بخشی از مقاله
چکیده:
زمینه و هدف: پوکی استخوان یکی از معضلات مهم بهداشتی درمانی جامعه و بدون علامت بوده است که بیماری خاموش قرن نام گرفته و عوارض آن میتواند خسارت مالی و جسمی فراوانی را به جامعه و بیماران تحمیل نماید. مستندات و حقایق حاکی از آن است که با تغییر در سبک زندگی میتوان از بروز پوکی استخوان پیشگیری کرد و آن را به تأخیر انداخت. مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی بر رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان ری در سال 1395 - 1396 انجام شد.
روش کار: مطالعه حاضر یک مطالعه مداخلهای نیمهتجربی با گروه کنترل میباشد که در دو گروه مداخله 53 - نفر - و کنترل 53 - نفر - که به روش تصادفی از زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان ری انتخاب شدند، انجام شد. گروه مداخله در یک برنامه آموزش طراحی شده بر مبنای الگوی اعتقاد بهداشتی طی 4 جلسه آموزشی شرکت کردند. دادهها با استفاده از پرسشنامه استاندارد مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی و مصرف مواد غذایی جمعآوری شد. در تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی مثل میانگین و انحراف معیار و همچنین از روشهای آمار استنباطی نظیر من ویتنی استفاده شد.
یافتهها : میانگین نمره آگاهی و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی و عملکرد گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل پس از انجام مداخله آموزشی اختلاف معنیداری داشت. - P<0/001 -
نتیجهگیری: نتایج مطالعه نشان داد که تأثیرو کارایی مداخلات آموزی مبتنی بر مدل باور بهداشتی تغییر قابل ملاحظهای در میانگین نمرات کسب شده در سازههای مدل بهوجود آورد، لذا ارزنده است که جهت انجام مداخلات آموزشی در جهت اتخاذ رفتار تغذیهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان مورد بهره قرار گیرد.
واژگان کلیدی: پیشگیری، پوکی استخوان، مدل باوربهداشتی، زنان.
-1 مقدمه:
یکی از بیماری های بسیار تأثیرگذار بر زندگی افراد یک جامعه و به ویژه زنان و دختران، پوکی استخوان می باشد. پوکی استخوان، شایع ترین بیماری متابولیک استخوان است که امروزه به عنوان یک معضل بهداشت عمومی شناخته شده است و با افزایش متوسط سن جامعه، اهمیت آن به ویژه برای زنان روز بهروز بیشتر میشود. - 1 - این بیماری اپیدمی خاموش عصر حاضر می باشد که اغلب علامتی ندارد و در صورت عدم پیشگیری و درمان، اولین بار خود را با شکستگی استخوان نشان می دهد. به طوری که در حدود یک پنجم زنان مبتلا به پوکی استخوان بعد از شکستگی، بیماری پوکی استخوان در آنها تشخیص داده می شود - . - 2 سازمان بهداشت جهانی سال 2000 تا 2010 را دهه بیماریهای مفصلی - استخوانی از جمله پوکی استخوان اعلام کرد که این بیماری را به عنوان چهارمین دشمن اصلی بشر بعد از سکته قلبی، سکته مغزی و سرطان و مهم ترین علت شکستگی استخوان در جهان اعلام کرد - . - 3 همچنین در مطالعه جامعی که در مرکز تحقیقات غدد درون ریزو متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در افراد سالم ساکن تهران انجام شد، یافته ها نشان داد که شیوع پوکی استخوان در گروه سنی 60-69 سال در زنان 32/4 است. این بیماری بهعنوان یکی از اولویتهای مهم بهداشتی در سیستم بهداشتی ایران محسوب می گردد - . - 4مرکز غدد درون ریز متابولیسم دانشگاه تهران گزارش کرده است که 70 زنان و 50 مردان بالای 50 سال از پوکی استخوان رنج می برند. حدود 30 از شکستگیهای هیپ ناشی از پوکی استخوان که در جهان اتفاق می افتد در آسیا رخ داده و تخمین زده میشود در سال 2050 این