بخشی از مقاله
چکیده
استان کردستان در غرب ایران با دارابودن مرز مشترك با کشور عراق، پتانسیل هاي قوي و بالقوه ایی جهت توسعه بازرگانی، به خصوص در شهرهاي مرزي را دارا است. در این راستا توسعه و گسترش امکانات و منابع در شهرستان هاي مرزي می تواند نقش اساسی در تقویت همکاري هاي بین مرزي با کشور هاي همسایه داشته باشد و هم می تواند آهنگ توسعه ملی را تسریع کند. تحقیق حاضر در پی آن استتا قابلیت هاي توسعه شهرستان هاي مرزي استان کردستان را در جهت تقویت همکاري هاي بین مرزي با کشورهاي همسایه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است وبا استفاده از مدل هاي کمی و نرم افزارهاي رایانه اییبه تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان هاي مرزي استان کردستان در مقایسهبا دیگر شهرستان هاي استان با استفاده از شاخص هاي جمعیتی و اشتغال، شاخص مسکن، شاخص اقتصادي، زیربنایی، بهداشتی پرداخته است.یافته هاي تحقیق نشان داد که از بین 9 شهر استان کردستان، 4 شهر که در مناطق مرزي با کشور همسایه قرار گرفته اند، از درجه توسعه یافتگی پایینتري نسبت به دیگر شهرستان هاي استان برخوردار بودند، به گونه اییکه براساس بررسی صورت گرفته مشخص شد که شهرستان قروه با دارا بودن % 80 ضریب توسعه یافتگی به عنوان برخوردارترین و شهرستان مرزي سروآباد، با ضریب توسعه یافتگی %12 به عنوان محروم ترین شهرستان در استان کردستان شناسایی شدند. شهرستان هاي مریوان، سنندج، کامیاران، سقز به ترتیب به صورت نیمه برخوردار و شهرستان هاي مرزي بانه، بیجار، دیواندره و سرو آبادبه ترتیب اولویت به عنوان محروم ترین شهرستان استان کردستان شناسایی شدند.
واژه هاي کلیدي: توسعه یافتگی، بازارچه هاي مرزي، شاخص توسعه انسانی، استان کردستان
مقدمه
در دهههاي اخیر در تحقیقات توسعهایی اعم از تحقیقات اقتصادي و اجتماعی و اکولوژیک به مناطق مرزي و تاثیرات مرزي توجه بسیاري صورت گرفته است. این رغبت و علاقه ي وافر به مناطقی که در امتداد مرزهاي همگرایی کشورها قرار گرفتهاند.
به طور مشخصی از این تصور نشأت گرفته که این مناطق جغرافیایی ویژه، ممکن است موجب ایجاد سازگاري و همسانی اقتصادي در همگرایی بین کشورها گردند .(Niebuhr , 2004:71) بدین معنی که در مرزهاي اکثر کشورهاي در حال توسعه سطح قابل توجهی از نیاز مردم مرزنشین از طریق مبادلات تامین میشود. اینگونه مبادلات علی رغم غیر رسمی و محلی بودن آن داراي نقش پر اهمیتی در مبادلات میان کشورها همسایه بوده و باعث بهبود زندگی ساکنان نقاط مرزي میشود از این رو برنامه اي کردن چنین مبادلات و جریانهایی در نوع خود به توسعه همکاريهاي متقابل اقتصادي، گسترش بازارهاي مرزي
٨٣
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
محلی، ایجاد صلح و ثبات در مناطق مرزنشین و بالاخره بهبود امنیت در این مناطق و بهبود زیر ساختها و خدمات مورد نیاز منطقه را به همراه میآورد ( مراتب، .(2 :1384
علیرغم ظرفیتها و توانهایی که درمناطق مرزي وجود دارد این مناطق به علت دوري از مرکز، که عموما مسئلهایی جغرافیایی است و بیشتر از ساختار مناطق مرزي ناشی میشود به لحاظ اتخاذ سیاستهاي توسعهایی و برنامههاي غیر آمایشی پیامدهاي نامطلوبی را براي این مناطق به همراه دارد که مهمترین آن، محرومیت شدید و حاشیه ایی بودن این مناطق و قرار نگرفتن آ-
