بخشی از مقاله
-1 مقدمه
اضطراب کودکان اشکال زیادی به خود می گیرد. کودک مضطرب همواره با احساس ترس مبهمی زندگی می کند و بیم آن را دارد تا هر لحظه، حادثه ای وحشتناک اتفاق بیفتد(دادستان،.(1387 بعضی کودکان با افکار و امور ترسناک (و غیر متحملی) مشغولیت ذهنی دارند که ممکن است برای آنها یا خانواده شان اتفاق بیفتد، سایرین اضطراب اجتماعی کلی نشان می دهند که طی آن از تماس با افراد مشمئز می شوند یا حتی از صحبتهای طولانی امتناع می کنند. اضطراب اجتماعی نوع شدید و غیر طبیعی کم رویی می باشد و در علم روانشناسی و روانپزشکی نوعی اختلال روانی به حساب می آید. وجه مشخصه و متمایز کننده از بعد روانشناختی اضطراب اجتماعی از کم رویی این است که اضطراب و ترس فرد نه تنها قبل از قرار گرفتن در موقعیت جدید وجود دارد (تصور آن هم باعث بروز علایم می شود) بلکه در زمان مواجهه، فرد تقریبا غیر مؤثر و زمین گیر می شود و حتی پس از چندین بار تجربه همچنان اضطراب و ترس او تقریبا به همان شدت دفعات اول خواهد بود. اضطراب اجتماعی ممکن است محدود به یک یا چند موقعیت خاص ( نظیر صحبت کردن در مقابل جمع، یا ورود به مهمانی و ...) و یا در بسیاری از موقعیت ها و کلی باشد (ساداتیان،(1391 و به عنوان یک ترس مشخص و مزمن از یک یا چند موقعیت اجتماعی تعریف می شود که فرد خود را در معرض موشکافی به وسیله ی دیگران می بیند و می ترسد مبادا کاری انجام دهد که باعث خجالت یا تحقیر وی شود، این اختلال از این باور ناشی می شود که فرد در این موقعیت ها به گونه ای خجالت آور یا تحقیر آمیز عمل خواهد کرد و دچار اضطراب شدیدی خواهد شد(رینگولد، هربرت و فرانگلین1،(2003 نگران هستند که دیگران آنها را افرادی مضطرب، ضعیف،»دیوانه« یا احمق بدانند.آنها از صحبت کردن در حضور دیگران می ترسند زیرا فکر می کنند مردم متوجه لرزش دست یا صدای آنها خواهندبود. یا ممکن است، به هنگام صحبت با دیگران،به شدت مضطرب شوند زیرا می ترسند که حرف زدن آنها و حرف هایشان مبهم و نامنسجم جلوه کند.آنها از خوردن،نوشیدن یا نوشتن در حضور دیگران خوداری می کنند زیرا می ترسند که دیگران لرزش دست آنها را ببینند و، در نتیجه،خجالت زده شوند. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی تقریبا همیشه علایم اضطراب مثل تپش قلب، لرزش، عرق کردن، ناراحتی معده و روده، اسهال، گرفتگی عضلات، سرخ شدن، سردردگمی را تجربه می کنند. و معیارهای اضطراب اجتماعی بر اساسDSM-V کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی هم در حضور دوستان همسن و سال نیز روی می دهد نه فقط در طول تعامل با بزرگسالان. و همچنین در کودکان این اضطراب ممکن است با گریه کردن، قشقرق راه انداختن، بی حرکت ماندن، کز کردن،یا حرف نزدن در موقعیت های اجتماعی نشان داده شود(گنجی ،.(1392 اضطراب اجتماعی شایع ترین اختلال اضطرابی است و شواهدی وجود دارد که نشان می دهند شیوع این اختلال در حال افزایش است. عده ای معتقدند اضطراب اجتماعی بسیاری از کودکان مبتلا به این اختلال آن قدر تشخیص داده نمی شود تا کار کودک به امتناع از مدرسه رفتن می کشد. این اضطراب نسبتا زود شروع می شود تا جایی که حتی بعضی از 8 ساله ها دچار این اختلال تشخیص داده می شوند. و بیشتر کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی یادشان نمی آید در کدام مقطع از زندگی خود، اضطراب اجتماعی نداشته اند(شرودر و گوردون، .(1389
