بخشی از مقاله
چکیده:
زمینه و هدف: یکی از بیماری های بسیار تأثیرگذار بر زندگی افراد یک جامعه و بهویژه زنان و دخترانش پوکی استخوان میباشد. پوکی استخوان، شایعترین بیماری متابولیک استخوان است که امروزه بهعنوان یک معضل بهداشت عمومی شناخته شده است و با بالارفتن متوسط سنّ جامعه اهمیت آن بهویژه برای زنان روز به روز بیشتری میشود. هدف از این مطالعه تعیین تأثیر آموزش مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی بر رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان ری در سال 1395-96 میباشد.
روش بررسی : مطالعه حاضر یک مطالعه مداخله ای نیمهتجربی با گروه کنترل میباشد، که در دو گروه مداخله - 53 نفر - و کنترل 53 - نفر - که به روش تصادفی از زنان 30 تا 40 ساله مراجعهکننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان ری انتخاب شدند، انجام پذیرفت.
نمونهگیری به روش تصادفی چند مرحلهای بود. داده ها پس از جمعآوری از طریق پرسشنامههای استاندارد مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی درخصوص پوکی استخوان و فعالیت جسمانی با نرمافزار SPSS نسخه 20 و آزمون منویتنی تجزیه و تحلیل شد.
یافتهها: زنان در دو گروه کنترل و مداخله، از لحاظ مشخصات دموگرافیک همگن بوده و اختلاف معنیداری بین دو گروه وجود نداشت. قبل از مداخله میانگین نمرات آگاهی و سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی در گروهها تفاوت معنی داری نداشت. اما بعد از مداخله، نمرات گروه مداخله، افزایش قابل ملاحظهای داشت - P<0/001 - همچنین میانگین نمرات فعالیت جسمانی گروه مداخله، یک ماه بعد از آموزش افزایش معناداری داشت . - P<0/001 -
نتیجهگیری: آموزش مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی نقش تأثیرگذاری در افزایش میانگین نمرات کسب شده در سطح آگاهی و به تبع آن سازههای این مدل و افزایش فعالیت جسمانی در زنان داشت.
واژگان کلیدی: زنان، پوکی استخوان، مدل اعتقاد بهداشتی، فعالیت جسمانی
-1 مقدمه:
بیماری پوکی استخوان، همان اپیدمی خاموش عصر حاضر میباشد که غالباً بدون علامت است و از بلایای قرن اخیر میباشد که میلیونها نفر در سرتاسر جهان از آن رنج میبرند. - شجاعیزاده و همکاران، . - 1390
این بیماری به عنوان یکی از اولویت های مهم بهداشتی در سیستم بهداشت ایران محسوب میگردد، همچنین بهعنوان چهارمین دشمن اصلی بشر و مهمترین علت شکستگی استخوان در جهان میباشد. - واحدیان شاهرودی، . - 1393
کلسیم از فراوان ترین املاح در بدن است. حدود 99 کلسیم در استخوان ها و دندان ها وجود دارد. کلسیم دندانها قابل برگشت به خون نیست ولی اسکلت ها بافت دینامیکی هستند که کلسیم و املاح دیگر را به سادگی در خود ذخیره نکرده اند، بلکه در صورت نیاز سبب برگشت کلسیم و املاح دیگر به خون و مایعات خارج سلولی میگردند. - ماهان و همکاران، - 2014الگوی رژیم غذایی ناسالم، فعالیت بدنی کم و تکنولوژیهای جدید از عوامل ایجاد کننده اضافهوزن و چاقی است - کوپر و همکاران، - 2011امروزه متخصصان سلامت شیوه زندگی سالم را یکی از عوامل موثر بر سلامتی می دانند - ملانی، . - 2002 در مطالعات مختلف اعلام شده است 20 تا 50 