و در نتیجه تحمیل بار مجازات برافراد میشود، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در سالهای اخیر توجهات زیادی نسبت به این موضوع صورت گرفته است بگونهای که تعیین سن مناسب برای مسئولیت کیفری به یکی از مشغلههای مهم برای علاقهمندان به حوزهی بزهکاری اطفال تبدیل شده است.
دانشمندان در بررسیهای خود به این نتیجه رسیدهاند که ارتکاب جرم از ناحیهی اطفال وابسته به علل فراوانی میباشد. این عوامل مربوط به عوامل بزه زای داخلی یا بزه زای خارجی هستند. عوامل بزه زای داخلی از ساختمان جسمی و روانی اطفال ناشی میشود، مثل عوامل مادر زادی، عوامل ناشی از وراثت و عوامل متعدد روانی که در پیدایش بزهکاری اطفال و انحرافات آنان موثرند. بنابراین در رسیدگی به جرائم اطفال نباید از عللی که موجب پیدایش بزه گردیده صرفنظر کنیم. بهترین راه مبارزه با اطفال بزهکار، تعیین عکس العمل مناسب با توجه به شخصیت واقعی طفل بزهکار میباشد
در این خصوص برای تعیین یک عکس العمل مناسب اولین قدم، تعیین یک مقطع زمانی در فرآیند رشد افراد است که از آن زمان به بعد میتوان وی را واجد قوهی تمییز و ادراک، عنصر روانی و در نتیجه عمد در ارتکاب عمل دانست که به تبع آن قابلیت مجازات وی هم محرز میگردد. بطور کلی بدلیل عدم قوهی تمییز در کودکان، ارکان تشکیل دهندهی مسئولیت کیفری: تمییز، رشد، عقل، بلوغ، در آنها بطور کامل تحقق نمی-یابد و این چیزی است که در عصر حاضر در مورد آن اتفاقنظر وجود دارد. آنچه که در قوانین کشورهای مختلف موجب اختلاف شده، تعیین سنی است که به اعتقاد قانونگذار در آن ادراک و تمیز حاصل میشود.
روش ما در این مقاله روش کتابخانهای است و سعی شده است در قالب یک تحقیق توصیفی تحلیلی به بررسی موضوعات ذیل پرداخته شود.
این مقاله مشتمل بر پنج عنوان اصلی میباشد که عبارتاند از:
1. تنوع موجود در کشورهای جهان در خصوص سن شروع مسئولیت کیفری؛
2. مبنای 18 سالگی به عنوان سن مسئولیت کیفری و استدلالهای آن؛
3. روندهای در حال شکلگیری در خصوص سن شروع مسئولیت کیفری؛
4. سیاستِ جنایی ایران در تعیین سن مسئولیت کیفری مطابق قانون مجازات اسلامی .1392
مفهوم سن مسئولیت کیفری :
مسئولیت در لغت به معنای » پذیرفتن عواقب و پیامدهای کار « است و مسئول کسی است که: »از او سؤال و بازخواست میشود
به طور کلی باید گفت الزام شخص به پاسخگویی در برابر تعرض به دیگران، خواه به جهت حمایت از حقوق فردی صورت گیرد و خواه به منظور دفاع از جامعه، تحت عنوان »مسئولیت کیفری« یا »مسئولیت جزایی« مطرح میشود. به هر حال مسئولیت کیفری نوعی الزام شخصی به پاسخگویی آثار و نتایج نامطلوب پدیده جزایی یا جرم است
موضوع حداقل سن مسئولیت کیفری به عنوان یک معیار برای اعمال مجازات یا اصلاح و تربیت در کشورهای مختلف در میان کارشناسان، قضات و حوزههای تصمیمگیری مورد بحثهای فراوانی بوده است. سیستمهای حقوقی کشورهای مختلف جهان نیز در این زمینه رویکردها، موضعگیریها و رویههای تصمیم-گیری و عملیاتی متفاوتی را در پیش گرفتهاند.
درک ابعاد و پیامدهای مختلف مربوط به سیستمهای حقوقی متفاوت در ارتباط با موضوع تصمیمگیری در زمینه شروع سن مسئولیت کیفری نیازمند توجه به پارامترها و متغیرهای حقوقی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، روانشناسی و ... میباشد. بدون شک ابعاد متفاوت مربوط به شروع سن مسئولیت کیفری در حوزههای مختلف زندگی افراد و آحاد مختلف جامعه، تبعات خاصی را به دنبال خواهد داشت.
1 تنوع موجود در کشورهای جهان در خصوص سن شروع مسئولیت کیفری
اگرچه دولتها در ارتباط با سنی که یک شخص به صورت قانونی وارد سن بزرگسالی یا رشد میشود، دارای اختلاف نظر هستند، اما آمار موجود در زمینه ارتکاب جرم حاکی از این است که نوجوانان در معرض قرار گرفتن لغزشهای ویژهای هستند. به عنوان مثال گزارش جدیدی در امریکا نشان میدهد که نزدیک به 16 درصد از جرایم خشن و 26درصد از جرایم مالی یا به عبارت دیگر مجموعاً 42 درصد از این گونه جرایم به وسیلهی افراد زیر 18 سال انجام میشود. این در حالی است که این گروه سنی تنها 26 درصد از کل جمعیت امریکا در دربر میگیرد. به صورت میانگین در حدود 17 درصد از تمامی بازداشتشدگان در هر سال را جوانان زیر 18 سال تشکیل میدهند
روند موجود در سیصد سال اخیر حاکی از تحولاتی جدید در این زمینه است. البته نوع نگرش سیستم-های حقوقی در این زمینه متفاوت است. علیرغم تنوع و تشتت آراء در زمینه سن متناسب با مسئولیت کیفری، امروزه شاهد روزافزون شدن حساسیت افکار عمومی بینالمللی در این زمینه هستیم.
