بخشی از مقاله
چکیده مقدمه :
روانشناسان در دهه های اخیر، در بررسی اختلالات رفتاری و انحرافات اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که بسیاری ازاختلالات و آسیب ها در ناتوانی در تحلیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خود، عدم احساس کفایت و کنترل شخصی جهت رویارویی با موقعیت های دشوار و عدم آگاهی برای حل مشکلات و مسائل زندگی واقعی به شیوه مناسب ریشه دارد .بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر اختلالات رفتاری کودکان دبستانی بوده است.مواد و روش ها :این پژوهش بر روی 90 دانش آموز 45 - دختر و 45 پسر - پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان مبتلا به اختلالات رفتاری تشخیص داده شدند، انجام گرفت .، SCI-که بر اساس پرسشنامه علائم مرضی کودکان 4آموزش ها شامل آموزش مهارت های اجتماعی برای کلاس درس استفنز و فهرست مهارت های اجتماعی واکر بود که ازطریق بحث گروهی، ایفای نقش و الگو سازی ارائه شدند.
یافته های پژوهش :تحلیل نتایج با استفاده از تحلیل واریانس آزمون و tر دو گروه مستقل نشان داد که 526/آموزش مهارت های اجتماعی باعث کاهش نشانگان اختلالات رفتاری شد - 2/185، - F=526 این کاهش هم در گروه پسران و هم در گروه دختران در سطح 0/001 معنی دار است - - F=840/117برای پسران و 149/150،F=2 برای دختران بحث و نتیجه گیری :تجزیه و تحلیل یافته ها نشان داد مشکلات دانش آموزان دارای اختلالات رفتاری تحت آموزش مهارت های اجتماعی کاهش یافته است .این نتایج نشان می دهد که دست اندرکاران امور بهداشت و سلامت کودکان بایستی در خصوص آموزش مهارت های اجتماعی از دوره دبستان اهتمام جدی ورزند .به طور کلی، می توان گفت که آموزش مهارت های اجتماعی به افزایش سلامت روان منجر می شود و در پیشگیری از بیماری های روانی و مشکلات رفتاری نقشی موثر دارد.
واژه های کلیدی :مهارت های اجتماعی، اختلالات رفتاری، کودکان دبستانی
مقدمه
رشد شخصیت کودکان، شهروند خوب شدن، اجتناب از خشونت، یادگیری شیوه های مناسب برخورد با دیگران، برقراری ارتباط با سایر افراد و به طور کلی،داشتن مهارت درارتباطات بین فردی برای زندگی دردنیای کنونی امری ضروری است در این راستا، سازمان بهداشت جهانی و یونیسف سالهاست که رویکرد مهارت های زندگی را مطرح کرده اند .این مهارت ها در سه طبقه اصلی با عناوین مهارت های اجتماعی، شناختی و مقابله ای-هیجانی قرارمی گیرند مهارت های اجتماعی مهارت هایی هستند که موانع روابط اجتماعی مثبت و عملکرد اجتماعی آموخته شده را برطرف می کنند و می توانند به عملکرد مؤثر و مفید کمک کنند،کمبود مهارت های اجتماعی کودکان را با مشکلاتی متعدد مواجه می سازد و باعث عدم مصالحه و سازش در روابط بین فردی، مشکلات و اختلالات رفتاری می گردد و بر رشد شخصیت کودک و سازگاری وی با محیط تأثیر منفی می گذارد .
که این کاستی درمهارت های اجتماعی بیانگر پیش آیندهای بالقوه برای اختلالات روانشناختی است .پژوهشها نشان دادهاند که گونه های خاصی از اختلالات رفتاری، مانند اختلال نافرمانی ، - CD - اختلال رفتار سلوک و اختلال نقص ، - ODD - مقابله ای در میان دیگر اختلالات - ADHD - توجه/فزون کنشی روانی دوران مدرسه از بیشترین فراوانی برخورداراختلالات کمبود » بوده اند .این اختلالات امروزه نامیده می شوند، .اختلال … توجه و رفتار مخل کمبود توجه :شامل محدودیت در مهار رفتاری است که سه خصوصیت اساسی دارد :میزان توجه نامتناسب با مرحله رشد، تکانشوری و بیش فعالی با شروع قبل از7 ،نشر چهارم راهنمای آماری تشخیص ملاک انواع مختلف - DSM-IV - اختلالات روانی را مشخص کرده است .