Herbert & Franklin ،1-Rheingold
2
همایش بین المللی روان شناسی و فرهنگ زندگی
کودک در بین بازی به کشف محیط خودش می پردازد و از طریق بازی اولین گامها را برای کسب مهارت های اجتماعی بر می دارد کمک کردن به گروه را یاد می گیرد و دربین بازی گروهی مفاهیم اجتماعی مثل نوبت گرفتن و صبر و حوصله نشان دادن و احترام به حقوق دیگران و اعتماد به نفس پیدا کردن و پیروزی و شکست را یاد می گیرد و همچنین یاد می گیرد چگونه با افراد غیر اعضای خانواده روابط اجتماعی برقرار کند و چگونه مشکلاتی را که از این نوع رابطه به وجود می آیند حل کند که در این مرحله از بازی گروهی منتقل می شود و کودکان به رشد اجتماعی لازم می رسند(احمدوند،.(1390 اریکسون بازی را وسیله ای می دانست که کودکان خردسال از طریق آن از خود و دنیای اجتماعی خویش آگاه می شوند(برک، .(2007 و کلاین بازی درمانگری را یک فرایند درمانگری که بازی کودک را معادل همخوانی آزاد تلقی می کند و عقیده دارد که کودک خیالپردازیها و میل ها و تجربه های کنونی خودش را به صورت رمزی در بازیهای خودش بیان می کند اضطراب باعث بوجود آمدن ترس از جهان بیرون می شود جهانی که کودک خودش در برابر آن ناتوان می بیند بازی با وجود آوردن تصور قدرت و توانایی مهار کردن دنیای بیرونی اضطراب را کاهش می دهد از نظر آنافروید اضطراب باعث می شود که مکانیزم های دفاعی در ایجاد روان آزردگیها توسط "من" می شود و از طرف دیگر مانند خشم، ترس های نامعقول، کنجکاوی جنسی و ترس از بیان آنها در کودک می شود چنین احساسها و هیجانهایی که نمی توانند در رفتارهای کودک آشکار شوند به صورت واکنشهای اضطرابی در می آیند بازی به کودک اجازه می دهد که احساسات پذیرفته نشده خودش را نشان دهد بدون آنکه با واکنش منفی بزرگترها روبرو شود پس می توانیم بگوییم که بازی یک نوع کنش برونی ریزی تنشهایی که می توانند به دلایل مختلف در کودک وجود داشته باشند. و همچنین بازی به کودکان پیش دبستانی امکان می دهد تا مهارت های جدید را با خطر کم انتقاد و شکست امتحان کنند. در ضمن، بازی، سازمان اجتماعی کوچکی را از بچه ها به وجود می آورد که باید برای رسیدن به هدف های مشترک همکاری کنند.
بررسی پیشینه ی تحقیق، به مطالعه ای که به طور خاص به بررسی اثربخشی بازی درمانی بر کاهش اختلال اضطراب اجتماعی پرداخته باشد، دست نیافت ولی در سایر گروه ها، مطالعاتی صورت گرفته است. از جمله، کوجران (2010) به این نتیجه رسید که بازی درمانی بر مشکلات توجه، رفتار بسیار مخرب و پرخاشگری تأثیر معنی داری دارد. جلالی و همکاران (1387) بر روی 30 کودک 5-11 ساله شهر اصفهان، به منظور اثربخشی بازی درمانی گروهی بر هراس خاص کودکان، نشان داد که بازی درمانی در مداخله پس آزمون هراس خاص را کاهش نمی دهد ولی در مرحله پیگیری هراس خاص را کاهش می دهد. مددی زارع (1386) با هدف اثربخشی بازی درمانی به شیوه شناختی – رفتاری در کاهش مشکلات رفتاری کودکان، 5 ساله کودک 7-9 ساله پسر را مورد بررسی قرار دادند. نتایج گویای آن بود که جلسات بازی درمانی شناختی- رفتاری، موجب کاهش مشکلات رفتاری کودکان شده است. بیات (1387) با هدف اثربخشی بازی درمانی بی رهنمود بر کاهش رفتارهای درونی سازی شده کودکان پیش دبستانی که براساس فهرست رفتاری کودکان CBCL)، آشنباخ، رسکورلار،(2001 در حیطه مشکلات درونی سازی شده (اضطراب و افسردگی و کناره گیری) قرار می گرفتند، نشان داد که بعد از جلسات بازی نمرات مقیاس درونی سازی به طور معناداری کاهش یافته است. دادستان (1388) به بررسی تأثیر بازی درمانی کودک محور بر کاهش مشکلات برون سازی شده کودکان پیش دبستانی پرداخت. او 20 کودک پیش دبستانی را در قالب 16 جلسه بازی درمانی مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که بازی درمانگری کودک محور روش مؤثری برای کاهش مشکلات رفتار برونی سازی شده در کودکان به حساب می آید و به نظر می رسد که این شیوه به