از تغییرات تراکم استخوان تحت تأثیر سبک زندگی و در رأس آنها تغذیه و فعالیت بدنی است - صادقی تجدانلو و همکاران، . - 1395 فعالیت جسمانی به عنوان یک عامل قوی و غیروابسته، هم در رسیدن به حداکثر توده استخوانی و هم در جلوگیری از کاهش توده استخوانی مؤثر است، به طوری که وقتی فشار روی استخوان افزایش می یابد، توده استخوانی زیاد میشود و هنگامی که فشار برداشته شود، استخوان از دست می رود. فعالیت جسمانی می تواند، سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی را فراهم آورد که از این میان، می توان به پیاده روی تند، دویدن آهسته، تمرین با وزنه و تنیس اشاره کرد، ولی این فعالیتها در افراد در حد مطلوب نیست. - نیازی و همکاران، - 1392 تمرین منظم جزو کلیدی برنامه جامع درمان یا پیشگیری از پوکی استخوان است. برای کسب فواید ورزش در استخوان ها باید به سراغ ورزشها و تمرینهایی بروید که مستلزم وزنگذاری روی پاها باشند همانند پیاده روی و اسکیت - شریفی و همکاران، . - 1395 به منظور طراحی یک برنامه آموزشی، مطالعات نشان دادهاند که مؤثرترین برنامه آموزشی بر رویکردهای نظریه محور مبتنی هستند که از الگوهای تغییر رفتار ریشه گرفتهاند و انتخاب الگو یا نظریه مناسب آموزش بهداشت اولین گام در فرآیند برنامهریزی یک برنامه آموزشی است - هزاوهای و همکاران، . - 1386
یک علت شایع جهت عدم پذیرش رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان، این باور غلط است که بیماری جدی نیست. بر پایه مدل اعتقاد بهداشتی، افراد وقتی تغییر رفتار می دهند که درک کنند بیماری جدی است، چرا که در غیر اینصورت احتمالاً کمتر به رفتارهای سالم رو می آورند - علی حسینی، . - 1389 مدل اعتقاد بهداشتی اولین الگویی است که نحصاراً جهت رفتارهای مرتبط با سلامت بهوجود آمد و یکی از معروفترین و رایجترین الگوهای برنامهریزی در زمینه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت است - گلنز و همکاران، . - 2008 باعنایت به این که زنان عضو کلیدی اجتماع و تشکیل دهنده نیمی از جمعیت دنیا هستند و سلامت آنان بر سلامت نسل آینده مؤثر است، حفظ بهداشت و سلامت زنان از اهمیت خاصی برخوردار است، همچنین آنان بیشتر از مردان، در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند و با در نظر گرفتن این مطلب که آموزش برنامه های مرتبط با سلامت در سطوح آموزشی کم رنگ و بی رونق است، لذا اهمیت و لزوم طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامههای آموزش پیشگیرانه در همه سنین و در همه شرایط مقتضی احساس میگردد، مضاف بر این که سطح آگاهی و اطلاعات عموم مردم از جمله زنان در رابطه با این بیماری مطلوب نمیباشد انجام مداخله آموزشی در راستای ارتقاء رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان همچنان، مهم، ضروری و حائز اهمیت میباشد. نظر به اهمیت این مطالب، مطالعه حاضر، با هدف تأثیر آموزش مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی بر رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر ری انجام گردید تا یافتههای تحقیق، راهکارهای مناسب را در اختیار دستاندرکاران، مسئولان و مدیران کشوری قرار دهد.