خصوصیات اصلیADHD نوع غالب بی توجه ADHD اختلال سلوک نوع مرکب مطابق ADHD نوع غالب بیش فعال وعبارتند از الگوی تکراری و رفتار پایدار کهDSM-IV شامل نقض حقوق اساسی دیگران شود و نامتناسب با هنجارهای اجتماعی مرحله سنی کودک باشد .خشونت یا تخریب عمدی اموال دیگرانتقریباً ویژگی مشترک این اختلال است .تقلب و سرقت نیزدر این اختلال شایع است،ملاک اصلی اختلال نافرمانی مقابله ای، حرف نشنوی است .کودکان دچار اختلال نافرمانی تقابلی، در برابر مظاهر اقتدار، رفتار خصمانه و منفی بروز می دهند و نافرمانی می کنند .سازه مقابله، خصوصیت مرکزی این اختلال است، آددپو - 1999 - طی تحقیقی نتیجه می گیرد دانش آموزان مقطع ابتدایی که دارای رفتارهای نابهنجارند، می توانند به طور موفقیت آمیزی مهارت های اجتماعی را یاد بگیرند .
مطالعه آددپو، مطالعات پیشین مشابه - چایلد و دونلپ، 1996 ؛ میدلتون، 1944 ؛ میدلتون و کارتلج، 1995 ؛ مور کارتلج و هگن، 1995 ؛ واکر،1998 را تأیید کرد .نتایج پژوهش بابرج - 2001 - با عنوان اثرات برنامه آموزش مهارت های اجتماعی، نشان دهنده افزایش عملکرد آزمودنی های گروه مورد در مولفه های مقیاس رفتارهای پسندیده اجتماعی و خودکنترلی است،شورت - 2006 - نشان داد که آموزش مهارت های اجتماعی باعث افزایش شبکه اجتماعی - همسالان و معلمان - ، رفتار پسندیده اجتماعی، تعامل مثبت اجتماعی، رفتارهای قاعده مند و آغازگری گفتگو در زمان مناسب در کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی گردید .هرناندز - 2006 - نشان دادکه اختلالات بیرونی و درونی - به ویژه اختلالات بیرونی - بر اثرآموزش مهارت های اجتماعی کاهش چشمگیری داشت .ماهان و همکاران نشان دادند که هم آموزش مهارت های اجتماعی و هم برنامه مداخله شناختی-اجتماعی در کاهش نرخ رفتار اغتشاشی در کوتاه مدت و دراز مدت مؤثر بوده است.
فروع الدین عدل - 1372 - ، اثر بخشی آموزش مهارت های اجتماعی را در بهبود رفتارهای اخلال گرانه کودکان مورد مطالعه قرار داد .تحلیل نتایج نشان داد که درگروه آزمایش کاهش معناداری در رفتارهای اخلال گرانه مشاهده شده است،نتایج پژوهش سخندان توماج - 1380 - نشان داد که آموزش مهارت های اجتماعی در کاهش مشکلات رفتاری-عاطفی کودکان دبستانی به طور معناداری مؤثر بوده است . سلیمانی - - 1385 نشان داد که آموزش مهارت های اجتماعی اثری معنی دار بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دیرآموزداشته است. فرضیه اصلی پژوهش حاضر نیز این است که آموزش مهارت های اجتماعی باعث بهبود اختلالات رفتاری کودکان دبستانی مبتلا به چنین اختلالاتی می شود.
