بخشی از مقاله
بیمه اتکایی نسبی،انواع و کارکرد هاي آن
چکیده:
این مقاله ١ سعی بر ارائه ي تعریفی از بیمه اتکایی نسبی و تبیین انواع آن دارد. دراین قرارداد مبلغ بیمه شده، حق بیمه ومیزان خسارت به نسبت درصدي که از قبل مشخص شده، بین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی تقسیم می شود . براي اینکه بتوان ازبیمه نامه هاي نسبی در شرایط بیشتري استفاده برد،طی تحقیقات به عمل آمده و مطالعه در متون معتبر بیمه اي می توان این عقد را به هفت روش ( که دو روش آن را تقریبا همه نویسندگان اشاره نموده اند)به شرح زیرمنعقد نمود :
1. مازاد سرمایه
2. مشارکت
لیکن پنج روش دیگر را اکثریت نویسندگان بیمه اي بیان نکرده اند که عبارت است از:
3. اختیاري _ اجباري
4. پوشش باز
5. پوشش نیمه اتوماتیک
6. اجباري_ اختیاري
7. مختلط مازاد سرمایه و مشارکت
با بررسی انواع روش هاي فوق می توان نتیجه گرفت که هر کدام از این روش ها کاربرد هاي متفاوتی دارد.مثلاً مازاد
خسارت بیشتر در آتش سوزي و حمل و نقل استفاده شده و اتکایی نسبی مشارکت بیشتر در بیمه نامه هاي اموال و مسئولیت کاربرد دارد زیرا بسیار ساده اداره و اجرا می شود. لیکن باید بیان داشت علیرغم استفاده گسترده از بیمه اتکایی نسبی در بیمه نامه ها ، امروزه به واسطه ي افزایش حجم معاملات تجاري و بوجود آمدن خطرات جدید و نادر، نتیجه میگیریم در این گونه از ریسک هاي بزرگ، اقبال به سمت اتکایی غیر نسبی کمکم روبه افزایش است؛یعنی شرکت هاي واگذارنده تا یک حد مشخص خسارات را قبول می کنند و ما بقیبر عهده ي بیمه گر اتکایی خواهد بود که به این نوع بیمه نامه مازاد خسارت هم می گویند. بااین حال در سایربیمه نامه هاي معمول به دلیل هزینه پایین اداري، امکان خطر پذیري کمتر شرکت ها و ... هنوز بیمه اتکایی نسبی جایگاه خود را حفظ نموده است.
کلمات کلیدي: بیمه اتکایی نسبی ، مازاد سرمایه ، مشارکت ، حق اتکایی ، روش هاي اتکایی نسبی
مقدمه:
بیمه اتکایی در یک تعریف ساده عبارت است از اینکه بیمه گر وقتی موضوع خطر را براي بیمه گذار بیمه می نماید، به دلایل زیادي از جمله جلوگیري از تجمیع خطر، یا افزایش ظرفیت بیمه گري، جذب بازار بیشتر و .... بخشی از این خطر بیمه شده را نزد شرکت بیمه دیگري بصورت بیمه اتکایی واگذار می کند(ثبات،.(69 :1380 این واگذاري در کل به دو نوع اختیاري و اجباري انجام می گیردو هر کدام از این انواع یا به روشاتکایی نسبی است ویا اتکایی غیر نسبی(مازاد خسارت) (کریمی،(390: 1387و(صالحی، (1384:381، که البته موضوع این مقاله بیمه اتکایی نسبی است، یعنی بیمه گذار اتکایی و بیمه گر اتکایی به نسبت حق بیمه اي که از بیمه گذار اولیه نسیبشان می شود در پرداخت خسارت سهیم هستند. از مهمترین انواع اتکایی نسبی می توان به اتکایی مشارکت و اتکایی مازاد سرمایه اشاره کرد.آنچه ضرورت تدوین این مقاله را ایجاب کرد نا هماهنگیدر جمع آوري روش هاي اجراي قرارداد اتکایی و یکپارچه نبودن آنها می باشد.در نگارش هاي مربوط به حوزه بیمه، بسیار اندك و پراکنده ازبیمه اتکایی سخن به میان آمده،لذا کار گشایی از این مشکل اهمیت این تحقیق را مضاعف می نماید.