تعداد به بیش از 50 برسد. - 5 - جنسیت در زنان 2 برابر مردان، یائسگی، نژاد سفیدپوست، سایز و اندازه اسکلت، مصرف موادی مانند سیگار، الکل، کافئین، کاهش میزان استروژن، منوپوز زودرس - قبل از 45 سالگی - ، کاهش کلسیم دریافتی و عدم تحرک جسمانی از عوامل خطر اصلی این بیماری می باشند - 6و . - 7 تحقیقات اخیر نشان داده است که پوکی استخوان جزء بیماری هایی است که تحت تأثیر تغذیه و سبک زندگی می باشد و قابل پیشگیری با تغذیه مناسب و فعالیت جسمانی کافی است - . - 8 حداکثر توده استخوانی در اوایل بزرگسالی از طریق رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی صحیح بهدست میآید. وی تامین D و کلسیم مواد ضروری به منظور ساخت استخوان های مناسب و سالم هستند ولی دریافت کلسیم در بسیاری از گروه های جمعیت کمتر از مقدار توصیه شده است. براساس آمارهای جهانی، سرانه مصرف شیر و فرآورده های لبنی در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی بیشترین مقدار و در کشورهای آسیایی، کمترین مقدار است . - 9 - بعد ازبزرگسالی، احتباس کلسیم دریافت شده از طریق غذا و مکمل ها توسط استخوانها محدود میشود مگر آن که کلسیم همراه با ویتامین D یا یک داروی محافظت کننده استخوان مصرف گردد - . - 10 بررسی های مختلف در زمینه مسائل تغذیه در ایران حکایت از آن دارد که از سویی کشور ما مواجه با مسائلی از قبیل سوء تغذیه پروتئین، انرژی، کم خونی، فقر آهن، اختلالات ناشی از کمبود ید، کمبود روی و کلسیم، کمبود ویتامینهای A و B وD میباشد و از سویی دیگر با بیماریهای مزمن ناشی از تغذیه نادرست از قبیل دیابت، چاقی و بیماری های قلبی و عروقی روبرو است - . - 11 زنان به دلیل عهدهدار بودن مسئولیت زندگی، کمتر به سلامتی خود توجه دارند در حالی که نقش کلیدی در مدیریت سلامت خانواده داشته و مرگ و میر، ناتوانی و رفتارهای آنان بر جنبه های مختلف سلامت و فرهنگ رفتاری اعضاء خانواده اثرگذار است - . - 12 زنان 8 برابر بیش مردان در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. تا جایی که 200 میلیون زن در سراسر دنیا از این بیماری رنج میبرند. توده استخوانی در زنان در تمام گروه های سنی به طور قابل ملاحظه ای کمتر از مردان هم سن و هم نژادشان است . - 3 - در مطالعاتی که درخصوص بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد افراد گروه های مختلف سنی و جنسی در زمینه پوکی استخوان در ایران و جهان انجام شده است، بیانگر این واقعیت است که آگاهی، نگرش و عملکرد افراد در حد مطلوب نیست 13 - ، 14، 15، 16، 17، . - 18پوکی استخوان قابل پیشگیری بوده و سادهترین و ارزانترین راه مقابله با آن آموزش رفتارهای پیشگیری کننده است . - 19 - انتخاب الگو در آموزش بهداشت اولین گام در فرآیند برنامه ریزی یک برنامه آموزش می باشد. آموزش بهداشت، پایه و اساس ترویج سلامت است. - . - 20 یکی از این الگوها، مدل اعتقادبهداشتی است که جزء اولین الگوهایی است که منحصراً برای رفتارهای مربوط به سلامت به وجود آمد. سرمنشاء آن به دهه 1950 بر میگردد، حتی در میان متون معاصر نیز در زمره رایج ترین تئوری ها و مدل ها قرار می گیرد - . - 21 مدل اعتقاد بهداشتی بهطور گستردهای در پژوهش رفتاری، پیشگیری اولیه و ثانویه مورد استفاده قرار می گیرد . - 22 - در اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان معمولاً موانعی وجود دارد که فرد را از انجام آن رفتارها باز می دارد، توجه به این موانع در مداخلات آموزشی بسیار دارای اهمیت میباشد، الگوی اعتقاد بهداشتی از معدود الگوهایی است که به بررسی مفهوم موانع درک شده برای انجام