مواد و روش ها
پژوهش حاضر، تحقیقی مداخله ای تجربیمورد-شاهدی از نوع پیش-آزمون، پس-آزمون با گروه شاهد می باشد .در این پژوهش، جامعه مورد کل دانش آموزان پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستانی سال 13در 68مناطق چندگانه مدارس - تحصیلی1387 ابتدایی شهر تهران مشغول به تحصیل بوده است که 90دانش آموز 45 - پسر و 45 دختر - مبتلا به اختلالات رفتاری به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه مورد و شاهد قرارگرفتند.
ابزار پژوهش :
در این پژوهش از پرسش نامه که توسط گادو و CSI- علائم مرضی کودکان 4ساخته شده،DSM-IV اسپرافکین - 1994 - و بر اساس استفاده گردید .از پرسش نامه مذکور سؤالات مربوط به اختلال سلوک با نقطه برش - تشخیص - برابر یا بالاتر از3، اختلال نقص توجه/بیش فعالی نوع بی توجهی با نقطه برش - تشخیص - برابر یا بالاتر از6 ، اختلال بیش فعالی/نقص توجه نوع بیش فعالی با نقطه برش - تشخیص - برابر یا بالاتر از6 ، اختلال بیش فعالی/نقص توجه نوع ترکیبی با نقطه برش - تشخیص - برابر یا بالاتر از 12 ، اختلال نافرمانی مقابله ای با نقطه برش - تشخیص - برابر یا بالاتر از4 فرم معلمان مورد استفاده قرار گرفت، . - 13 -
نتایج حاصل از تحلیل داده ها و همبستگی های به دست در مورد CSI- آمده از دو بار اجرای پرسشنامه 4 نمره های غربال کننده برای نوع عدم توجه،r=0/ 67 نوع تکانشی-بیش فعالی 82 ،r=0/67 اختلال نافرمانی r=0/ مرکب78 گزارش r=0/ و اختلال سلوک 67 r=0/ مقابله ای- 75 شد، . - 15 - علاوه بر اعتبار، در بررسی هایی که در مورد انجام گرفت، دامنه SCI- روایی همگرای فرم معلم 4 همبستگی ها بین خرده مقیاس پرخاشگری مقیاس درجه بندی کانرز و نمره شدت نشانه های مرضی 0تا / اختلال-نافرمانی مقابله ای، اختلال سلوک از0/39 32 گزارش شد - .
روش تجزیه وتحلیل داده ها
در این پژوهش در خصوص آمار توصیفی از توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار استفاده شده است و در بخش آمار دو گروه t استنباطی از آزمون تحلیل واریانس و آزمون مستقل استفاده شد.
روش انجام کار
برنامه آموزشی انتخاب شده ترکیبی از فهرست برنامه های آموزش مهارت های اجتماعی برای کلاس درس استنفز - 1978 - و فهرست مهارت های اجتماعی واکر - 1983 - بود .روش کار این بود که ابتدا هر مهارت برای دانش آموز توضیح داده می شد .سپس با توضیح شفاهی، یا از طریق تابلو کلاس درس گام های رفتاری هر مهارت به طور جداگانه، با کمک چند عضو گروه، در قالب یک موقعیت اجتماعی، ایفای نقش می گردید .پس از آن، به روش الگوسازی طریقه صحیح مهارت توسط پژوهشگر ودانش آموزان اجرا می شد .دو هفته پس از آخرین جلسه، هر دو گروهمجدداً مورد پس آزمون قرار گرفتند. این برنامه روی آزمودنی های گروه مورد به مدت10 جلسه 1 ساعته در 5 هفته متوالی اجرا شد.
یافته های پژوهش نتایج پژوهش و اطلاعات ارائه شده در جدول شماره 1 نشان می دهد که درپیش آزمون بین نمرات دو گروه تفاوتی معنی دارمشاهده نمی شود، اما در پس آزمون - بعد از اجرای برنامه آموزشی - نمرات گروه آزمایش تغییرپذیری بیشتری را نشان می دهند.