سوالات تحقیق:
-1 آیا قراردادهاي اتکایی نسبی در همه ریسک ها مثمر ثمر می باشد؟
-2 آیا در قرارداد هاي اتکایی نسبی ، بجز مازاد سرمایه و مشارکت انواع دیگري را می توان متصور بود؟
-3 آیا کارکرد انواع روش هاي نسبی در حوادث مختلف یکسان است؟
فرضیه ها:
-1 به نظر می رسد در اتفاقات بسیاربزرگ و خسارت بار این نوع بیمه نمی تواند حمایت کاملی از بیمه گذار کند.
-2 به نظر می رسد علیرغم اختلاف نظر در این باب می توان انواع دیگري را نیز برشمرد.
-3 به نظر می رسد هر یک از این روش ها براي نوع خاصی از خطر یا شرایط ویژه اي مناسب است.
درتدوین این تحقیق از روش کتابخانه اي و فیش برداري استفاده شده است. از جمله سوابق کار شده در این موضوع می توان به مقالاتی در باب بیمه اتکایی، کارکرد هاي اتکایی، بیمه اتکایی در فقه و برخی مقالات پراکنده دیگرنام برد. ساختار این تحقیق به این شکل بوده که اول به تعریف بیمه اتکایی و اتکایی نسبی پرداخته شده و سپس انواع روش هاي اجراي اتکایی جمع آوري و تبیین شده و در پایان نیز نتیجه گیري بعمل آمده است.
قراردادهاي اتکایی نسبی
میزان قرارداد در این عقد مشخص شده است بدین نحو که حق بیمه و درصدي از این مبلغ که به عنوان حق اتکایی به بیمه گر اتکایی واگذار می شود معین شده و به همین نسبت طرفین در جبران خسارت مسئول می باشند(کریمی،١٣٧٢: ٧٣). این روش از بیمه اتکایی با چند فرمول که بسته به هدف و نیاز طرفین مورد استفاده قرار می گیرند، لازم به یادآوري است عده اي از نویسندگان فقط به دومورد اول معتقدند ولی در کتب برخی دیگر، مابقی روش ها را نیز می توان مشاهده نمود که ما نیز در دو بخش روش هاي متداول و بخش روش هاي تکمیلی به تبیین موضوع پرداخته ایم :
-1 مازاد سرمایه -2 مشارکت -3 پوشش اتکایی اختیاري – اجباري -4 پوشش اتکایی باز -5 پوشش اتکایی نیمه اتوماتیک -6 پوشش اتکایی اجباري – اختیاري -7 پوشش اتکایی مختلط مشارکت و مازاد سرمایه .
فصل اول: روش هاي متداول اتکایی نسبی
گفتار نخست- عقد بیمه اتکایی مازاد سرمایه
این نوع بیمه به آن معناست که اگر سرمایه بیمه یا مبلغی را که بیمه گذار نزد بیمه گر واگذارنده بیمه می نماید از میزان مورد توافق گذشت مازاد بر آن بر عهده بیمه گر اتکایی باشد.بطور مثال توافق می نمایند که اگر سرمایه موضوع بیمه 20 میلیون تومان به بالا باشد سهم بیمه گر اتکایی است و از آن کمتر سهم بیمه گر واگذارنده باشد. آن بخش از سرمایه را که واگذارنده براي خود نگه می دارد راسهم نگهداري و آنچه را بیمه گر اتکایی می پذیرد را مازاد یا سهم اتکایی می گویند(ال کارتر،. (176 : 1979 در حقیقت براي اینکه واگذارنده از یک طرف شریکی براي بیمه سرمایه هاي بزرگ پیدا کند و بتواند در صورت قبول بیمه چنین سرمایه هایی قسمتی را که خارج از توانایی اوست واگذار نماید، و از طرف دیگر در مورد سرمایه هاي کوچک که خود قادر به نگهداري تمام یا مقدار زیادي از آنها می باشد، مجبور نباشد درصد مشخصی را به اتکائی واگذار کند قرارداد مازاد سرمایه به وجود آمده که از هر جهت می تواند براي بیمه گر واگذارنده مفید باشد(کریمی،١٣٧٢: ۵٧) و(ال کارتر،.