بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر یک پژوهش از نوع شبه آزمایشی با گروه کنترل و آزمایش است، که به تأثیر بازی های دبستانی بر مهارت های ذهنی و اجتماعی کودکان مراکز دبستانی شهر فرخشهر در سال تحصیلی1395-96 پرداخته است. جامعه آماری شامل 3086 کودک دبستانی می باشد که در گروه سنی 5 تا 6 سال مشغول به تحصیل بودند که از بین آنها 60 نفر به صورت تصادفی خوشه ای به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند . شرکت کنندگان پژوهش به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند.پس از یکسان سازی گروه ها ابتدا از کل شرکت کنندگان، که 30 نفر آن ها پسر و 30 نفر دختر بودند پیش آزمون بصری - حرکتی بندر گشتالت به منظور سنجش مهارت های ذهنی از کودکان گرفته شد و پرسشنامه ی مهارت های اجتماعی ماتسون - - 1983 به منظور سنجش مهارت های اجتماعی کودکان در اختیار معلمان قرار داده شد. سپس از هر گروه 15 نفر به صورت تصادفی به عنوان گروه آزمایش و 15 نفر نیز به عنوان گروه کنترل انتخاب گردیدند و بازیها به گروه های آزمایش طی دو ماه و هرهفته دو جلسه ی یک و نیم ساعته آموزش داده شد. بعد از آموزش بازی ها، مجددا آزمون ها تکرار گردید، سپس داده های بدست آمده از طریق آمار توصیفی و آزمون تحلیل کواریانس چند متغیره - مانکووا - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشانگر تأثیر بازی ها بر مهارت های ذهنی و اجتماعی کودکان گروه آزمایشی نسبت به کودکان گروه کنترل به طور معنادار بود.
کلید واژه ها: بازی های دبستانی، مهارت های ذهنی، مهارت های اجتماعی،کودکان دبستانی
مقدمه
انسان با مجموعه ای از ویژگی های خود متولد می شود. این ویژگی ها در ارتباط مستقیم با حیات زیستی انسان هستند یعنی بدون وجود آنها امکان ادامه ی زندگی و بقاء برای انسان موجود نیست، این ویژگی ها عبارتند از غذا خوردن، آشامیدن، نفس کشیدن و غیره.همزمان با افزایش سن بتدریج ویژگی های دیگری در انسان پدید می آید.این ویژگی های ثانویه بدون تردید نتیجه تعامل کودک با محیط و در واقع اثرات متقابل وراثت و محیط بر روی کودک است.از جمله ی این ویژگی ها رشد ذهنی کودک و میل کودک برای فعالیت های گروهی و ارتباط با دیگران است که این فعالیت ها در سنین پیش از دبستان بیشتر در قالب بازی نمود پیدا می کند. با در نظر گرفتن این موضوع نقش والدین و مربی آموزشی می تواند نقشی تعیین کننده در هدایت و رشد این گونه فعالیت ها به سمت پرورش مهارتهای ذهنی و اجتماعی کودک در جهت مناسب باشد.
