بخشی از مقاله
چکیده
رویارویی والدین با مشکلات عقب ماندگی ذهنی کودکان مسأله اي مهم و قابل تأمل است که معمولاً به دلیل فرایند آموزش و کم اطلاعی در آنها آرامش عمومی خانواده را بههم می زند. هدف از پژوهش حاضر تأثیر آموزش والدین بر کم کردن مشکلات و آرامش این نوع خانوادههاست. در این پژوهش یک خانواده داراي کودکان عقب مانده ذهنی مرزي هستند مورد بررسی قرار گرفته که داراي دو فرزند - یک دختر 14 ساله و یک پسر 8 ساله - می باشد. با استفاده از آزمون وکسلر کودکان مشخص شد که هوش آنان در حد مرزي - میانگین - 76.5 می باشد. در پژوهش حاضر 8 جلسه با خانوادة مذکور جلسات آموزش گذاشته شد و روند تغییر خانواده ها با استفاده از نمودارهاي لازم به اجرا در آمد. دورة بهبود رفتارهاي تنش آمیز در خانواده در طول هفته هاي مشاوره و در یک دوره پیگیري یک ماهه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. میزان رفتارهاي نابهنجار در کودکان از جمله دعوا، گوشه گیري، عصبانیت هاي بی مورد، حساسیت زیاد والدین، عدم فعالیت جمعی کودکان به طور محسوسی رو به کاهش گذاشت و روند آرامش در خانواده از نظر والدین بسیار رضایت آمیز گزارش شده بود که در دورة پی گیري ثبات مشاوره نیز حفظ شده بود. آموزش عمومی والدین و آگاهی دادن به آنها نسبت به مسائل و مشکلات کودکان بر روند آرامش و حساسیت بی مورد آنها تأثیر زیادي خواهد داشت.
واژه هاي کلیدي: آموزش والدین، عقب مانده مرزي، آرامش خانواده.
مقدمه
کودك عقب ماندة ذهنی نسبت به کودك طبیعی کند، آهسته، کم توجه و از حس کنجکاوي کمتري برخوردار است و نسبت به همسالان خود از توان هوشی کمتري برخوردار است. عوامل متعددي در اجتماعی شدن آنها موثرند که خانواده نقطه شروع آن است - ملک پور،الف،. - 1379 عملکرد درون هر فرد خانواده بر دیگران تأثیر میگذارد و اختلال یکی از اعضاي خانواده بر کارکرد سایر اعضا کمک موثر است. بهطوري که میتواند فرایند خانواده را مختل کند - حریري،. - 1390 کودکان نیز از این قاعده خارج نیستند و نشستهاي خانوادگی و حمایتهاي آن در همکاري و روحیه متناسب بر پیشرفت و آرامش کودکان موثر است - خاکسار،. - 1389 این نشستها میتواند پیامد منطقی بهبود و آرامش خانواده را بیشتر کند. پژوهشها ثابت کرد که سازگاري والدین با کودکان، طی مراحلی معمولاً ناراحتکننده صورت میپذیرد - وون وهیلی،. - 1992 که این روند در رابطه با کودکان عقب مانده ذهنی مشکلتر است، بهطوري که بعضی والدین خود را می بازند و از سازگاري مناسب دست میکشند، بر این اساس فرایند رویارویی والدین با کودك عقب مانده ذهنی مشکلاتی را در خانواده ایجاد میکند - یعقوبی،1372؛ جنابادي، - 1386 و چون والدین بیشتر تأثیرات را بر روند بهبود و فعالیت این کودکان دارند، لازم است در این زمینه آموزش مناسب را ببینند. بنابراین آگاهی والدین از روشهاي آموزش مهارتهاي خود یاري به همراه تغییر و ایجاد رفتار در کودکان استثنایی لازم است - ملک پور، الف، - 1379 و وظیفه خانواده در اینجا این است که نسبت به رفتارهاي کودکان آموزش لازم را داشته باشند و آنچه نسل جوان انتظار دارد به کودك بیاموزد - ملک پور، ب، . - 1379 نتایج پژوهشها نشان داده که والدین داراي کودك عقب مانده ذهنی معمولاً به عواملی همچون احساس خجالت، نگرانی، آزردگی عصبی دچار می شوند که به نوبه خود بر روابط خانوادگی و اختلافات زناشویی موثر است و علاقه والدین را نسبت به همدیگر کاهش می دهد - جنابادي،1386؛ رابینسون ورابینسون، . - 1374 آگاهی والدین از نارسایی کودکانشان ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد که واکنشهاي والدین را نسبت به کودك در دو دسته واکنش هاي زودگذر و پایدار جاي میگیرند، اما والدین جهت مقابله با فشارهاي روانی مراحلی را طی میکنند که یک چارچوب پنج مرحله اي را شامل می شود: .1آگاهی از مسأله - خبردار شدن - . .2 تشخیص و بازشناسی - چیستی مسأله - . .3 جستجوي علت یا علل. .4 جستجوي شیوه ها وتدابیر درمانی. .5 پذیرش کامل کودك - رابینسون و رابینسون، 1374؛ شماعی زاده، . - 1386 پژوهشهاي دیگر ثابت کرد که آموزش والدین در بهبود رفتار کودکان موثر است - ملک پور، الف وب،1379؛ شماعی زاده، . - 1386 که این در آرامش خانواده و تĤثیر بهتر بهبود تحصیلی کودکان و افزایش عزت نفس آنان موثر است. بر این اساس و با توجه به مطالب گفته شده فرضیه اصلی در این پژوهش به دنبال تأثیر آموزش والدین داراي کودکان هوشی مرزي بر آرامش عمومی خانواده است، لذا سئوال اصلی پژوهش بدین گونه است که آیا آموزش و بینش والدین بر فرایند رفتار کودکان آنها ودر مجموع آرامش خانواده کمک می کند موثر است؟
روش
جامعه و نمونه مورد مطالعه: پژوهش حاضر به صورت کیفی و در یک خانواده در شهر جوانرود اجرا شده است. خانوادة مورد نظر داراي دو کودك هوشی عقب مانده مرزي بودند که یک دختر 14 ساله و یک پسر 8 ساله بودند، دختر تا کلاس پنجم ابتدایی و پسر تا دوم ابتدایی ادامه تحصیل داده بودند. والدین این خانواده ابتدا از اینکه فرزندانشان گوشه نشین و افت تحصیلی داشتند ناراحت بودند.