(176 : 1979 در این نوع بیمه، بیمه گر اتکائییک قسمت یا تمام سرمایه بیمه شده (خطر) را در ازاء مبلغی به عنوان بیمه اتکائی به عهده می گیرد و این حق بیمه اتکائیمعمولاً با مقدار سرمایه اي که بیمه گر اتکائی به عهده گرفته متناسب می باشد . البته لازم بذکر است که بیمه گر واگذارنده بخشی از مبلغ بیمه شده را براي هزینه هاي اداري ویا حق دلالی و ... به حساب خود بر می دارد. بدین ترتیب چون بیمه گر اتکائی یک قسمت از سرمایه هر یک از مورد بیمه هاي واگذارنده را به عهده گرفته هرگاه خسارتی نیز به هریک از مورد بیمه ها وارد شود در جبران آن سهیم خواهد بود. بدیهی است مبلغی که بیمه گر اتکائی به عنوان خسارت می پردازد متناسب با سهمی است که به عهده گرفته است. به طوري که ملاحظه می شود. به عبارت دیگر براي اینکه بیمه گر اتکایی در پرداخت خسارت شرکت کند لازم نیست کهحتماً رقم خسارت بزرگ باشد بلکه خسارتهاي جزئی نیز مشمول عملیات اتکائی واقع می شود و بیمه گر اتکائی در کلیه خسارات اعم از بزرگ و کوچک به نسبت سهم خود شرکت می کند(صالحی،386،(1384 و(هوشنگی، (83 : 1352 .در این قرارداد واگذارنده موظف است مبلغ معین طبق جدول ظرفیتها را که به قرارداد الحاق شده و جزء آن به شمار می آید به حساب خود نگه دارد. همچنین واگذارنده متعهد می شود که سهم ثابتی از عملیات خود را که در شرایط مخصوص مشخص شده به بیمه گر اتکائی واگذار نماید و بیمه گر اتکایی نیز موظف است آن را بپذیرد.(کریمی،١٣٧٢: ۵٧).عقد بیمه اتکائی مازاد سرمایه موازنه قابل ملاحظه اي در معاملات بیمه اي کمپانیها بوجود آورده و از لحاظ حساب احتمالات، انحراف را به حداقل تقلیل می دهد. عیب این قسم قراردادها این است که هزینه اداري آنها زیاد می باشد زیرا واگذارنده مجبور است در مورد خطر جداگانه عمل اتکائی انجام دهد چون سهم نگهداري هر مورد بیمه اي با مورد دیگر فرق میکند و واگذارنده مجبور خواهد بود ابتدا اطلاعات لازم را در مورد یکایک خطر هاي بیمه شده بدست آورده سپس سهمی رابراي خود نگهداري کرده و مازاد را اتکائی کند و این عمل مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد است. البته واگذارنده می تواند خطرهاي بیمه شده را تقسیم بندي کرده و بیمه هاي مشابه را در یک گروه قرارداد براي هر دسته طرح نگهداري در نظر بگیرد لیکن این عمل نیز چندان کم خرج نیست بخصوص اینکه مرتب بیمه هاي جدیدي بوجود میآید که واگذاري آنها محتاج طرح گذاري است، عیب دوم اینکه اینگونه قراردادها به دلیل آنکه محدود و کم تعدادند ممکن است براي شرکت هاي بیمه گر اتکایی تازگی داشته باشندوموجبات ضرر آنها را فراهم آورد که باید در این زمینه تدابیر خاص اتخاذ گردد. با این همه از قرارداد مازاد سرمایه در انواع مختلف بیمه بخصوص آتش سوزي و حمل و نقل استفاده می شود(ال کارتر،(180: 1979و(هوشنگی،:1352 .(92
گفتار دوم- عقد بیمه اتکایی مشارکت
عقد بیمه اتکایی مشارکت عبارت است از اینکه بیمه گر واگذارنده در صد معینی از حق بیمه خطر بیمه شده را براي مدت معین به بیمه گر اتکایی واگذار نماید و او نیز ملزم به پذیرش آن است البته لازم است یادآور شود که سهم هر یک از دو طرف در یک رشته بیمه اي ثابت است(صالحی،386،(1384و(ال کارتر،.(173 : 1979
مثلاً شرکت بیمه »الف« شصت درصد مجموع بیمه هاي اتومبیل خود را بطریق مشارکت به بیمه گر اتکائی »ب« واگذار می کند. بنابراین اگر شرکت »الف« در مدت یکسال دویست میلیون تومان حق بیمه دریافت کند یکصدو بیست میلیون تومان آن متعلق به کمپانی »ب« خواهد بود (توضیح اینکه از سهم حق بیمه اتکائی مبلغی بعنوان کمیسیون و سایر مخارج کسر می شود). به
همین ترتیب اگر مجموع خسارتهاي یکسال بالغ بر یکصد میلیون تومان باشد شصت میلیون تومان آن به عهده بیمه گر