3
همایش بین المللی روان شناسی و فرهنگ زندگی
رفتارهای پرخاشگرانه تأثیر بارزتری دارد. محمودی قرایی (1385) یک الگوی 12 جلسه ای بازی درمانی گروهی را در کودکان 3-6 ساله بازمانده از زلزله بم به منظور کاهش نشانه های مرتبط با سوگ و آسیب ناشی از این واقعه بکار برد. نتایج نشان داد که تفاوت قبل وبعد از جلسات بر روی نشانه های PTSD معنی دار است. جنتیان (1387) بازی درمانی را برای کاهش شدن علایم اختلال ADHD بر روی نمونه 30 نفری از این کودکان به کار برد. نتایج حاکی از آن است که بازی درمانی باعث کاهش معنی دار شدن، علایم و خطای پاسخ دهی و افزایش معنی داری زمان پاسخ دهی شده است. صفری (1390) به تأثیر بازی درمانی با رویکرد شناختی – رفتاری بر میزان نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای در دانش آموزان سوم دبستان در شهر اصفهان پرداخت. نتایج این پژوهش نشان داد که بازی درمانگری باعث کاهش اختلالات نافرمانی مقابله ای در آزمودنی شده است.
با توجه به پژوهش های انجام شده در مورد تأثیر بازی درمانی بر کاهش مشکلات رفتاری در کودکان، در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر بازی درمانی در درمان اختلال اضطراب اجتماعی پرداخته شد.
-2 روش
در این پژوهش از روش نیمه تجربی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و جایگزینی تصادفی استفاده شد.
جامعه ی آماری پژوهش شامل کلیه ی کودکان پیش دبستانی شهرستان امیدیه در سال تحصیلی 93-94بود نمونه ی تحقیق با استفاده از روش روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شد. به این صورت که ابتدا شهرستان امیدیه به دو ناحیه ی 1و2 تقسیم و از بین این دو ناحیه، یک ناحیه به طور تصادفی انتخاب شد و از بین مهدکودک های ناحیه ی یک، مهدکودک سمانه، سپس کودکان پیش دبستانی از سن 3تا6 ساله به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس از این مهدکودک تعداد 15 نفر برای گروه آزمایش و تعداد 15 نفر برای گروه کنترل به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه زیر استفاده شد:
-1-2 پرسشنامه ی اضطراب اجتماعی:
در این تحقیق منظور از نمرات اضطراب نمراتی است که فرد در مقیاس اضطراب کودکان(اسپنس و همکاران،(2001 در این مقیاس 28ماده تشکیل شده است که توسط مربیان و والدین تکمیل شد. فراوانی رفتار کودک را برمبنای یک مقیاس 5درجه ای لیکرت درجه بندی کنند. از این 28 ماده ،5ماده به اختلال اضطرابی تعمیم یافته2،6ماده به هراس اجتماعی، 5 ماده به وسواس3،7ماده به ترس از جراحت های جسمانی)4به عنوان یک هراس خاص)و5ماده به اختلال اضطراب جدایی5اختصاص دارد که روایی همگرایی مقیاس اضطراب کودکان اسپنس با مقیاس تجدید نظر شده اضطراب مانیفست کودکان به طور معناداری همبستگی داشته است ( (r=0/71 اعتبار همسانی درونی مقیاس نیز با آلفای کرونباخ 0/92 و اعتبار بازآزمایی مقیاس به مدت 6 ماه، 0/60 بدست آمد.