ابزار گرد آوري: در مرحله اولیه تست هوش وکسلر بر روي نمونه فرزندان اجرا شد و معلوم شد داراي عقب ماندگی ذهنی مرزي می باشند و بعد از اتمام آموزش بهصورت کیفی سوالاتی نیمه ساختار یافته از والدین و فرزندان شد و بهصورت نمودار در آمد.
روش اجرا: بعد از 8 جلسه کار مشاوره در خانواده زمینههاي پذیرش کودکان و عادي جلوه دادن اوضاع باعث آرامش بیشتر در خانواده شد و عقیدة والدین با استفاده از آزمون نیمه ساختار یافته دربارة تغییر اوضاع در طول مشاوره و پیگیري یک ماهه بررسی شد که آن را در مقیاسی ده درجه اي ارزیابی کردند و به صورت نمودار در یافته ها نشان داده شده است.
شرح خلاصه جلسات جلسه اول: کسب تاریخچه تحصیلی و زندگی عمومی کودکان و اجراي تست وکسلر. جلسه دوم: آگاه کردن والدین نسبت به نتیجه تست و شرحی دربارة عقب ماندگی ذهنی. جلسه سوم: صحبت با والدین دربارة فرایند خصوصیات عقب ماندگی ذهنی و حالات احتمالی آنها. جلسه چهارم: شرح و وروش درمانی با روش دادن بینش و آگاهی بیشتر والدین نسبت به فرزندان. جلسه پنجم: برگزاري جلسه خانوادگی وکمک به تسهیل رابطه آن و تقویت عزت نفس کودکان. جلسه ششم: صحبت با والدین به تنهایی و گزارش نتیجه تغییرات به صورت عملیتر در طول مشاوره هاي گذشته و صحبت با کودکان به صورتی که احساس آرامش بودن در میان همسالان نسبت به اجراي کارهاي گروهی چگونه اجرا کنند - کودکان از همسالان دوري می گرفتند - . جلسه هفتم: اجراي تکالیف و سئوالات احتمالی والدین در صورت روش متفاوت رفتاري کودکان. جلسه هشتم: جلسه خانوادگی و مشاهده این مسأله که نسبت به جلسات اولیه مشاوره چه تغییراتی صورت گرفته است و آیا پذیرش کودکان تا چه حد صورت گرفته است.
یافته ها
روند تغییرات مهم در دوران مشاوره و پیگیري در جدول 1 نشان داده شده است، همچنین روند موارد مختلف و آرامش خانواده از نظر والدین در نمودار1و 2 نشان داده شده است، این ارقام با استفاده از پرسشنامه ضمنی و در بحث با والدین که براي آنان مفاهیم ساده سازي شده بود گزارش شده است. در نمودار یک نشان داده شده است که حساسیت والدین، عصبانیت کودکان، انزوا ومیزان دعوا به صورت رضایت آمیزي کاهش یافته است و فعالیت جمعی و گروهی نیز در کودکان نیز افزایش یافته است. در نمودار 2 نیز میزان افزایش تغییرات آرامش در خاننواده نیز نشان داده شده است.
جدول:1 میزان اعداد خام و تغییرات موارد مختلف در طول مشاوره و پی گیري
نمودار:1 میزان تغییرات موارد مهم ناآرامی خانواده
نمودار:2 میزان تغییرات افزایش آرامش در خانواده از نظر والدین
نتیجه گیري
هدف از پژوهش حاضر، بررسی میزان آموزش و آگاهی والدین یک خانوادة داراي دو کودك عقب ماندة مرزي بر روند تغییر بهبود شرایط خانواده می باشد. خانواده و فرزند عقب ماندگی ذهنی بر یکدیگر اثر متقابل دارند و این روند گاه میزان آرامش خانواده را بهکلی کم خواهد کرد، اما میزان آگاهی والدین نیز از اثرات مهم وفهم کلی دربارة مسائل اینگونه است، پژوهشها نشان داده که آگاهی والدین نسبت به فهم و واقعیتها دربارة کودکان عقب مانده ذهنی بر روند بهبود و تسهیل روابط خانواده ها کمک می کند. نتایج پژوهش حاضر نیز نشان داد که