ظرفیت حرکتی کودک همزمان با رشد یافتگی فیزیولوژیکی و همچنین بر اساس چگونگی تعامل با اطرافیان که به میدان تحولی کودک نظم، جهت و انسجام می دهد، متحول می شود. بازی شرایطی را برای کودک فراهم می سازد که بر اساس آن می تواند به اکتشاف دنیای پیرامونش بپردازد و امکان رشد وسیع و همه جانبه کودک را فراهم می سازد - دادستان،. - 1386
امروزه اهمیت و ارزش بازی در دوران کودکی به وسیله ی پژوهش های گسترده، کاملاً مورد تأیید قرارگرفته است. بازی روی رشد جسمی، عاطفی، ذهنی، آموزشی، اخلاقی، شخصیتی، اجتماعی تأثیر می گذارد و دارای ارزش تشخیصی و درمانی نیز می باشد - مقدم، . - 1386
بازی یک امر بدون حضور ذهن یا بدون ساخت نیست، بلکه بخش جدایی ناپذیری از زندگی ماست. وسیله ی مؤثری برای کارکرد بهینه، مؤثر در بزرگسالی وفراگیری رشد شناختی است - هولزینگا،1950؛ به نقل از مونگیلو1، . - 2006
انجام بازیصرفاً عامل افزایش یادگیری و رشد هوشی نخواهد بود بلکه پیروی از قواعد، اصول و بازی های آموزشی و ...برای رشد هوشی الزامی است - مهجور، . - 1386
بر اساس نظریات "پیاژه و ویگوتسکی" بازی اصلی ترین عامل رشد شناختی کودک است. همچنین یکی از پاک ترین روش های فکری قابل دسترس برای خردسالان می باشد. کودکان در قالب بازی با درک واقعیتها و کنترل مهارت های شخصی به تعادل دست می یابند - انگجی و عسگری، . - 1385
بسیاری از مربیان آموزش و پرورش به نقش بازی به عنوان یکی از مطلوب ترین عوامل آموزش و پرورش، اشاره کرده اند. مونته سوری ، فروبل ، دکرولی ،پیاژه و گانیه از جمله کسانی هستند که برای آموزش مفاهیم آموزشی به کودکان از بازی های آموزشی استفاده می کردند و استفاده از آن را به عنوان عمده ترین وسیله ی آموزش کودک برای یادگیری موضوعات مختلف مورد تأکید قرار داده اند. - انگجی،. - 1385
برنامههای حرکتی و بازیهای هدفمند همراه با سایر فعالیتهای تربیتی و پرورشی بستری مناسب برای تمرین و تکرار برخی از مفاهیم ذهنی و شناختی و پرورش مهارتهای اجتماعی در دوره پیش دبستانی است. حرکت وسیله ای برای برقراری ارتباط و آموزش است و با آن می توان مفاهیم اولیه مانند وزن، جهت یابی، شکل کمیت و کیفیت، زمان و مکان و در مجموع ادراک فضا را به کودکان آموزش داد، زیرا آموزش نظری برای کودکان سنین پیش دبستانی خسته کننده است، ضمن آنکه کودکان این سنین در نیم دوره پیش عملیاتی هستند و درک مفاهیم نظری بدون عمل برای آنان میسر نیست و زمان بر است - جنسن، . - 2002
بیان مسئله
کودکان در خلال بازی ها به ویژه بازی های آموزشی، به مفاهیم ذهنی جدیدی دسترسی پیدا میکنند و مهارتهای بیشتر و بهتری را کسب می نمایند. پژوهشگران بر این باورند، هنگامی که آموزش بر اساس زمان مناسب و گزینش فعالیت مناسب شکل بگیرد آموزش هر کودکی با هر اندازه استعداد و توانایی امکان پذیر است - انگجی و عسگری، . - 1385
کودک با بازی زندگی می کند، از بازی لذت می برد و ضمن آن مهارتهای جدیدی کسب می کند. او از طریق بازی، علاوه بر رشد، اعتماد به نفس و آشنایی با محیط، حدود توانایی های خویش را میشناسد و سعی در رفع کمبود های خویش می کند - سیف و دیگران، . - 1385
بازی برای کودکان بسیار مهم می باشد. به طوری که آنها بیشترین ساعات بیداری خود را به بازی و فعالیت می پردازند. کودکان زمان بازی را بسیار دوست داشته و این زمان را بر هر چیز دیگری مقدم میدارند . با فراگیری مهارت های اجتماعی، شناختی و ارتباطی دردوران پیش دبستانی، گرایش به بازی های انفرادی یا بازی های موازی در کودکان از بین می رود و تمایل به مشارکت در بازی های تعاملی اجتماعی در آنها نمایان می شود - روبین2 و همکاران ، . - 2006 در این دوره است که دوستی های استوار بین کودکان نسبتاً پایدارمی شوند - لد3،. - 1990