رفتارهای بهداشتی می پردازد . - 23 - نظر به این که زنان قلب تپنده هر جامعه می باشند، سلامت و بقاء آنان موجب سلامت و بقاء خانواده می گردد. همچنین سلامت آنان، تضمین کننده سلامت نسل آینده می باشد، بنابراین حفظ بهداشت و سلامت آنان از اهمیت ویژهای برخوردار است، با مرور بر مطالعات انجام شده در رابطه با بیماری پوکی استخوان در داخل و خارج کشور، عدم آگاهی و نگرش زنان در مورد این بیماری ملموس و مشهود گشت. احساس تأسف در باور این واقعیت، دوچندان می شود چرا که تفاوت های جنسیتی، این خوبان خانواده را از آموزش محروم نموده است، لذا اعتقاد به انجام مداخله آموزشی در راستای شناسایی این بیماری و اهتمام در جهت پیشگیری آن در ذهن و باور یک محقق متبلور میگردد تا شاید هر قدم یا قلمی، پیشگیری از این بیماری را مژده دهد. لذا باتوجه به اهمیت این بیماری و افزایش خطر آن در زنان و رسالت آموزش بهداشت در جهت مداخله آموزشی مؤثر، نیاز به انجام چنین مطالعه ای احساس شد. لذا این پژوهش با هدف ارزیابی تأثیر آموزش مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی بر آگاهی، نگرش و عملکرد زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر ری درخصوص ارتقاء رفتارهای تغذیهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان انجام گردید.
-2 روشها:
مطالعه حاضر، یک مطالعه نیمه تجربی در دو گروه کنترل و مداخله بود که با هدف بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر مدل بر رفتارهای پیشگیری کننده از پوکی استخوان در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان ری در سال 1395 - 1396 صورت پذیرفت. آزمودنی های پژوهش 106 نفر از زنان 30 تا 40 ساله مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی بودند که در دو گروه کنترل - 53 - نفر و مداخله - - 53 نفر به روش نمونهگیری بهصورت چند مرحلهای قرار گرفتند. بدین منظور ابتدا از میان مراکز بهداشتی درمانی، به طور تصادفی دو مرکز انتخاب شدند. پس از انتخاب مراکز برای گروه کنترل و مداخله، تعداد نمونه ها به صورت تصادفی ساده، انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه استاندارد شده براساس سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی در خصوص پوکی استخوان و دریافت کلسیم بود . - 24 - پرسشنامه استاندارد مبتنی بر الگوی اعتقاد بهداشتی شامل 5 سؤال مربوط به مشخصات دموگرافیک زنان شامل سن، شغل، میزان تحصیلات، میانگین درآمد، وضعیت تأهل، 22 سؤال آگاهی در زمینه پوکی استخوان با =0/86 ،4 سوال حساسیت درک شده با =0/71 ، 6 سؤال شدت درک شده با =0/82 ، 8 سؤال منافع درک شده با =0/79 ، 8 سؤال موانع درک شده با =0/82 و 8 سؤال مربوط به خودکار آمدی با =0/79 استفاده گردید. سوالات مربوط به حساسیت، شدت، منافع و موانع درک شده به صورت لیکرت 5 گزینه ای طراحی شده بودند - به صورتکاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم و کاملاً مخالفم - به این ترتیب که به مطلوب ترین حالت نمره 4 و بدترین حالت نمره صفر تعلق گرفت. برای بخش سوالات آگاهی به پاسخ صحیح نمره یک و بقیه نمره صفر تعلق گرفت. بهمنظور بررسی وضعیت عملکرد زنان در زمینه دریافت کلسیم و ویتامین D از پرسشنامه استاندارد بسامد خوراکی که در همین پرسشنامه لحاظ شده و توسط خانی جیحونی و همکاران تهیه شده است، استفاده گردید . - 12 - پایایی این پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شد که با اعتبار 0/85 به دست آمده به منظور سنجش عملکرد دانش آموزان در زمینه دریافت کلسیم کافی و ویتامین D بهمنظور پیشگیری