-2 روشها:
مطالعه حاضر، یک مطالعه نیمه تجربی در دو گروه کنترل و مداخله بود که با هدف بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر مدل بر رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی ری در سال 1395 -1396 صورت پذیرفت. آزمودنی های پژوهش 106 نفر از نان در گروه سنی 40-30 ساله بودند که در دو گروه کنترل 53 - نفر - و مداخله 53 - نفر - به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه استاندارد شده براساس الگوی اعتقاد بهداشتی درخصوص پوکی استخوان و فعالیت جسمانی بود - خانی جیحونی و همکاران، . - 1393
پرسشنامه استاندارد مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی شامل 5 سؤال مربوط به مشخصات دموگرافیک زنان شامل سن، شغل، میزان تحصیلات، میانگین درآمد و وضعیت تأهل، 22 سؤال آگاهی در زمینه پوکی استخوان، 4 سؤال حساسیت درک شده، 6 سؤال شدت درک شده ، 8 سؤال منافع درک شده، 8 سؤال موانع درک شده، 8 سؤال مربوط به خودکارآمدی بود. سؤالات مربوط به حساسیت، شدت، منافع و موانع درک شده به صورت لیکرت 5 گزینه ای طراحی شده بود. - به صورت کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم،خالفم و کاملاً مخالفم - به این ترتیب که به مطلوب ترین حالت نمره 4 و بهبدترین حالت
نمره صفر تعلق گرفت. برای بخش سؤالات آگاهی به پاسخ صحیح نمره یک و نادرست نمره صفر در نظر گرفته شد در مورد سطح فعالیت فیزیکی افراد از پرسش نامه استاندارد شده فعالیت جسمانی استفاده گردید که امتیاز 0-21 مدنظر قرار گرفت. جهت هر روز فعالیت بدنی متوسط بهمدت 30 دقیقه سه امتیاز لحاظ گردید. در صورت کسب امتیاز 1-7 فعالیت نامطلوب، امتیاز 8-14فعالیت نسبتاً مطلوب و امتیاز 15-21 فعالیت مطلوب می باشد. روش آموزش مورد استفاده به صورت ترکیبی از روش های سخنرانی، پرسش و پاسخ و بحث گروهی بود که طی چهار جلسه آموزشی به مدت 45-60 دقیقه برای گروه برگزاری گردید. پس از پایان مداخله آموزشی تا یک ماه، مداخله دیگری انجام نشده و پس از این مدت، مجدداً همان پرسشنامه توسط هر دو گروه مداخله و کنترل تکمی شد. پس از استخراج داده ها و ورود به رایانه، با استفاده از SPSS نسخه 20، آنالیز و تجزیه و تحلیل داده ها صورت پذیرفت. در این پژوهش در بخش آمار توصیفی از فراوانی، میانگین و انحراف معیار و در مبحث آمار استنباطی از آزمون کولموگراف اسمیرنف و همچنین از آزمون من ویتنی استفاده گردید.
-3 یافتهها:
به طور کلی از 106 نفر از زنان 30 تا 40 سالهای که در دو گروه کنترل و مداخله بررسی شدند، از لحاظ مشخصات دموگرافیک - سن، شغل، تحصیلات و میزان درآمد و تأهل - همگن بوده و اختلاف معنیداری در گروهها وجود نداشت. جدول شماره 1 ویژگی های دموگرافیکی شرکت کنندگان در گروه مداخله و کنترل را نمایش می دهد. و جدول شماره 2 تفاوت میانگین نمرات سازه های مدل را نمایش می دهد که قبل از مداخله در دو گروه کنترل و مداخله تفاوت معناداری نداشته است در صورتی که این اختلاف یک ماه بعد از مداخله آموزشی معنادار شده است. - P< 0/001 - در حالی که در گروه کنترل تفاوت معنی دار نبود. همچنین میانگین نمره فعالیت بدنی که قبل از مداخله در دو گروه کنترل و مداخله تفاوت معنی داری نداشت یکماه بعد از مداخله آموزش معنادار شد و همچنین طبق جدول شماره 3 نتایج حاصل از آزمون من ویتنی نشان می دهد که باتوجه به مقدار من ویتنی - 603 - و سطح معناداری - کمتر از - 0/001 با اطمینان 99 می توان نتیجه گرفت که تفاوت میانگین دو گروه مداخله و کنترل در متغیر »فعالیت بدنی« معنادار می باشد و بادرنظر گرفتن این که میانگین رتبه مربوط به گروه مداخله - 68/62 - بزرگتر از میانگین رتبه گروه کنترل - 38/38 - میباشد میتوان نتیجه گرفت که مداخله آموزش براساس مدل اعتقاد بهداشتی بر فعالیت بدنی واحدهای پژوهش درخصوص پیشگیری از پوکی استخوان تأثیر دارد.