در مقایسه با کودکان نوپا، کودکان پیش دبستانی شبکه های بزرگتر، منسجم تر و سازمان یافته تری را در دوستی های متقابل خود با همسالان خاص نشان می دهند - جانسون4 و دیگران، . - 1997
تفکر کودک اساساً از خلال تجربه های اجتماعی وی تحول می یابد و با ایجاد کارکردهای عالی ذهن، امکان برقراری روابط واقعی در وی میسر می شود. بنابراین، کودکان فاقد سطوح بالای مهارتهای اجتماعی، نه تنها تعامل موفقیت آمیزی با همسالان خود ندارند، بلکه رفتارهای مشکل دار درونی سازی شده - مانند احساس غمگینی، افسردگی و تنهایی - و رفتارهای مشکل دار برونی سازی شده - مانند پرخاشگری جسمانی یا کلامی، مهار ضعیف خُلق وبحث کردن با دیگران - را نیز بیشتر تجربه میکنند - والثال و همکاران،2005؛ نقل از عبدی،. - 1387
مهارت های اجتماعی توانایی برقراری روابط بین فردی با دیگران است، به نحوی که از نظر جامعه قابل قبول، ارزشمند و منطبق بر عرف و در عین حال برای شخص، خانواده و جامعه سودمند بوده و می تواند بهره های دو جانبه داشته باشد. یکی از نشانه های سلامت روانی و اجتماعی، وجود همین ارتباطات جمعی است. داشتن چنین روابط گرم و صمیمی با انسان های دیگر منبع ایمنی، اعتماد، راحتی و آسایش هر انسان، سازمان و جامعه ای است - هارجی و همکاران، . - 1384
مهارت های اجتماعی به عنوان یک تکلیف برای افراد جامعه برای بهتر زیستن لازم می باشد. جامعه شناسان و روان شناسان در دهه های اخیر در بررسی اختلالات رفتاری و انحراف اجتماعی به این نتایج رسیده اند که بسیاری از اختلالات و آسیب ها در ناتوانی افراد در تحلیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خویش و عدم احساس کنترل و کفایت شخصی جهت رویارویی با موقعیت های دشوار و عدم آگاهی برای حل مشکلات و مسائل اجتماعی به شیوه مناسب ریشه دارد. بنابراین، با توجه به تغییرات و پیچیدگی های روز افزون جوامع، گسترش روابط اجتماعی و آماده سازی افراد به خصوص نسل جوانان جهت رویارویی با موقعیت های دشوار امری ضروری است - لیوار جانی، گل محمد نژاد و قاسم شهانقی، . - 1388
کودکان دبستانی انواع گوناگونی از فرایند های فکری را بکار می گیرند، و برای جمع آوری اطلاعات از همه توانایی های شان بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه استفاده می کنند. آنها برای شمارش، اندازه گیری، رتبه بندی و طبقه بندی، از توانایی های حل مسئله شان استفاده می کنند. آنها جهان پیرامونشان را بطور عملی تجربه می کنند. آنها در مورد چگونگی رابطه بین اشیاء فکر می کنند و برای انجام بازی های خیالی از قوه ی تخیل شان استفاده می کنند. آنها از زبان، روابط غیرکلامی، و هنر برای ابراز خود، بهره می برند. نهایتاً اینکه آنها برای انجام فعالیت هایی نظیر قیچی کردن، یا طناب زنی، مهارت های حرکتی شان را بکار می بندند. انجام بازی های مختلف، این فرآیندهای فکری گسترده را بر می انگیزد. جدای از برانگیختن مهارت های فکری و ایجاد سرگرمی، انجام این بازی ها برای کودکان مزایای دیگری نیز در بردارد. انجام این بازی ها به کودکان دبستانی ، مفهوم قوانین، رعایت نوبت، و بازی گروهی را یاد می دهد. بازی هایی که غیر رقابتی اند پایه هایی برای ایجاد رفتار جوانمردی هستند، چراکه بچه ها می آموزند که لذت در انجام خود بازی است نه در کسب پیروزی. زمانی که بچه ها بصورت گروهی بازی می کنند، این بازی ها همچنین به رشد مهارت های همکاری، مذاکره و اجتماعی آنها نیز کمک می کند. کودکان بخش فرخشهر مورد نظر در این پژوهش هستند که بر اساس آن این پژوهش به بررسی تأثیر بازیهای دبستانی بر مهارتهای ذهنی و اجتماعی کودکان چند مرکز دبستانی بخش فرخشهر پرداخته و به دنبال این پرسش است که آیا بازیها تأثیری بر رشد ذهنی و اجتماعی کودکان پیش دبستانی دارد یا خیر؟