نها در مسیر امواج آمایشی توسعه کشور است. دوري از مرکز جغرافیایی کشور که به معناي دوري از تصمیم گیريهاي سیاسی کشور است، باعث میشود این مناطق به دلیل دوري از مرکز و هم به دلیل کاستی در قابلیتهاي جمعیتی و صنعتی کمتر در جریان آثار مثبت برنامههاي توسعه داخلی قرار گیرند ( عندلیب، .(1380:202 مطالعات نشان میدهد در برخی مناطق مرزنشین از گذشته به لحاظ همگنیهاي اکولوژکی، خصوصیات اجتماعی و قرابتهاي قومی با مردم مرزنشین آن سوي مرزها، از یک سو و نبود یک راهبرد آمایشی در برنامههاي توسعه ملی از سوي دیگر پیوسته انگیزه ساز بسیاري ازتحرکات غیر رسمی و مبادلات ناخواسته، جابجایی و انتقال جمعیت به صورت کوچهاي دسته جمعی به کشورهاي همسایه و شهرهاي بزرگ بوده است. اثرات منفی این جریانات بر پیکر امور اقتصادي - بازرگانی کشور، آشفتگی و ناامنی ساختاري و عدم ثبات جمعیت مناطق مرزنشین بر کسی پوشیده نیست. وجود چنین تفاوتها و عدم تعادلهاي منطقهایی تاثیرات عمدهایی در روند توسعه مناطق مرزي بر جاي گذاشته است.
استان کردستان با برخورداري از موقعیت خاص استراتژیک و اقتصادي، این قابلیت را دارد که به یکی از قطبهاي مهم تجاري، دروازه کالاهاي وارداتی کشور به عراق مبدل شود. لذا با توجه به شرایط خاص آن از لحاظ موقعیت جغرافیایی و حتی سیاسی به لحاظ واقع شدن آن در مجاورت با کشور عراق و لزوم توجه همه جانبه به مسایل مختلف آن و از جمله اهمیت توجه به رشد و توسعه این منطقه مهم و با توجه به آن که هم اکنون در اقتصاد داخلی استان، زمینه فعالیت و سرمایه گذاري خصوصی اعم از داخلی و خارجی محدود میباشد، میتواند زمینه رشد و شکوفایی و توسعه اقتصادي استان و حتی استانهاي مجاور را فراهم آورد. لذا تحقیق حاضر به بررسی درجه توسعه یافتگی شهرستانهاي استان کردستان با استفاده از شاخص توسعه انسانی پرداخته است و در نهایت به دنبال پاسخگویی به این سئوال است که سطح توسعه یافتگی شهرستانهاي مرزي استان، تا چه اندازهایی در گسترش همکاريهاي بین مرزي باکشورهاي همسایه تاثیر داشته است؟
روش بررسی
ماهیت این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده که با استفاده از منابع و دادههاي سالنامه آماري استان کردستان در سال 1385
جهت سنجش میزان توسعه یافتگی شهرستانهاي استان کردستان از نظر شاخص توسعه انسانی انجام شده است. در این تحقیق، 15 متغیر در قالب 3 شاخص؛ عوامل اقتصادي، بهداشتی و آموزشی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. جامعه آماري این تحقیق همه شهرستانهاي استان کردستان میباشد.
٨٤
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
نقشه موقعیت منطقه مورد مطالعه در زمینه سنجش و تعیین سطوح توسعه یافتگی روشهاي متعددي وجود دارد که تحلیل تاکسونومی، مدل موریس و شاخص
توسعه انسانی از مهمترین آنهاست. که جدیدترین و علمیترین آنها مدل توسعه انسانی میباشد .(8) فرایند این مدل در سه مرحله تنظیم شده است: رابطه (1)، شامل تعریف اندازه توسعهایی است که هر ناحیه بر مبناي شاخصهاي تعریف شده دارد.
دامنه توسعه به دست آمده بین صفر تا یک در نوسان خواهد بود که در آن صفر حداقل توسعه و یک حداکثر توسعه در شاخصهاي مورد بررسی را نشان میدهد.