ضرورت و اهمیت پژوهش
کودک در دوره ابتدایی زندگی خود برای نخستین بار با محیط ارتباط برقرار کرده، روابط اجتماعی خود را بنا می نهد وبه مفهومی از خود می رسد. در این دوره ساختار شخصیت ورفتار انسان بنیان گذاشته می شود و کودک به عنوان یک مجموعه دائم با محر کهای گوناگون دریافت شده در محیط،از طریق حواس مواجه می شود و از همه آن ها به نحوی تأثیرمی پذیرد، لذا توجه به تجربیات محیطی که می توان گفت که اکثر این تجربیات در سنین کودکی از طریق بازی بوجود می آیداز اهمیت به سزایی برخوردار است. همچنین زندگی در اجتماع مستلزم آن است که کودک بتواند از عهده موقعیت ها و تکالیفی که در ارتباط با دیگران از او انتظار می رود برآید - مفیدی،. - 1383
آموزش هایی که در دوره دبستانی به کودکان داده می شود، بخش مهمی از زندگی کودک را تشکیل می دهد. زیرا در این سنین کودک از نظر جسمی، ذهنی و اجتماعی آماده ی ورود به دبستان میشود و چنانچه به خوبی این دوره را سپری کند، قادر است دوره ی ابتدایی را در سطح بالاتری آغاز کند . آموزش پیش از دبستان که شاید در نظر اول از ساده ترین مسائل به نظر آید ازنگاه دیگر و با اندکی تعمق شاید یکی از پراهمیتترین مسائل حیاتی است که بشر امروزی در مسیر رشد و تکامل خود با آن روبرو است. در زندگی انسان متمدن امروز، توجه به امر تربیت و سازندگی شخصیت کودک و رشد همه جانبه او یکی از مهمترین نیازهاست و هر چه دایره تمدن انسانی گسترده تر و دانش او بیشتر شود، توجه و روی آوردن او به این امر مهم نیز افزون خواهد شد. اهمیت دوره دبستانی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به اندازه ای است که دانش آموزان دبستانی رفته، در اکثر موارد بر دانش آموزانی که این دوره را سپری نکرده اند از نظر پیشرفت تحصیلی و میزان اجتماعی شدن پیشی می گیرند و مشکلات رفتاری کمتری را نشان می دهند - حسینی، 1386؛ حقیقت،1369 - .آموزش با روش بازی باعث می شود که کودکان به مفاهیم ذهنی و تربیتی جدیدی دسترسی پیدا کنند و مهارت های بیشتر و بهتری را کسب کنند - جعفری ، . - 1385 عدم آشنایی کافی مربیان از تأثیرات آموزش در قالب بازیهای آموزشی و فعالیتهای بدنی بر رشد مهارتهای اجتماعی و ذهنی کودکان دبستانی ضرورت انجام این پژوهش را روشن می سازد. زیرا کودکان انگیزه و رغبت بسیار نسبت به بازی دارند و لازم است از انگیزه آنها نسبت به بازی بهره گیری شود و در آموزش مفاهیم اولیه از بازیهای آموزشی سازمان یافته و فعالیتهای بدنی استفاده شود تا هر چه سریعتر بتوان به اهداف آموزشی دست یافت. در ضمن بازیها باید با هدفی معین، یعنی براساس توانایی هایی که باید گسترش یابند، طرح ریزی شوند و توانایی های پایه ای کودکان در طرح هر نوع فعالیت در نظرگرفته شود - سنه و همکاران،. - 1387
اهمیت استفاده از بازی در رشد همه جانبه کودکان تا حدی است که از دیرباز مورد توجه بزرگان تعلیم و تربیت نظیر افلاطون، ارسطو، روسو، خواجه نصیر الدین طوسی و امام محمد غزالی بوده است. دانشمندان معاصر نظیر مونته سوری فروبل و دکرولی با صراحت بیشتری به اهمیت بازی اشاره کرده اند و حتی برخی استفاده از بازی را به عنوان عمده ترین وسیله آموزش کودکان برای یادگیری موضوعات مختلف مورد تأکید قرار داده اند - انگجی،. - 1385 بنابراین این پژوهش به بیان تاثیرات بازی ها بر مهارت های ذهنی و اجتماعی کودکان دبستانی می پردازد.
اهداف پژوهش هدف کلی
تأثیر بازی های پیش دبستانی بر مهارت های ذهنی و اجتماعی کودکان مراکز دبستانی بخش فرخشهر در سال تحصیلی-96 1395
اهداف جزیی
